vernement om , bij gebrek aan genoegzame controle. Bovendien
bleek de Staat der markt voor dit artikel niet günstig. Men be-
proefde verkoopingen op Java voor Gouvernements-rekening en zelfs
den verkoop van den ruwen steen in Nederland; doch alles zonder
voldoende nitkomst *), hetgeen te meer bevreemding wekken moet,
daar Raffles verzekert, dat, terwijl Java in het bezit der Engel-
schen was, ruwe' diamanten van Borneo naar Engeland gezonden
werden, en dat d it, zelfs bij een ongunstigen staat der m a rk t,
eene voordeelige remise bleek te zijn 2). Ten gevolge der siechte
nitkomst is in 1829 het Indisch bestnur gelast geworden, geene
diamanten meer voor Gouvernements-rekening naar Nederland te
zenden *). Inmiddels was reeds in 1827 onze post te Landak als
bezuinigingsmaatregel ingetrokken, en het bestuur over het rijk
en de mijnen aan den Panembahan terug gegeven, — Zeker het
meest afdoende bewijs, dat de voordeelen , die men zieh had voor-
gespiegeld, niet verwezenlijkt waren. Wel werd in 1831 het ge-
zag weder aan dien Vorst ontnomen en aan een inlandsch hoofd,
als gezaghebber namens het Gouvernement, opgedragen, terwijl
hem een post van 20 Soldaten toegevoegd, de overeenkomst van
1823 betreffende de diamanten, behoudens de vereisebte wijzi-
gingen, weder in werking gebragt, en een taxateur op een trakte-
ment van f 40 ’s maands benoemd werd; doch ook deze nieuwe
regeling hield siechts körten tijd stand. Reeds bij publicatie van 9
December 1833 werd de diamant-handel weder vrij gesteld, en bij
resolutie van 24 December 1835 werd de, reeds door de militaire
organisatie der Westkust van 1833 gevorderde intrekking van den
post te Landak definitief bevolen 4).
Omtrent den tegenwoordigen toestand der mijnen en van den
mijnarbeid kan ik slechts weinig berigten. Alle bemoeijing van
het gouvernement met de diamant-graverij schijnt geheel te hebben
opgehouden, zoodat zij thans weder op de oude wijze, onder ver-
gunning tegen zekere opbrengsten,- of regtstreeks voor rekening van
den Vorst plaats heeft. De arbeid van Chinezen wordt thans in
dezen tak van industrie in het geheel niet meer gebezigd, gelijk
reeds uit de vroegere opgaven omtrent de bevolking van verschil-
J) Rapport der Staats-commissie, t. a. p.
*) T. a. p.
’) Rapport der Staats-commissie, t. a. p.
*) Off. Stukk. HS., bl. 155, 174, 1 8 0 ,1 8 1 , 191-193, 340, Francis, bl. 31.
lenden landaard in Landak is op te merken. Ook zegt de heer
van Lijnden uitdrukkelijk: »diamanten worden niet door Chinezen,
maar dpor Dajaks en soms door Maleijers gezöcht,” Dezelfde schrij-,
ver voegt er bij: »de uitkomsten van dezen tak van nijverheid zijn
even wisselvallig als ¡het spei. De laatst (in 1836) overleden waar-
nemende Panembahan van Landak heeft jaren lang diamanten doen
graven te Djamboe en goede zaken gemaakt; maar de meeste andere
vorsten, die diamanten doen graven, hebben er bij verloren,
altfrans niet gewonnen” x). Dit neemt echter niet weg, dat nog
altijd de diamant-graverij voor een groot deel der bevolking van
Landak het voprname middel van bestaan is , terwijl zij den land-
bouw op schromelijke wijze verwaarloost 2).
Van de waarde aan diamanten, die thans nog jaarlijks van Borneo’s
Westkust wordt uitgevoerd, is het cijfer, bij gebrek aan de
noodige gegevens, niet te bepalen. In de eerste plaats zijn in de
opgaven, die tot grondslag zouden kunnen dienen, die van de Zuid-
oost- en Westkust, niet afzonderlijk opgegeven, zoodat wij alleen
over den uitvoer van diamanten uit Borneo in het algemeen kunnen
spreken. Maar dan nog zijn die opgaven niet voüedig. Alleen
het cijfer der waarde, die op Java en Madura uit Borneo wordt
ingevoerd, is uit de handels-verslagen over eenige jaren naauwkeurig
bekend, gelijk het hieronder wordt medegedeeld 3)-
In 1836 5473 karaten voor f 110,601.
» 1837 5245 » » - 97,140.
» 1838 5947 » » - 117,550.
» 1839 3484 » » - 92,552.
» 1840 1891 » » - 62,410.
» 1841 2122 » n - 56,520.
» 1842 3980 » » - 80,875.
• 1843 1315 » » - 33,900.
» 1844 onbekend » - 46,450.
» 1845 id. » - 60,825.
» 1846 id. » - 128,450.
» 1847 id. » -‘ 96,210.
» 1848 id. it - 67,200.
’) Van Lijnden N. T . , bl. 6 1 6 , 617.
*) Thomson, p. 122.
s) Ontleend uit het meermalen aangehaald Rapport der Staats-commissie
, bl. 1 0 1 .