Borneo; doch ik moet mij bekorten. De bamboe is hier over het
algemeen van niet zooveel gewigt als op Java; hij komt echter in
vele streken overvloedig en in allerlei soort-verscheidenheid voor,
en wordt ook hier door de inwoners tot honderderlei einde gebezigd.
De grootste soort, de boeloe ajer of water-bamboe, die
gaarne aan de helling der bergen in vette aarde wast, bereikt eene
hoogte van wel 60 voet 1). Een hoogstbelangrijk artikel voor Borneo
zijn de talrijke soorten van rotan of bindrotting (oewi), het
voortbrengsel van verschillende species van het geslacht calamus.
Men heeft ze in de moerassige streken overal slechts voor het
snijden; de inwoners verwerken ze tot manden of matten van
groote duurzaamheid, of bezigen de buitendeelen der gespletene ro«
tans als bindtouw, dat bij hunne kunstelooze gebouwen vaak de
plaats van spijkers vervangt. Voor ’t overige maken zij een der
belangrijkste artikelen van uitvoer uit. De fijne, in China zoo zeer
gezöchte, roode verwstof, onder den naam van djernang of draken-
bloed bekend, wordt getrokken uit de vrucht eener groote rotan-
soort (calamus draco), die inzonderheid in het Zuiden des eilands
gevonden wordt 2). Op de Westkust vindt men een hoog opschie-
tenden boom, van welks bladeren gambier gekookt wordt, welker
hoedanigheid boven de gewone, het produkt der uncaria gambier,
die ook op Borneo in het wild groeit, geschat wordt. Men weet dat
de inwoners van den Archipel de gambier met de sirih en .pinang-
noten kaauwen; als looistof wordt dit artikel ook naar Europa ver-
zonden 3). Overal in de bosschen vindt men wilde notenmuskaatboo-
men (pinang bari), wier noten, die reuk noch smaak hebben, sorns
tot het vervaardigen van kaarsen gebruikt worden i). Niet minder
overvloedig en van meer belang voor den handel is de wilde ka-
neel of kassia (koelit lawang), uit welke ook eene fijne olie kan
*) Yan Lijnden N. T ., bl. 563, Low, p. 3 6 , 37.
s) Van Lijnden N. T ., bl. 5 6 2 , de Sturler, t. a. p ., bl. 1 9 , T. v. K.
I . , 1 8 4 9 , I , bl. 1 0 7 , 1 1 0 , Low, p. 4 2 , 4 3 , G. Muller, bl. 265.
8) Van Lijnden N. T ., bl. 5 6 1 , L ow, p. 57. De uncaria gambier
1s bescbreven en afgebeeld door Korthals, Verh., afd. Botanie, bl. 167—169.
*) Van Lyn den, N. T ., bl. 5 6 1 , G. Muller, bl. 264.
getrokken worden 1). Ik besluit met de vermelding der agar-agar=
of tripe de röche, eene soort van zeewier, die op de koraalreven en
banken längs de kusten wordt ingezameld, en veelal tot het vervaardigen
van lijmen en vernissen naar Chinagezonden wordt, maarte-
vens eene gezöchte confituur oplevert, die in siroop wordt bewaard 2).
Doch in weerwil dezer onberekenbare schatten van het planten-
rijk op Borneo, is de groote rijkdom des eilands nog geenszins
daarin gelegen. Deze bestaat vooral in de kostbare delfstoffen, die
het in zijnen schoot bergt. ' Ik zal in den loop van dit werk op
de voornaamste metalen en mineralen van Borneo zoo dikwijls te-
rugkomen en zoo uitvoerig daarvan spreken, dat ik mij h ie r , om
herhaling te vermijden, tot eene bloote optelling der kostbaarste
Produkten van het delfstoffelijk rijk zal bepalen. Zij zijn diamanten
, goud, platina, kwikzilver, koper, tin , ijzer, antimonium,
nikkel, porcelein-aarde, aard-olie, mineraal-zout, zwavel, en wat
ik welligt het eerst van allen had moeten noemen, dewijl het ver-
moedelijk op de toekomst van Borneo den meest gewigtigen invloed
zal oefenen, de thans reeds op onderscheidene punten gevondene,
maar vooral op het kleine eiland Laboean bij de Noordkust en in
Banjer-massin bewerkte steenkolen. Ofschoon de diamanten van
Borneo wereldberoemd zijn en meer dan eenig ander zijner Produkten
de begeerlijkheid der volken van het Westen hebben opge-
wekt, ofschoon de goudgraverijen aan vele duizenden Chinesche
arbeiders op de Westkust en elders arbeid en onderhoud verschaffen
, ofschoon het ijzer hier en daar door inboorlingen en Chine«
zen gegraven wordt, ofschoon de aardolie van de Oostkust in aan-
zienlijke hoeveelheden wordt uitgevoerd 3) , is toch de minerale
rijkdom van Borneo in vele opzigten nog hoogstgebrekkig bekend,
en zijn bij grondiger onderzoek gedurig nieuwe en belangrijke ont-
dekkingen te verwachten. Men had dikwijls bij gerucht van koper
in het gebied van Sambas gehoord, maar het erts was nimmer
») L ow, p. 5 5 , T. v. N. I ., 1849, I , bl. 110.
*) Van Lijnden N. T ., bl. 5 6 1 , T. v. N. I., 1849, I , bl. 109.
s) T. v. N. I., 1 84 9 , I , bl. 108.