vondt liggen, gewis niet zoudt willen oprapen. Nu doet zij eerst
een kort gebed, maakt dan den buitensten vuilen lap linnen los *en
een roode komt te voorschijn. Deze weggenomen zijnde ziet gij
een groenen, en zoo voorts bijna al de kleuren van den regenboog,
totdat een geel zijden lapje u doet veronderstellen, dat gij het
onschatbaar voorwerp, hetwelk gij met vlamtnend oog verbeidt, wel-
dra zult aanschouwen. En even voorzigtig maakt zij dit gele lapje
lo s , en toont u — een ruw stuk kristal, ongeslepen en vol krassen
, van de grootte van een hoenderei, van boven spits toeloopende,
doch van onderen platrond, en — vergt u te gelooven, dat dit
de ware diamant i s , dien gij verlangdet te zien. Maar kenners
schudden het hoofd en alleen onwetenden bedriegt de schijn 1).”
Door de zeewinden, de talrijke rivieren, de hooge bergen van
het binnenland, is de lucht in Matan gezond en de wärmte gema-
tigd. De inboorlingen bereiken dikwijls eenen zeer hoogen ouderdorn.
In de maanden November en December brengen echter de overstroo-
mingen en stormen vele borstziekten te weeg, en in de maanden October
en November heerscht eene soort van boosaardige koorts , die zieh
de inboorlingen, voornamelijk in de omstreken der hoofdplaats Ka-
joeng, door het overmatig gebruik van ooft op den hals halen. De
natuur van den bodem is voor den wasdom van allerlei cultures bui-
tengewoon geschikt. De voortbrengselen zijn over het algemeen aan
die van Simpang gelijk en vereischen slechts enkele opmerkingen 3).
De minerale rijkdom van Matan scbijnt vooral te bestaan in tin
en ijzer. Edele metalen schijnen weinig voor te komen, of althans
is er tot dusverre geene partij van getrokken. Over de bewerking
van tinmijnen aan de Kandawangan-rivier is in het vorige hoofd-
stuk gesproken 3). IJzer wordt, behalve. door de Dajaks aan de
rivier Sidoeh, van welke mede reeds gewag is gemaakt 4) , vooral
gegraven en bewerkt door die w'elke aan de Zuidkust, längs de
rivieren Ajer-Itam enDjellei, gevestigd zijn. Dit ijzer wordt, onder
den naam van staal van Matan, veel naar Pontianak uitgevoerd. Of
de Dajaks in het Matansche zieh ook bezig houden met het ver-
vaardigen van wapenen, welke kunst in het rijk van Banjer-massin,
vooral te Negara, niettegenstaande het gebrekkige der hulpmiddelen,
*) Bitter, bl. 180—182.
s) G. Muller, bl. 2 8 5 , 286, 313.
3) Zie boven, bl. 127.
*) Zie boven, bl. 133.
zulk een hoogen trap van volkomenheid heeft bereikt1), vind ik niet
gemeld, maar kan wel als zeker beschouwd worden. In het gebied
der Kapoeas toch zijn zelfs die Dajaks, die van het graven en smel-
ten van ijzer geen werkmaken, — en dit heeft slechts in zeer enkele
streken plaats 2) — allen smeden, en vervaardigen hunne eigene pieken,
parangs of kapmessen en andere werktuigen, van Engelsch en
Zweedsch ijzer, hetwelk hun door de Vorsten geleverd wordt 3).
In de spelonken der bergen en rotsen van Matan vindt men de mooi-
ste witte vogelnestjes van geheel Indie, na die van Broenei; ja door
. sommigen worden zij zelfs boven deze laatste verkozen. Zij worden
meestal door de Dajaks ingezameld en voor een geringen prijs aan
de Maleische hoofden afgestaan, die ze, althans ten deele, weder af-
geven aan den Vorst. Het Katti dezer vogelnestjes wordt te Matan zelf
met 30 tot 40 Spaansche matten betaald, en te Sambas, Pontianak
of Sukkadana voor 70 tot 85 Spaansche matten verkocht, — een prijs
die fabelachtig schijnt voor een artikel, waarop Crawfurd geen grootere
lofspraak wist, dan dat het waarschijnlijk volkomen onschadelijk is 4) . /
Voor het overige zijn de meest gezöchte handelsartikelen van Matan :
kajoe-gahroe, rotan, karet, tripang, en vele basten en wortels van
boomen, die als geneesmiddelen geschat zijn. De kusten leveren een
overvloed van visch en agar-agar. In de maanden Augustus en September
wordt aan de monden der rivieren eene soort van visch ge-
vangen, die in voorkomen en smaak veel op onze zalm gelijkt. Voor
’t overige zijn de dieren van Matan de gewone van Borneo’s West-
kust. Koeijen, geiten en hoenders zijn uiterst schaarsch. Daaren-
tegen is het ongedierte te menigvuldiger, en vindt men er eene me-
nigte kleine kevers, die, even als hare rupsen, de rijstvelden ver-
woesten, tallooze zandvliegjes (agas), die den reiziger nimmer rust
laten, en onlzettende zwermen van groote muskieten, wier steek zeer
p ijn lijk is, en die zieh gewoonlijk aan de monden der rivieren onthou-
den. Het is op Borneo een spreekwoord geworden, »zoo kwaadaardig
als de muskieten van Simpang en M a ta n d o c h de inwoners dier landen,
welke daarin eene toespeling op zieh zelven sebijnen te zien, achten
zieh zeer beleedigd, wanneer het in hun bijzijn gebruikt wordt 5).
*) Hendriks, bl. 3, 4 , Geisweit van der Netten, bl. 10.
2) Zie boven, bl. 31.
s) Van Lijnden N. T ., bl. 619.
*) G. Muller, bl. 2 8 7 , 288; vgl. Crawfurd I I I , bl. 4 3 0—437.
s) G. Muller, bl. 286—2 8 8 , Ritter, bl. 180.
M