Ook voor de zedelijke belangen van Borneo’s in den beklagens-
waardigsten toestand verkeerende bevolking is in de laatste jaren
althans iets gedaan. Op de Westkust hebben zieh sedert 1839
eenige Amerikaansche zendelingen gevestigd in het gebied van Lan-
dak; in Poeloepetak of de kleine Dajak, in het rijk van Banjer-
massin , houden zieh sedert het ja a r l8 3 6 altijd eenige zendelingen
van het Rhijnsche Genootschap op. Ofschoon vreemdelingen, hebben
zij toch vooral in de laatste jaren veel belangstelling van den
kant der Nederlandsche autoriteiten ondervonden; zelfs werden in
1849 de scholen der Rhijnsche zendelingen door een bezoek van
den Gouverneur-Generaal, tijdens zijn verblijf te Banjer-massin,
vereerd. Deze laatsten vooral hebben met onverdroten ijver veel
goeds tot stand gebragt. Zij hebben van den aanvang af hunne
verwachting meer gebouwd op het onderwijs der jeugd in christe-
lijke scholen, dan op het spoedig maken van een groot getal prose-
lieten. De christelijke gemeente, waarin slechts zij worden opge-
nomen, die zieh die onderscheiding door een goed gedrag waardig
betoonen, telde in 1849 nog slechts een veertigtal Dajaks, maar
daaronder het algemeen hoofd van het distrikt Poeloepetak, wiens
voorbeeld men hoopte, dat weldra door velen zou gevolgd worden.
E r waren in hetzelfde jaar scholen op de posten Bintang, Palinghei
en Palingkan, in welke 380 schoberen onderwezen werden, en hulp-
scholen te Mengkatib en Mentanger, waar Dajaksche meesters aan nog
veertig kinderen onderwijs gaven. Bovendien was een der broeders
te Banjer-massin gevestigd, waar hij een 30tal Ghinesche kinderen
onderwees 1). Maar ook in andere opzigten hebben deze zendelingen
zieh groote Verdiensten verworven. Zij hebben zieh de
taal der Dajaks eigen gemaakt, en de eerste poging gedaan om
ze te schrijven, de Europesche karakters daartoe bezigende; zij
hebben vervolgens godsdienstige en andere leerboekjes voor hunne
scholen vervaardigd of vertaald en doen drukken; zij hebben een
woordenboek der Dajaksche taal aan het Bataviaasch Genootschap
*) Zie regeringsverslag over 1 8 4 9 , t. a. p., bl. 5; vgl. Becker P ., bl.
455—-460, Algem. verslag van den Staat van het schoolwezen in Ned.
Indie, onder ultimo Dec. 1849, bl. 8 3 , 84.
aangeboden; zij hebben het Nieuwe Testament in het Dajaksch
vertaald en op kosten van het ßritsche Bijbelgenoolschap aan de
Raap de Goede Hoop doen drukken ; terwijl sedert 1849 broeder
Hardeland, als afgevaardigde van het Nederlandsche Bijbelgenoot-
schap, zieh met de bewerking ook van het Oude Testament bezig
houdt, en binnen weinige jaren de geheele bijbelvertaling hoopt
te voltooijen 1). Zij hebben tevens veel toegebragt om onze ken*
nis van Borneo te vermeerderen, belangrijke reizen in de binnenlanden
gedaan en beschrijvingen van den Staat van land en volk
publiek gemaakt 2) ; en zelfs heeft de kundige broeder Becker,
in 1 8 4 8 , op eenige vragen nopens het distrikt Poeloepetak, hem
door den heer Weddik voorgelegd, een zeer naauwkeurig en vol-
ledig antwoord gegeven, dat onder de beste verslagen, die wÿ van
eenig deel van Borneo bezitten, mag geteld worden 3).
Voor de zedelijke behoeften der Europeanen en hunne afstammelin.
gen is tot dusverre in het Nederlandsch gedeelte van dat eiland ge*
brekkig gezorgd ; er is echter thans een reizend predikant voor
Borneo en Benkoelen, doch die te Batavia resideert 4). In 1849 be*
hoorde Banjer-massin onder de plaatsen, die met de oprigting eener
nieuwe Gouvernements-school werden bevoorregt, bij welke de ad-
judant-onderofficier Stoltenbach als onderwijzer geplaatst werd 5).
Inmiddels werd ook voor de betere vestiging van het gezag des
Gouvernements de noodige zorg gedragen. Het gebied der verschil-
lende vorsten werd naauwkeuriger omschreven, de grenzen bepaald,
*) Zie de Handelingen van het Nederlandsch Bijbelgen. 1 8 4 5 , bl. 7 5 ,
1846, bl. 58— 6 4 , 1 8 4 7 , bl. 42—4 4 , 1850, bl. 60— 6 3 , 1851, bl. 47— 50,
1 852, bl. 5 4 , 55. De resultaten van de grammatikale Studien der zendelingen
zijn medegedeeld door von der Gabelentz, Grammatik der Dajak-
Sprache, Leipzig, 1852.
s) Zie op de Alphabetische lijst van schrijvers de Schriften van Becker.
Ook mag hierbij aan Hupe gedacht worden, die een tijd lang in Zuid-Bor-
neo werkzaam was, later längs de "Westkust naar Serawak trok, en van
daar naar Europa terugkeerde. Hij was echter geen zendeling van het
Rhijnsch Genootschap, maar door de stichting van Halle uitgezonden. Ook
zijn naam komt op de Alphabetische ly st voor.
s) Becker P . , bl. 422.
*) Regeringsverslag over 1 8 5 0 , t. a. p., bl. 2.
5) Algem. verslag van den Staat van het schoolwezen, onder ult. Dec.
1 8 4 9 , bl. 1 4 6 , 147.