Slechts gedurende een deel van den oost-moeson, gewooniijk van
Mei tot Julij, is de gemeenschap te water, door het opdroogen
van al de kleinere rivieren, grootendeels afgebroken. Behalve de
natuur heeft zieh niemand aau de *middelen van communicatie en
transport veel laten gelegen zijn. Alleen in de nabijheid der goud-
wasscherijen (parit) en Chinesche woningen worden goede wegen
van 1 | vadem breedte aangetroiFen, doch deze zijn slechts van
plaatselijk nut. Hetzelfde geldt van de paden, die door de Malei-
sehe kampongs loopen, en die bovendien zeer smal, ongelijk, vol
gaten en modderig zijn. De groote communicatien hebben, behalve
längs den waterweg, alleen plaats längs voetpaden, die voor last-
dieren en voertuigen geheel ongeschikt zijn, gelijk die ook nergens
in deze streken worden aangetroiFen. Men vervoert de goederen
over land in op den rüg gedragen manden. De Dajaks dragen
weinig te gelijk en slaan daarin, zöowel als in den t ijd , dien zij
voor elk transport behoeven , ver bij de koelies van Java achter.
Maar hunne wegen zijn dan ook van de allerellendigste soort. Nu
eens loopen zij door bosschen, waar men niet eens de moeite heeft
genomen om zelfs maar de lagere takken weg te houwen, zoodat de
wandelaar gedurig moet bukken; dan weder door moerassen, waarin
slechts op enkele, bijzonder diepe plaatsen boomstammen gelegd zijn,
om het inzinken in den modder te verhoeden; dan over verlaten la-
dangs, waar men door het booge gras de omgehouwen boomstammen
niet bemerkt en ieder oogenblik struikelt; dan over heuvelrnggen,
welker wanden soms loodregt afdalen, zonder dat men voor het open
afklimmen eenige hulp ontmoet, behalve een ingesneden boom-
stam. Yoor den Europeaan zijn deze wegen uiterst vermoeijend;
maar de Dajaks leggen er met veel gemak groote dagreizen längs af.
Zoodanig zijn de wegen, die, bij afwisseling met de gemeenschap
te water, niet slechts verschillende punten der Kapoeas-landen met
elkander, maar ook Meliouw met Simpang, Sangouw met Serawak
en Sadong, Sekadouw met Matan, Soeheid of liever de meiren met
Broenei, Sintang met Sadong en Batang-Loepar en längs de Melawi en
Pinoe met Matan en Kota-ringin, de boven-Melawi met de Katingan,
een bovenlak der Mandawei, en alzoo met het district van dien
naam aan de Zuidkust, en de bovenlanden aan de Malo met die
aan de Batang-Loepar, Seribas en Kelaka verbinden 1).
VIERDE HOOFDSTUK.
Ligging en grenzen van l.an d ak , Mandor en lUarnpawa. De rivier van
Landak. — Poelo Anjoet. — De rivier van Mandor. — Kampongs der Chine-
xen. — Kopererts aan de Peniti-rivier. — Aantal en middelen van bestaan der
Chinezen van Mandor. — Grondgesteldheid, voortbrengselen en bevolking van
Landak. — De goudmijn van Belentian. — De diamantmijnen. — Geschiede-
nis der diamantgraverij en van den diamanthandel. — Het slijpen der diamanten.
— Kenteekenen der aanwezigheid van diamanten. — Het graven en was-
seben van d iam an ten .,— Beroemde diamanten. — Tooneelen längs de Landak-
rivier. — Sangkoe. — Ngabang. — Monggo. — Watervallen op de boventak-
ken der Landak-rivier. — De Jientjofikei. De Djamboe. Karangan.
Saretok. — De rivier en h e t rijk van Mampawa.
Wij hebben thans de Delta van de Kapoeas leeren kennen, als-
mede de landen, die boven de Delta längs dezen stroom zijn gelegen.
Er blijft ons echter nog een gedeelte van het gebied der
Kapoeas ter beschouwing over, de landen namelijk, die zieh ten
Noorden der Delta längs de rivier van Landak en längs de kust
tot aan het voorgebergte Batoe-Belat uitstrekken. Längs de Landak-
rivier, die zieh te Pontianak met de Kapoeas vereenigt, benevens
hare menigvuldige takken, ligt het nog geheel binnenlandsch rijk
van Landak, ten Noorden en Noord-oosten door Sangouw, ten
Oosten door Tajan en ten Zuiden door Pontianak begrensd. Het
gebied dezer rivier is van dat der Sekajam en rivier van Tajan ge-
scheiden door eenige niet aaneengeschakelde bergloppen, beginnende
met den Bajang Mioet en eindigende met den Tiang Kandang, en
waartoe de Soenjang, Sibala, Siapa, Satap en Bentoeang behooren *).
Ten Westen is Landak begrensd door Sambas, Mampawa en het
tot Pontianak gerekende Chinesche mijn-district Mandor. De na-
*) Van Lijnden N. T ., bl. 568. De Soenjang wordt daar niet met name
genoemd; maar ik heb er dien bijgevoegd volgens zijne kaart en bl. 5 4 3 ,
echter met eenige aarzeling, daar de ligging van den Soenjang op de kaart
van Melvill van Carnbde daar niet mede overeenstemt.