in het vierde hoofdstuk de etablissementen der Chinezen in hei
toi Pontianak gerekende, maar inderdaad schier onafhankelijke dis-
trikt Mandor zullen beschrijven. Enkele drooge rijstvelden (hoe-
mat of ladang) worden door Maleijers bewerbt. Van eenigzins meer
belang is de suikerteelt. Het suikerriet slaagt hier buitengemeen
gocd; de opbrengst wordt gedeeltelijk te Pontianak verbruikt, ge-
deeltelijk naar Singapoera uitgevoerd. De teelt is geheel in han-
den van Chinezen; de voornaamste velden vindt men een paar uren
roeijens boven de hoofdplaats aan de Kapoeas, en daarbij twee of
drie kleine suikermolens, met houten cylinders, die almede door
Chinezen bestuurd worden. Voor weinige jaren bad ook de rijksbe-
stuurder van Pontianak eene suikerfabriek met ijzeren rollen; doch
zij is thans geheel in verval. De tuinbouw, die Pontianak van vruch-
ten , groenten en bloemen voorziet, is mede grootendeels in banden
van Chinezen. Bezuiden de uitwatering der Pontianak-rivier, bij
Soengei Iteh, hebben de Boeginezen uitgebreide tuinen van klapperboomen
aangelegd, welker vrucbten zij ook naar de bovenlanden, waar
zij zelden worden aangekweekt, uitvoeren. Eene geringe hoeveelheid
zwarte peper wordt in de nabijheid der hoofdstad te Soengei Sahang
gekweekt. Nog onbednidender dan de land- en tuinbouw is de vee-
teelt in dit rijk. De Sultan houdt een twintigtal buffels en eenige
koeijen. Voor ’t overige hebben siechts een paar zijner rijksgrooten
en de Kapitein-Chinees eenig vee. Koeijen en schapen worden hier
van Java aangebragt en zijn in de binnenlanden niet bekend 1).
Ofschoon de stad Pontianak de hoofdplaats is. van de geheele
Wester-afdeeling van Borneo, is de Europesche bevolking er zeer
gering. Zij werd in 1 832, buiten het garnizoen, op slechts 13
personen geschat 2), en is ook sedert ongetwijfeld niet veel toege-
nomen. Inderdaad heeft het verblijf er weinig aantrekkelijks. Ook
heeft de plaats den naam van ongezondheid, ofschoon, gelijk ik
reeds opmerkte, de sterfte onder de Europeanen er doorgaans niet
bijzonder groot is 3). De weinig of niet ontgonnen wildernis van
struikgewas en boomen, die de stad aan alle zijden omringt, belemmert
de behoorlijke opstijging der dampen, die de gloed der tropische
zon aan den moerassigen, aan aanhoudende overstroomingbloot-
*) Van Lijnden N. T . , bl. 607— 6 1 2 , Groll aanteek., bl. 5 6 0 , Franc
is , bl. 2 8 , 2 9 , Hartmann HS. I , bl. 19.
*) Francis, bl. 28.
3) Inleiding, bl. IV.
gestelden, uit klei en fijn zand gevormden bodem ontlokt. Het weder
is er hoogst ongestadig, vochtig en nevelig, en de koude der
nachten doet vaak het gestel van h en , die nog niet geacclimatiseerd
zijn, gevoelig aan. In de maanden Junij, Julij en Augustus stoppen
de aanhoudende noord-westen-winden de rivier op en maken
haar water ziltig en ondrinkbaar 1). Het is dan ook, dat men het
zonderlinge verschijnsel waarneemt, hetwelk onder den naam van
»het zingen der rivier” bekend is , en door sommigen beschreven
wordt als niet ongelijk aan het geluid eener kinder-trompet, door
anderen als vergelijkbaar met de toonen der Aeolus-harp, terwijl
meer dichterlijk gestemde hoorders daarin zelfs eene overeenkomst
met een klagelijk gezang van menschen met zachte begeleiding van
instrumenten meenen te bespeuren. Men verneemt het als men
zieh op de oppervlakte des waters bevindt 2). Een dergelijk geluid
wordt ook soms op de rivier van Sambas 3) , en in het geheel
längs de gansche Westkust vernomen. De natuurlijke oorzaak van
dit verschijnsel ligt nog in het duister, doch eene inlandsche legende
weet den oorsprong aan te wijzen in eene wraakoefening door
den kaaiman Sarassa, jegens Brawi-DjajaT den eersten Vorst van het
rijk van Sukkadana, geoefend. De kaaiman vorderde namelijk van
den Vorst, tot belooning voor bewezen diensten, een veertigtalzijner
onderdanen, en wierp, toen hem zijn eisch werd ontzegd, in toorn
eene aan den Vorst behoorende praauw omver, waardoor veertig mannen
en een groot gamellan-spel 4) in de diepte der zee verzonken 5).
lk heb mij bij het Pontianaksche rijk , meer bepaaldelijk bij
zijne hoofdplaats, wat lang opgehouden, maar zal nu ook te korter
kunnen zijn over de overige meer aanzienlijke plaatsen der Westkust,
die in vele voorname trekken met haar overeenkomen.
*) Tobias Bijl. HS., bl. 2 (rapport van den chirurgijn Nutel). Vgl. Tobias
W ., bl. 1 3 , van de Velde, bl. 6 4 , van Lijnden N. T ., bl. 554.
*) Tobias Bjjl. H S ., bl. 2 , 3 , Thomson, p. 1 5 3 .
3) Van de Velde, bl. 65.
*) De gamellan is een Javaansch orchest o f volledig stel van Javaansche
muzjjk-instrumenten. De Vorst Brawi-Djaja was nameljjk van Madja-
pahit op Java gekomen, zooals wij beneden zien zullen.
*) G. Muller, bl. 425. Het kan wel niet als eene verklaring gelden ,
wanneer' men zegt dat dit geluid door de vermenging van zout en zoet
water veroorzaakt wordt (Thomson, t. a. p.). De verklaring door v. d.
Velde gegeven is onvoldoende, dewijl zij op de plaatseljjke gesteldkeid
der rivier van Sambas berust.
/ “X - — /*
m i