der Spanjaarden was geratificeerd, daar het waarschijnlijk doof de
reroveraars als vervallen zou worden aangemerkt J).
Deze uitweiding was noodzakelijk om te doen zien, dat alle kans
om Borneo’s Noord-oosthoek aan onze bezittingen toe te voegen thans
voor ons verloren is; want zoo niet Engeland zijne oude aanspra-
ken op die streken laat gelden, die van Spanje, volgens het jongste
verdrag met Soeloe, zullen onbetwistbaar zijn. Ik betreur het, maar,
zou het meer betreuren, zoo niet de beschaving en de benutting
der hulpmiddelen van dat gedeelte van Borneo, ’t welk aan ons ge-
zag onderworpen is, ons nog een lange reeks van jaren handen vol
werks verschaffen kon. Möge slechts in het veld, dat ons de Voor-
zienigheid ter bearbeiding heeft aangewezen, onze ijver steeds aan
onze grootsche roeping beantwoorden! Keeren wij thans tot de jongste
verrigtingen van ons bestuur op Borneo terug.
Met de zorgen aan de Oostkust gewijd hielden de pogingen in
andere deelen des eilands gelijken tred. Wetenschappelijke reizen
en onderzoekingen werden niet enkel op de Oostkust, maar gelijk-
tijdig in onderscheidene, aan ons gezag onderworpen streken in het
werk gesteld. Sedert de heer von Henrici in 1830 en volgende
jaren op de Westkust en in Banjer-massin, en de beeren Korthals,
Horner en Sal. Müller in laatstgemelde afdeeling in 1836 de ge-
steldheid van het terrein en de schatten der natuur van Borneo
hadden opgespoord 2) , was ook het wetenschappelijk onderzoek op
dat eiland grootendeels blijven rüsten, toen de maatregelen, door
de regering sedert 1843 genomen, daaraan eene nieuwe veerkracht
schonken. Het stroomgebied der Kapoeas op de Westkust werd
opgenomen door den luitenant von Kessel 3); de geheele Zuidkust
van Tandjong Sambar, de Zuid-westpunt des eilands, tot aan Banjer
massin, benevens het gebied der rivieren van Kota-waringin,
Pemboewan, Sampit en Mendawei, en vervolgens de rivier van Matan
op de Westkust en de communicatie vandaar längs de Pinoe-rivier
*) Singapore Free-press van 17 Oct. 1852 (ook in de Indier voor
1852, n". 85).
*) Van Lijnden N. T ., bl. 5 3 8 , Sal. Müller, bl. 3 2 4 , Horner, bl. 89,
Temminck, p. 208— 211.
3) Van Lijnden N. T ., bl. 5 3 8 , Weddik K ., bl. 78.
met de Kapoeas, door den heer von Gaffron 1). Maar vooral merk-
waardig zijn de reizen van den heer Schwaner, die zieh van 1843
tot 1848 op Borneo ophield, en na zieh langen tijd in Banjer-massin
met het onderzoek der kolenlagen 2) en der bevaarbaarheid van
den Barito-stroom voor grootere vaartuigen 3) te hebben bezig ge-
houden, in October 1847 de rivier Barito opvoer en vandaar tot de
bovenlanden van Koetei doordrong, vervolgens, naar Banjer-massin
teruggekeerd, Poeloe-petak of de kleine Dajak bezocht, en de rivier
die het doorstroomt — even als de hoofdstroom der Westkust Kapoeas
geheeten — opvarende, vervolgens de Katingan of boven-rivier van
Mendawei, vandaar de Melawi of linker-tak der groote Kapoeas,
en zoo eindelijk, deze rivier afzakkende, Pontianak op de Westkust
bereikte 4). In het begin van 1848 keerde Schwaner naar
Batavia terug, om zijne wetenschappelijke verslagen uit te werken.
Nadat hij deze had ingediend, werd hij door het Gouvernement
op nieuw met eene zending naar zuid-oostelijk Borneo belast, doch
op het punt van te vertrekken, werd hij door hevige koortsen aan-
getast, die den 30sten Maart 1851 te Batavia een einde aan zijn le-
ven maakten 5). De heer van Lijnden, Assistent-resident van Pontianak,
deed in 1847 eene reis naar de bovenlanden van de Kapoeas,
d ie , ofschoon hoofdzakelijk met een politiek doel ondernomen,
voor de wetenschap niet onvruchtbaar was 6). In 1851 deed de
luitenant ter zee Groll eene reis längs denzelfden stroom tot onderzoek
eeniger kolenlagen in het rijkje van Blitang gevonden 7).
Ook deed de heer Weddik in persoon eenige togten tot uitbrei-
ding onzer kennis van Borneo, en voer onder anderen in Julij en
Augustus 1846 de rivier van Banjer-massin tot diep in de binnen*)
Weddik K ., bl. 79.
*) Temminck, p. 2 1 1 , 2 1 2 , Schwaner N. T ., bl. 6 7 3 , I. A ., bl. 410.
s) Schwaner I. A ., bl. 394.
*) T. v. N. I ., Jaarg. X , Dl. I , bl. 164— 1 6 6 , Weddik K., bl. 7 9 ,
8 0 , B ., bl. 1 8 ., Schwaner T. N. I ., bl. 139, 142 enz., Levensberigt
van Schwaner in het Natuurk. Tijdschr. v. N. I ., Jaarg. I I , bl. 1 8 9 , 190.
*) T. v. N. I.J 1 8 5 1 ,1 .. bl. 4 1 7 , Levensberigt, t. a. p., bl. 190, Weddik
B., bl. 19.
•) Van Lijnden N. T . , bl. 5 3 7 , 539 , Weddik K ., bl. 79.
7) Van Lijnden N. T . , bl. 537.