door Europeanen onderzocht. Een natuurkundige, in 1880 door
den heer Brooke belast om geologische onderzoekingen in het ge-
bied van Serawak te doen, overschreed toevallig de grenzen van
Sambas, en vond daar een erts, hetwelk hij waardig oordeelde, door
tusschenkomst van den Gouverneur van Singapoera aan het Neder-
landsch-Indisch Gouvernement te doen toekomen. Bij een chemisch
onderzoek door den heer Maier bleek, dat dit erts — een conglo-
meraat van kleine kubische kristallen, met kwartsdeelen, dioriet
en schilfer — niet minder dan 80 pCt: zuiver koper inhield x).
Ik heb het reeds gezegd, dat aan Borneo niets schijnt te ontbre-
ken, dan de mjvere hand des menschen, die zijne hulpbronnen
ontwikkelen en z j j n c schatten inoogsten kan. Het is eene treurige
en ontmoedigende gedachte, dat de menschelijke natuur naauwelijks
ergens elders tot zulk een armzaligen. Staat is vervallen, als op dit
zoo mild door de Voorzienigheid gezegend eiland. Een eerste feit,
dat bij de beschouwing van den mensch op Borneo onze aandacht
tot zieh tre k t, is de verbazende geringheid der bevolking. Vroeger
was men gewoon die bij gissing op ongeveer drie millioen te schatten,
maar zelfs dit voor een zoo uitgestrekt land zoo geringe cijfer schijnt
veel te hoog gesteld. Het is dan ook allengskens gedaald naarmate
onze kennis van het eiland toenam, zoodat de nieuwste zorgvuldige
berekening van den heer Melvill van Carnbee-een totaal van slechts
810,000 zielen oplevert. Zeker is bij zulk eene schatting, als
waartoe men hier is genoodzaakt, aan geene juistheid te denken,
Zelfs in de strand-distrikten kennen wij het getal der bevolking
zeer onvolkomen, en wat wij van de binnenlanden kunnen zeggen
steunt op zeer faalbare berekeningen. Nemen wij voor een oogen-
blik het aangeduide cijfer als ongeveer met de waarheid overeen-
komstig aan, dan verkrijgen wij voor Borneo gemiddeld slechts 62
zielen per Vierkante geographische m ijl, terwijl in ons Vaderland
eene gelijke uitgestrektheid van meer dan 8000 bewoners we-
*) Natuurt. Tijdschrift voor Ned. Indië, Jaarg. I I , bl. 3 4 6 , 347; vgl.
P . J. Maier, Onderzoek van koperzand uit het gebergte Tampi in de af-
deeling Sambas, Natuurk. Tijdschr., Jaarg. I I I , bl. 536—544.
m e ltl). Ik kan echter niet ontveinzen, dat de indruk mij door som-
mige reisverhalen van de volkrijkheid van onderscheidene distrikten
op Borneo gegeven, mij doet vermoeden, dat het cijfer van den
heer Melvill van Carabee wat al te gering is te achten.
Deze bevolking, zoo gering in aantal, kan in vier hoofdbestand-
deelen gesplitst worden. Zij bestaat in de eerste plaats uit de oor-
spronkelijke bewoners, aan wie men den algemeenen naam van
Dajaks heeft gegeven, en die door den heer Melvill op ruim een
half millioen worden begroot. 'Door de zoogenaamde Maleijers, die
zieh aan de kusten hebben nedergezet, verdrukt en naar de binnenlanden
verdrongen, waar z ij, in onnoemelijk vele stammen
gesplitst, meest aan de oevers der rivieren gezeteld zijn, leven zij
te midden van den rijkdom der weelderigste natuur in de diepste,
doch niet gevoelde armoede, in schier dierlijke ruwheid en het -
onteerendst bÿgeloof verzonken. Twee- à driehonderd-duizend belij-
ders van den Islam, meest Maleijers, doch vermengd met Javanen,
Boeginezen en eenige Arabische gelukzoekers, bewonen de kusten,
vooral aan de mondingen der stroomen, — een ras van spelers, opi-
um-rookers en roovers, wier hoofden veelal hun tijd verdeelen
tusschen hunne vrouwen, hunne vechthanen en de verdrukking
der arme Dajaks. De kleine staten, door deze zoogenaamde Maleijers
gestiebt, verkeeren, zoowel uit een stoffelijk als zedelijk oogpuntbe-
schouwd, in een toestand van diep verval, waartoe de vorsten door
hunne dwingelandij en knevelarij en door hunne begunstiging van den
zeeroof, die maar al te vaak den eerlijken handel van deze kusten
verdreef, niet weinig hebben bijgedragen. Een aantal van 50 à
60,000 Chinesche kolonisten is hier en daar onder deze Maleische
kustbevolking en tot diep in de binnenlanden verspreid; de meest
winstgevende takken der nijverheid, inzonderheid de bewerking der
goudmijnen, zijn schier uitsluitend in hunne handen. Gelijk
overal onderscheidt zieh ook hier dit volk door onvermoeide ar-
*) Zie de reeds vroeger aaDgehaalde Algemeene statistieke kaart der
Ned. overzeesche bezittingen.