de winzucht der Europeanen aanlokte en hen de Westkust van
dit eiland bezoeken deed. In den eersten tijd van het verkeer der
0. Indische Compagnie met Borneo schijnen alleen de Landaksche
mijnen te zijn bekend geweest, ten minste men vindt doorgaans
alleen van de diamanten van Landak gewag gemaakt 1). Sommige
diamanten van buitengewone waarde speien , gelijk wij later zien
zullen, in de historische overleveringen van dat rijk eene groote
ro l , en men meent zelfs, dat de naam van Landak, die »stekel-
varken” beteekent, eene zinspeling is op het gedurig wroeten in
de aarde, dat van ouds de voornaamste bezigheid der inwoners
van dit gewest heeft uitgemaakt 2). De hoeveelheid diamanten,
die door de Oost-Indische Compagnie van Borneo’s Westkust werd
uitgevoerd, moet aanzienlijk geweest zijn. Raffles zegt ergens,
»dat weinige hoven van Europa welligt op eene schitterender ten-
toonspreiding van diamanten konden roemen, dan, in de voorspoe-
dige dagen der Compagnie, gewoon was onder de dames te Batavia,
welke plaats toen de voorname en eenige markt was aan de dia-
mant-mijnen van Borneo geopend,” en voegt er b ij, dat omstreeks
1738 door de Holländers jaarlijks eene waarde van 2 á 300,000
Spaansche matten van Borneo werd uitgevoerd. Sedert de vestiging
der Chinesche kolonién op de Westkust werden de mijnen meestal
door Cbinezen bewerkt en vaak werden diamanten van 10 tot 13
karaten ter markt gebragt. Met het verval der Compagnie vermin-
derde echter langzamerhand de vraag, zoodat de mijnen, geen
middel van bestaan meer opleverende, schier geheel werden ver-
waarloosd 3).
Tijdens Raffles schreef waren in Landak nog tien mijnen of
p a rits, door Chinezen bewerkt, en in iedere van welke van 20
tot 50 arbeiders werden gebezigd. Dit berigt stemt vrij wel overeen
met dat van den beer van den Dungen Gronovius, die in 1822
door het Gouvernement met eene zending naar Landak werd belast:
»Er zijn,” zegt h ij, »slechts 10 mijnen, die door 170
Chinezen bewerkt worden, voor rekening van den Vorst of van
*) Raffles zegt, Hist, of J a v a , I , p. 2 6 5 , dat de mijnen van Landak
zoo oud zijn als de Maleische heerschappij op Borneo, dat die van San-
gouw tot later tijd behooren, en die in ’t gebied van Banjer-massin eerst
ontdekt zijn ondef de regering van Sultan Sepoe, van wien de toenmalige
Vorst in het vierde geslacht afstamde.
*) Kitter, bl. 1 5 6 , Gronovius, bl. 340.
*) Kailles, Hist, o f Java, I , p. 266.
eenen Penggawa; de winsten, die daarop vallen, komen in naam
aan de bewerkers, doch zij zijn verpligt de diamanten aan den
eigenaar der mijn te verkoopen, die hun zelden meer dan een
tiende der waarde, die zij op de plaats zelve bezitten, daarvoor
geeft, en hun daarenboven in betaling goederen opdringt, op welke
hij wel 100 pCt, wint, zoodat hij de diamanten voor een twintig-
ste der waarde erlangt. Het noodzakelijk gevolg hiervan is, dat
zij dikwijls gestolen worden; die echter hierop betrapt wordt, moet
tot straf dagen lang tot den hals in het water staan. De rijksbe-
stuurder, verbitterd, dat geene diamanten gevonden worden, dewijl
de Chinezen hem te knap z ijn , verbiedt het graven op de plaat-
sen , waar zij in overvloed gevonden worden, en laat hen wroeten,
waar niets te halen is. Dit heeft tot natuurlijk gevolg, dat de
een na den ander mismoedig wegloopt” 1).
Met de bijzonderheden, hier op het gezag van wel onderrigte
schrijvers medegedeeld, schijnt de mededeeling van Crawfurd in
strijd te zijn, dat de diamant-mijnen op Borneo slechts door de
Dajaks of inboorlingen bewerkt worden, en wel, gelijk men uit
hun onbeschaafden Staat kan afleiden, op hoogst gebrekkige wijze,
en dat de Chinezen met het graven van diamanten, die bij hen in
geen tel z ijn , zieh niet bemoeijen 2). Hiermede komt overeen
wat andere schrijvers melden, dat oudtijds de eigenlijke bevolking
van Landak zieh grootendeels aan den mijnarbeid wijdde en bijna
ieder inwoner van dat rijk een diamantgraver was 3). Dit graven
schijnt door hen veelal uit eigen beweging en voor eigene rekening
ondernomen te zijn; want men voegt er bij, dat volgens de aloude
gebruiken (adat) op de mijnwerkers de verpligting rustte, om alle
steenen zwaarder dan vijf, volgens anderen zwaarder dan tien,
karaat, tegen eene geringe en geheel willekeurige belooning aan
de vorsten af te staan 4). Intusschen is het niet moeijelijk deze
tweeerlei berigten met elkander overeen te brengen. ’t Is natuurlijk
dat de aanbieding der groote diamanten aan de vorsten dikwijls
ontdoken werd 5), zoodat dezen bij het diamantgraven weinig voor-
deelvonden; en zij zullen derhalve, sedert zieh de Chinesche kolo-
*) Raffles, t. a. p ., Gronovius , bl. 343 , 344.
*) Crawfurd, I I I , p. 492.
8) Ritter, bl. 152.
*) Radermacher, bl. 1 4 6 , G. Müller, bl. 2 0 9 , Ritter, bl. 165.
') Radermacher zegt, t. a. p.: „die order is voor de onnoozelen, daar
zij gemakkelijk kunnen ingeslikt, en dus zeer veilig bewaard worden.”