heil op wreedaardige wijze afgeloopen. Het vierde ontkwam nog
gelukkig, doch zonder te kunnen beletten', dat ook het kantoor werd
aangevallen en geplunderd en de directeurs en verdere beambten op
ellendige wijze om het leven kwamen. Deze treurige gebeurtenis
maakte een einde aan het verkeer der Portugezen met Banjer-massin
1). Valentijn schijnt van deze voorvallen geen naauwkeurige
kennis gedragen te hebben. Hij zegt alleen, dat een Portugeesch
priester omstreeks 1690 eene gemeente van wel 3 à 4000 zielen
onder de Dajaks in het gebied van Banjer-massin gesticht had, toen hij
op last des Sultans werd omgebragt, waarop de gemeente weldra
verliep 2)*
Niet minder dan de Portugezen onderjjielden de Spanjaarden in
de Philippijusche eilanden het verkeer met Borneo ; zij wisten
zieh zelfs op de zaken van Broenei een grooten invloed te verschaffen
en waren herhaaldelijk met dat rijk in oorlog gewikkeld. In
1373 zoilden zij een gezantschap naar Broenei om handelsbetrek-
kingen aan te knoopen, doch het doel dezer zending werd gemist.
In 1577 echter kwam de koning van Broenei, door zijnen broeder
van den troon gestooten, te Manilla hunne hulp inroepen, beloven-
de, zoo hij hersteld werd, het oppergezag van den koning van Spanje
te zullen erkennen. De gouverneur Don Francisco de la Sande nam
dit aanbod aan en verjoeg den overweldiger, die echter kort daarna
zijn broeder op nieuw onttroonde, waarop de Spanjaarden in 1580
andermaal eene expeditie zonden onder bevel van kapitein Rivera,
*) Zie de schrijvers in de vorige noot aangehaald, van wie echter aan-
merkelijk verschilt het verhaal van de B o y , bl. 67—7 3 , 84— 91. Doch
ik hecht niet veel waarde aan de wonderiijke verhalen van dezen reiziger.
Alleen bet jaartal 1 6 9 4 , dat in de Historische beschrijving der reizen gemist
wordt, heb ik uit de Boy hier bijgevoegd. Dat Gemelli en de B o y .
hoe ook hunne verhalen verschillen, op dezelfde gebeurtenis doelen, blijkt
onder andere daaruit , dat de eerste den kommandant van het ontkomen
Portugesche schip Manuel de Aranjo Garcez noemt, terwijl hij bij de Boy
Don Manuel o f Don Emanuel, soms (bl. 67) Emanuel de Boosje en op
bl. 8 5 , voluit, Emanuel de Boija Grats wordt genoemd.
s) Valentijn, bl. 252. Dit berigt schijnt door hem ontleend aan de B o y ,
bl. 1 2 7 , 128. De Calyongh Cajamp van deze schrijvers is waarschijnlijk
de Kali (rivier) Kahajan; Sal. Müller, bl. 330.
die ook nu den wettigen vorst herstelde, 1). Eeu derde expeditiè
tegen Broenei had plaats in 1645 onder majoor Monforte, ten einde
de bewoners van dat rijk te straffen voor hunne deelneming in de
rooverijen der Soeloe-eilanders. De Spanjaarden verbrandden de hoofd-
plaats en eenige andere kampongs, vermeiden een aantal schepen en
voerden omstreeks 200 gevangenen met zieh. Later, en welligt ook
vroeger, is Broenei meermalen in de twisten en oorlogen der Spanjaarden
met de Soeloe-eilanden betrokken geweest, tot éindelijk
omstreeks 1685 de gouverneur van Manilla eene overeenkomst van
vriend- en bondgenootschap met den vorst van dat rijk tot stand
bragt. In 1750 stond de koning van Broenei aan de Spanjaarden
zijne aanspraken af op een deel van het eiland Paragoa (Palawan),2).
Volgens Leyden hebben de Spanjaarden eene vestiging gehad op
kaap Oensang, die zij later aan de Soeloe-eilanders o verliefen. Wer-
kelijk vindt men hier nog in de bosschen de talrijke nakomeling-
schap van het vee, dat zij derwaarts hebben overgebragt 3).
Intusschen hadden zieh geduchte mededingers voor de Spanjaarden
en Portugezen in de Indische wateren vertoond, en ook weihaast
hunne aandacht op de schatten van Borneo gevestigd. De
Nederlandsche vlootvoogd Olivier van Noord deed tegen het einde van
1600 Broenei a an , en in 1604 vertoonde zieh van Waerwijk op
de nog schaars bekende Westkust. In 1608 rigtten de Nederlanders
eene faktorij op te Sukkadana, en een jaar later sloot Bloemaert
een contract met den Sultan van Sambas. Later yerwierf zieh de
Nederlandsche Oost-Indische Compagnie meer en meer een ove'rwe-
gend gezag op de Westkust en zelfs de pogingen der Engelsehen,
om te Sukkadana vasten voet te verkrijgen, wist zij te verijdelen.
Daarentegen werd het verkeer met Broenei door haar verwaarloosd.
Tijdens het diep verval der Compagnie tegen het einde der acht-
’) Logan, p. 4 9 9 , en ten deele Mallat, les Philippines, p. 7-7, 78
Temminck, p. 193 , 194. ’
) Low, p. 9 9 , Logan, p. 499 , 500. Logans kort verhaal van het
verkeer der Spanjaarden met Borneo is grootendeels getrokken uit de En-
gelsche vertaling van Zuniga’s Geschiedenis der Philippijnsche eilanden.
) Leyden, p. 1 1 , Hunt S. A ., p. 5 5 , Earl, p. 326.