vestiging van dien ambtenaar op het eiland Borneo mogelijk en noo*
dig zal doen zijn 1).
Zoo weinig nu als het te bevroeden is, waarom in 1 8 4 9 , nadat
zieh de Engelsche invloed meer en meer had uitgebreid, onmoge-
lijk en onnoodig was te achten, wat in 1846 mogelijk en noodig
scheen, zoo zeker is h e t, dat met de afkondiging van dit besluit
eene nieuwe periode van verwaarloozing voor onze gewigtige bezit-
tingen op Borneo is aangebroken. Doch zoo in dit opzigt eenige
blaam op de regering ru s t, veel meer i s , dunkt m ij, deze toestand
aan de natie zelve te wijten. De benutting van Borneo’s natuurlijken
rijkdom en schoone ligging voor industrie en handel kan niet van
de regering gevorderd, mag niet aan haar overgelaten worden. Alle
vereeniging der attributen van koopman en industrieel met die van
souverein, — de ondervinding van eeuwen heeft het bewezen, —
is op den duur onhoudbaar en schadelijk. Van de regering kan
men ten aanzien van Borneo’s aangelegenheden slechts vorderen:
eene publiciteit, die kennis bevordert en vertrouwen inboezemt,
een toereikend personeel van ambtenaren en krijgsvolk, om het
gezag met klem te handhaven en orde en veiligheid te verzekeren,
en eindelijk aanmoediging en bescherming voor allen, die hunne
kapitalen aan ondernemingen van handel en industrie op Borneo
willen wagen, met uitdenwegruiming aller bezwaren en belem-
meringen. De partikuliere nijverheid moet het overige doen, en
zoo de regering aan den drieledigen eisch, dien ik haar stelde,
werkelijk voldaan heeft, dan heeft de natie het slechts zieh zelve
te wijten, indien onze bezittingen op Borneo niet meer hebben toe-
gebragt of nog toebrengen, om hare welvaart te schrägen.
Er rest mij thans nog, om mijne algemeene schets van Borneo
te voltooijen, eenig denkbeeid te geven van zijne tegenwoordige territoriale
indeeling, waarbij ik vooral den leidraad van het laatst
aangehaalde Gouvernements-besluit zal volgen, hetwelk van dat van
1846 hoofdzakelijk slechts door grootere eenvoudigheid verschilt.
*) Staatsblad van Ned. Indie, 1 8 4 9 , n°. 40.
De indeeling betreft hoofdzakelijk de kustlanden; zij is ten aanzien
van het schaars bevolkte binnenland in zeer onbepaalde termen uit-
gedrukt. Het van het Nederlandsch gezag onafhankelijk deel van
Borneo bestaat uit de landen längs de Noord-westkust en aan den
Noord-oosthoek; zij behooren deels aan den Sultan van Broenei
deels aan dien van de Soeloe-eilanden. Het gebied van Broenei
begint bij Kaap Datoe aan den Noord-westhoek, en wordt gemeen*
lijk geacht zieh van daar oostwaarts tot aan de rivier Kimanis uit
te strekken. Intusschen wordt het gezag van den Sultan van
Broenei ook nog eenigermate in het aan de andere zijde van de
Kimanis gelegen distrikt Pappal erkend. Verder oostwaarts ligt
Maloedoe of Kini-baloe, dat met Mangidari en een deel van Tiroen,
door de Soengei Atas tegen Berouw begrensd, aan het noordelijk
deel der Oostkust de landen uitmaakt, die, althans in naam, aan
den Sultan van Soeloe onderworpen zijn,
Op het gansche overige gedeelte van Borneo, volgens den Heer
Melvill van Carnbee *) bijna 9400 Vierkante geographische mijlen
en dus bijnadrie vierden van het eiland beslaande, en met 662,000
zielen bevolkt, heeft het Nederlandsch Gouvernement aanspraken
van meer of minder beteekenis. Dit gansche uitgestrekte gebied is
in twee groote afdeelingen gesplitst, de Wester-afdeeling en de Zuid-
ooster-afdeeling, die thans ook weer ieder slechts eene residentie
uitmaken, daar de splitsing der Wester-afdeeling in de residenten
Sambas en Pontianak bij de reorganisatie van 1849 weder is verval-
len. De Residenten hebben hunnen zetel te Pontianak en te Banjer-
massin; te Sambas en Koetei zijn Assistent-residenten gevestigd.
De Westelijke, veel kleinere Afdeeling beslaat 2805 Vierkante mijlen,
van welke slechts 244 het gebied van Sambas uitmaken. Deze Wester-
afdeeling bevat de stalen van Sambas, Mampawa, Pontianak, Koe-
boe, Simpang, Sukkadana en Matan längs de kust, Landak, Tajan,
Meliouw, Sangouw, Sekadouw, Blitang en Sintang en het geheele
stroomgebied van de beide takken der Kapoeas tot aan hare water-
scheidingen, in de binnenlanden.
*) Zie de meermalen aangehaalde statistieke kaart.
7