viaal en op de oppervlakte bedekt met eene zeer vette klei of leem*
aarde, meestal van roode of hooggele k leu r, en door de inboorlin*
gen, dewijl zij aan ailes blijft kleven, laboer of Iaboer gigi genaamd 1).
Deze klei is op meerdere of mindere diepte sterk vermengd met
zand of stukjes rood zandsteen, waaruit zij zelve door den invloed
des waters ontstaan is , en rust op eene laag van stukken kwarts
en kwarts-rolsteenen, waardoor de diamanten los verstrooid liggen.
Eene algemeene beschrijving moet bij deze hoofdtrekken blijven
stilstaan , daar de bijzonderheden plaatselijk verschillen 2).
De diamant-mijnen bestaan eenvoudig in putten van zeer ver*
schillende diepte, naar het verschil der ligging van de diamant-
ader. Van de inrigting dezer putten en de toöneelen die het dia-
mant-graven oplevert, weet ik geen beter denkbeeld te geven,
dan in de woorden van een talentvollen schrijver, die daar van
zelf meermalen, en bepaaldelijk in het Landaksche, ooggetuige was,
Wÿ zullen op die wijze ook het best het gevaar vermijden van
met onze beschrijving bijzonderheden te vermengen, die welligt
alleen in den Zuid-oosthoek van Borneo te huis behooren. Zie
hier hoe de heer Ritter, in eene zijner zoo wèl en met een zoo
getrouw koloriet geteekende schetsen van Indische zeden en too-
neelen, den arbeid der diamantgravers beschrijft.
»Op eene piek bij de Batang-oeloe, een bovenarm der rivier van
Landak, waren, ondanks den reeds invallenden nach t, nog ver-
scheidene lieden drok bezig met . . . ja , waarmede? Was het op
den grond, dat zij de krachten huns ligchaams inspanden, of ge-
bruikten zij die in eene winstgevende bezigheid? Dit viel, opper-
vlakkig beschouwd, moeijelijk te beoordeelen. Eenigen liepen op
en neder en sleepten groote, lange, pas gekapte stukken hout aan,
die men plotseling in den grond zag verdwijnen ; anderen waren
bezig met een’ ongeveer drie voet langen stok, aan het eene einde
eene sterke ijzeren punt en aan het andere een drie duimen breed
ijzeren schopje hebbende, den grond om te woelen en de losge-
maakte aarde van zieh af te werpen. Hier en daar kwam een met
*) Crawfurd, m , bl. 4 9 2 , Badermacher, bl. 1 4 4 , noemen deze klei
g e e l, Horner, bl. 1 1 3 , ligtrood, Croockewit, bl. 3 2 0 , donkerrood, en
Baffles, t. a. p ., p. 2 6 6 , z e g t, dat zij somszwart, soms w it, rood, oranje
o f groen is. Natuurlijk hangt dit af van het verschil van plaatselijke om-
standigheden.
*) Zie Crawfurd, H I , bl. 4 9 2 , Horner, bl. 1 1 3 , 1 1 4 , Croockewit,
bl. 320.
steengruis en modder bemorst, kaal-geschoren hoofd uit de aarde
te voorschijn; of men zag er die onafgebroken water schepten uit
de veelvuldige gaten, waarmede deze vlakte bezaaid was. Deze
gaten waren echter allen door menschenhanden gemaakt, liepen
loodlijnig naar beneden en hadden een omtrek van ongeveer vier
voet, zoodat een mensch op zij ne hurken daarin kon zitten. De
diepte was verschillend van een tot tien of twaalf vademen, en hing
af van het bereiken des doels, dat men zieh bij het graven voor-
stelde, het vinden namelijk van de d i ama n t - a d e r , die kenbaar
is aan een met roodachtig zand vermengd steengruis, door de diamantgravers
a r a n g genoemd. Overal in den omtrek zag men
groote, versehe hoopen a a rd , nevens kleinere van dat g ru is , het*
welk, met de ijzeren punt van den vermelden stok losgebikt, in
mandjes van rotan naar boven werd geheschen en zorgvuldig' ter
zijde gelegd. Aan elk dier gaten waren twee lieden bezig, de een
in hetzelve, de ander boven aan de opening. Sommige echter hiel-
den wel 30 tot 40 personen onledig, en hoewel de omtrek aan
de oppervlakte niet grooter was dan der gewone, zoo waren in de
diepte, daär, waar de diamant-ader zieh voordoet, door het uithol-
len van den grond, zware balken en stutten noodig, om het in-
storten voor te komen. Menig jeugdig Landakker reeds heeft on-
verwachts een graf gevonden op eene plaats, alwaar hoop opgewin
hem de aarde deed omwoelen, en het niet behoorlijk in acht nemen
der noodzakelijke verzorging hem doodelijk werd 1).”
Ik wil hier alleen nog bijvoegen, dat bij het uitgraven dezer putten
vaak groote ongelegenheid wordt veroorzaakt door het water. De
noodzakelijkheid om het opwellende water gedurig uit te scheppen,
vertraagt den arbeid zoowel als hij dien verzwaart; en heeft men het
ongeluk eene wel van eenig aanbelang te openen, dan is al de gedane
moeite vergeefsch en moet de mijn onverrigter zake verlaten worden 2).
Nadat het gruis uit de putten is opgehaald, schiet nog over het
te wasschen, ten einde de diamanten daaruit op te zamelen. De
wijze waarop dit geschiedt zal ik weder met de woorden van den
heer Ritter in het vervolg van zijn verhaal beschrijven.
»Den volgenden morgen, met het krieken van den dag, werden
na het gebed de noodige mandjes bijeengezocht, om het gruis naar
*) Bitter, bl. 148— 150.
s) Indisch Magazÿn, t. a. p ., bl. 6 9 , Badermacher, bl. 146.
1 m