van Karangan bekend, en hebben onder den vriendelijken naam van
»Forest-Home” hun en bunnen medearbeiders tot verblijf gestrekt
bij den arbeid tot verspreiding van het licht en den troost des
Evangelies, van welken wij het alleen te betreuren hebben, dat bij
tot dusverre zoo schaarsche vruchten heeft opgeleverd 1). Doch het
is hier nog de plaats niet, om daarover in nadere bijzonderheden
te treden. Van Karangan, gelijk ook van het vroeger vermelde Sabe-
rang loopen naar Tajan paden van het ons reeds bekende karakter 2).
Van Ngabang of Landak loopt een soortgelijke weg over de kam*
pongs Tobang en Saretok naar Rajang, de residentie van den vorst
van Tajan. De bekoorlijke en dikwijls zelfs verhevene natuurtoo-
neelen, die dit pad aanbiedt, worden door de reizigers, die het be-
zochten, hoogelijk geroemd. Het terrein is bezet met fraaije, ronde
heuvelen, doorsneden en omringd van enge en diepe ravijnen, die
zieh in alle rigtingen vertakken, en bij afwisseling rijk met hoog
geboomte en kreupelhout bewassen. Bij Saretok vindt men geheele
bosschen van tengkawan-boomen. Ook groeit er de areng-palm we-
lig nevens velerlei andere vruchtboomen, en heeft de plaats door
de vervaardiging van areng-suiker eene zekere vermaardheid. Op de
naburige hoogten geniet men een vergezigt, dat tot de bovenlanden
aan de Bentjoekei en een deel van Mandor en Sambas beheerscht3).
In tegenovergestelde rigting gaat een pad van Landak op Mandor
en vandaar naar Mampawa 4). Dit herinnert m ij, dat het tijd
wordt het gebied van Landak vaarwel te zeggen, e n , daar wij Mandor
reeds hebben leeren kennen, ten besluite van dit hoofdstuk,
ook op Mampawa een vlugtigen blik te werpen.
De rivier van Mampawa ontspringt in het Pandan-gebergte en
stroomt vandaar met vrij groote snelheid in zuidwestwaartsche
rigting, doch met vele kronkelingen naar zee. Ter wederzijde van
haren mond ligt een heuvel, die den zeelieden tot verkenningstee-
ken dient, en twee palen westwaarts van daar steekt Tandjong
Banke, ook de Hoek van Mampawa geheeten, met eene scherpe
punt in zee uit 5). De rivier is tot aan de reeds vermelde Chi-
*) Thomson, p. 1 2 5 , 396— 4 0 1 , Journal o f the Ind. Archipel., Vol.
I l l (18 4 8 ), Miscellaneous notices, p. V—VII.
2) Van Lijnden N. T ., bl. 579.
3) Thomson, p. 125—127.
4) Van Lijnden N. T ., bl. 579.
6) Handleiding tot de aardrijksk. van Nederlands O. I. bozittingen, uit-
gegeven door de Maatschappij tot N. v. ’t A. , bl. 195.
nesche kampong Montedong 1), en welligt hooger, voor vrij aanzien-
lijke praauwen en kanonneerbooten bevaarbaar. Zulke vaartuigen
komen ook gemakkelijk over de bank voor hare uitwatering, die
echter groote schepen noodzaakt, een paar palen van hare monding
verwijderd te blijven. Hare oevers zÿn doorgaans laag en digt
bewassen, en het aantal woningen, dat men er ziet, is uiterst gering
2). Zij ontleent haren naam aan het rijkje, dat zieh längs
hare oevers uitstrekt, en dat zelf weder van de, in de geschiedenis
van Borneo’s Westkust beroemde hoofdnegerie Mampawa den zijnen
ontvangen heeft. Deze hoofdnegerie is op een paar uren afstands
van het strand zeer aangenaam tegen de helling van een berg en
aan den oever der rivier gelegen. De dalem van den Vorst, met
muren uit een mengsel van verschillende soorten van aarde opge-
trokken, ligt op een eilandje, gevormd door een kanaal dat twee
punten der rivier, ter plaatse waar zij eene sterke bogt maakt,
vereenigt. Tijdens het aanleggen van het Nederlandsch établissement
in 1822, ongeveer een vierde uurs lager aan de rivier, is
in het belang van het verkeer een nieuw Chineesch kamp, onder
den naam van Kampong Baroe, tegenover het fort aangelegd. Vroeger
was Mampawa eene zeer levendige handelsplaats, die vooral
door de Engelschen en Portugezen druk bezocht werd 3); doch
thans is die handel grootendeels verloopen en de plaats heeft haar
voormalig gewigt schier geheel verloren. In I8 6 0 kwamen te Pon-
tianak 28 vaartuigen, houdende 47 lasten, van Mampawa, terwijl 30,
houdende 54 lasten, derwaarts vertrokken. Deze cijfers zullen niet
veel van de gemiddelde verschillen, en waarschijnlijk is Pontianak
de plaats, waarmede Mampawa thans nog den grootsten handel
drijft 4).
Na het herstel van het Nederlandsch gezag op Borneo’s Westkust
in 1818 hadden wij hier aanvankelijk een aanzienlijke bezetting met
een kostbaar établissement; thans wordt er het gezag van het Gouvernement
nog slechts door een inlandsch gezaghebber met eenige
oppassers gehandhaafd. Het Nederlandsche fort lag op den regter-
oever, op 1% uur roeijens van de uitwatering; de borstweringen
waren uit hetzelfde mengsel van aarde als de muren des dalems ge-
*) Zie boven bl. 62.
s) De Stuers IIS., bl. 1 6 , 9 5 , 9 6 , 98.
8) Tobias, bl. 1 0 , Francis, bl. 3 1 , Leyden, p. 30.