eieren, die echter veclal buiten het fort hun verblijf houden. De
woningen der civiele ambtenaren, met ’s lands bureau en pakhuis,
zijn op een geweerschot afstands van het fort in regte lijn längs
de rivier gelegen. Al deze gebouwen zijn van ijzerhout vervaar-
digd en met sirappen (houten pannen) gedekt. Vôér de woning van
den resident is de vlaggeslok geplant en zijn twee fraai gebouwde
en geschilderde koepels op in de rivier geheide palen opgetrokken.
Längs de voorzijde van deze gebouwen voert een goede, gedeeltelijk
met nangka-boomen beplante en van drie bruggen voorziene weg,
eerst naar het in 1832 gebouwde hospitaal met daarbij behoorende
doctors-woning, en vervolgens naar het kamp der Chinezen1). Ofschoon
deze beschrijving van het établissement welligt geschikt is, om een
günstigen indruk te maken, is het echter verre van een aardsch pa-
radijs le zijn. De omtrek is een wildernis en bij springtij staan al de
gebouwen, zoowel als het overige der stad, wel twee vöet onder water.
Het Chinesche kamp heeft eéne bevolking van omirent 1200
zielen en bestaat uit eene dubbele rij aan elkander gebouwde houten
woningen. Ieder huis is hier een winkel van voortbrengselen
des lands en allerlei Chinesche en Europesche kramerijen, terwijl
de naauwe morsige straat des voormiddags en des avonds van koo-
pers en verkoopers wemelt 2). In September 1851 woedde hier een
hevige brand, waarbij de tempel en 124 huizen werden in de asch
gelegd 3); doch er is geen twijfel aan, of de nijvere hand der zonen
van het Hemelsche rijk heeft deze schade reeds voorlang hersteld.
Aan den regteroever ligt op een vooruitspringenden landtong, ter
plaatse waar zieh de rivier van Landak met die van Pontianak
vereenigt, de missighit of moskee, die zieh wel eenigzins boven de
omringende huizen verheft, doch als gebouw niets opmerkelijks
heeft. Daarachter vertoont zieh het paleis of de zoogenaamde kotta
van den Sultan. Het heeft een somber en onbehagelijk voorko-
men, maar onderscheidt zieh van andere vorstelijke woningen op
Borneo, doordien het niet, als gewoonlijk, alleen met een ijzerhou-
ten palissadering, maar bovendien met een gemetselden muur is
Stuers HS., bl. 86 ) , doch de voortdurende onrust onder de Chinezen heeft
zekor wel nimmer zulk een laag cijfer veroorloofd; in 1832 telde zij 170
man (Francis, bl. 28).
*) Francis, bl. 2 7 , van de Velde, bl. 63.
*) Van Lijnden N. T ., bl. 5 7 3 , 5 8 6 , Francis, bl. 2 7 , van do Velde,
bl. 63.
a) Indier, 1851, n°. 7 4 , 78.
omgeven. Dit is eene groote bijzonderheid, daar het gebruik van
metselsteenen en kalk op Borneo’s Westkust schier onbekend i s ,
ofschoon goede leem voor de eerste niet ontbreekt 1). Is men de
tweede poort van dit paleis binnengetreden, dan komt men in een
groot, langwerpig, overdekt, maar aan de zijden open gebouw, de
balei, waar de Sultan dagelijks voor een ieder te spreken is en
alle zaken worden afgehandeld. Ook de feesten worden bier gevierd.
Onmiddellijk achter de balei is het woonhuis met de vrouwen-ver-
blijven. De naaste verwanten van den Vorst wonen tusschen de
eerste en tweede omheining 2).
De woningen der inlanders, Arabieren, Maleijers en Boeginezen,
liggen op de drie oevers der beide zamenvloeijende rivieren in
kleine onregelmalige, gedeeltelijk zeer digt ineengedrongen, gedeeltelijk'ruimer
gebouwde en door kleine tuinen afgewisselde kam-
pongs. De huizen zijn allen, wegens den moerassigen grond, op
stijlen van niboeng, van 6 of 7 voeten hoogte, opgerigt. Zij heb-
ben bijna den vorm onzer boerenwoningen met läge wanden en
hooge daken; het front heeft grootere afmeting dan de zijmuren en
heeft de deur in het midden. De vensters, die intusschen vaak
geheel ontbreken of althans weinig in getal z ijn , worden alleen
gevormd door kleine, Vierkante openingen, met houten tralien
om onwelkome bezoekers te weren. Dak en wanden zijn vervaar-
digd van nipa-bladeren, en de vloer van niboeng- of andere latten,
die, met tusschenruimten van een duim, door middel van rotan op
de onderleggers zijn vastgemaakt. Wegens de plaatsing van het huis
op stijlen is een trap noodig, die doorgaans bestaat in een vasten
ladder van wild hout met rotan verbonden. Inwendig wordt het
huis door een wand, of soms slechts door een katoenen kleed, in
twee deelen gescheiden. De voorste helft dient tot de dagelijksche
bezigheden en het ontvangen van bezoeken, de achterste bevat de
m Van Lijnden N. T ., bl. 5 7 4 , 558. De meening van den heer van
Lijnden (bl. 5 5 6 , 574), dat de geisoleerde bergen en bergruggen in de bo-
venlanden meestal kalkbergen zouden zjjn, en dat dus dit gewest ook
overvloed van kalk zou kunnen opleveren, als de bewoners van het gebruik
daarvan begrip hadden, wordt bepaald tegengesproken door den heer Groli,
aant. op. bl. 555: „Kalksteen schijnt hier geheel te ontbreken. — De na-
rigten, vooral genomen bij Chinezen en Boeginezen, die wel met kalk en
het branden daarvan bekend zijn, hebben mij het gemis daarvan door de
geheele landstreek doen kennen.” De kalk, die men bij de sirih kaauwt,
wordt gebrand uit de schelpen, die aan het strand gevonden worden.
. *) Van Lijnden N. T ., bl. 575. Francis, bl. 2 8 , van de Velde, bl. 62.