De goud-opbrengst der Westkust overtreft intusschen zeer verre
die van de overige deelen van Borneo, en om een denkbeeid te
geven van de verhouding, waarin dit het geval is, zal bet genoeg
zijn op te merken, dat uit een handelsverslag onzer bezittingen
buiten Java over 1848 blijkt, dat van Nederlandsch Borneo in dat
jaar is uitgevoerd voor f \ , 349,810 aan stofgoud, waartoe de Wes-
ter-afdeeling voor f 1,289,530, de Zuid- en Ooster-afdeeling slechts
voor f 60,280 heeft bijgedragen. Het eenige district dezer Zuid-
ooster-afdeeling waar eene noemenswaardige hoeveelheid goud wordt
gedolven, is Tanah Laut *); het ontbreekt ook niet in het naburige
fanah Boemboe, doch de exploitatie is er hoogstgebrekkig en on-
geregeld 2). De gemiddelde uitvoer van goud uit Nederlandsch Borneo
wordt op hoogstens /" l,300,000, en het aandeel der vrijhavens
Sambas en Pontianak daarin op f 760,000 gerekend 3). In hoeverre
deze cijfers, bij het streven der Chinezen om de uitkomsten van
hunnen arbeid geheim te houden, vertrouwen verdienen, durf ik
niet bepalen. Hoe veel de uitvoer van goud uit Serawak, Broenei
en de overige havens der Noordkust bedraagt, ligt natuurlijk buiten
de controle onzer ambtenaars. Low schat de jaarlijksche inzameling
in het gebied van Serawak, dat tot de goudnjkste districten van
Borneo behoort, op ten minste 7000 oncen, w a t, tegen f 56
het ons, eene waarde zou opleveren van f 232,000; doch daar de
Chinesche mijnarbeiders in Serawak onder de kongsies ter Westkust
behooren, en het ingezameld metaal derwaarts opzenden, acht
hij meer dan de helft dezer som in den uitvoer der Westkust
begrepen 4). Sedert de verschijning van Lows werk is echter
de goud-opbrengst van Serawak aanzienlijk toegenomen, en in het
dagblad the Globe van 1 Junij 1854 vind ik haar op 150,000
Spaansche matten geschat. In de overige distrikten van Borneo’s
Noord- en Noord-oost-kust is de inzameling van goud, gelijk overal
waar de nijvere hand der Chinezen ontbreekt, zonder twijfel onbe-
duidend, en bepaalt zieh tot hetgeen om zoo te zeggen van de opper-
vlakte van den grond wordt opgenomen. De Dajaks van den Noord-
oost-hoek en misschien ook elders — hebben zelfs, zegt men, een
) Horner , bl. 109— 1 1 2 , von Gaffron, Verslag over de goudmijnen
in het westelijk gedeelte van Tanah Lawut, in Nat. Tiidschr. v. N I
Jaarg. I I , bl. 30—40. ’
2) Schwaner T. B. G ., bl. 3 5 0 , 3 6 1 , 366, von Gaffron, t. a. p., bl. 30.
) Aangehaald Rapport, bl. 95.
*) L ow , p. 2 5 , 26.
bijgeloovig vooroordeel, dat het graven van goud den rijstbouw doet
mislukken. Omstreeks Kaap Oensang vindt men de sporen van
mijnen, eenmaal door Chinesche kolonisten geopend, doch ten ge-
volge van de toenemende zeerooverijen der Soeloerezen is de vaart
der Chinesche jonken derwaarts gestaakt en de bevolking sedert lang
verloopen 1). Het schijnt dus dat men de gezamenlijke waarde der
jaarlijksche goud-opbrengst van geheel Borneo niet hooger dan op
16 of 18 tonnen gouds zal mögen stellen 2).
In vroeger tijd werd die opbrengst op veel aanzienlijker sommen
begroot. Volgens Raffles werd het jaarlijksche product der mijnen
van de Westkust in 1812 op 4,744,000 Spaansche matten
gesteld 3) , Crawfurds veel gematigder berekening levert echter eene
som op van 1,669,058 Spaansche matten, of van 88,362 oncen
gouds, zijnde naar zijne berekening nagenoeg r\ van de toenmalige
goud-opbrengst der geheele aarde 4). Het verbazend verschil dezer
berekeningen is alleen genoegzaam om te toonen, op welke losse
gronden zij steunen. De heer Tobias echter acht de berekening
van Crawfurd te laag, en dürft ten gevolge van eigen waarnemin-
g en , information en vergelijking als vrij zeker stellen, dat nog
omstreeks 1823 jaarlijks voor meer dan twee millioen Spaansche
matten werd uitgevoerd, niettegenstaande op dat tijdstip de hoeveelheid
veel minder was dan 20 ä 30 jaren vroeger, toen, volgens eene
elders door hem gebruikte uitdrukking, het goud niet gewogen,
maar gemeten werd 5). Reeds ten tijde van den heer Tobias werd
*) Tijdsehr. v. N. SPf 1849 , D. I , bl. 105. Ygl. Inleiding, bl. X II.
a) Van Kervel zegt, bl. 194: „Volgens eene door den Pangeran Ratoe
van Sambas gemaakte berekening, zou het goud, dat in deze afdeeling ge-
vonden wordt, de aanmerkelijke som van 80,000 tails (of bongkals) jaarlijks
nog ver overtreffen.” Indien dit berigt zoo geloofwaardig is als de
schrijver meent, zou men de goud-opbrengst vrij wat hooger moeten stellen
, dan in den tekst is geschied, dewijl alsdan voor Sambas alleen die
opbrengst, naar eene matige berekening, op meer dan vijf millioen gülden
zou te schatten zijn.
s) Hist, of J a v a , I , p, 264.
*) Craw&rd I I I , p. 486.
B) Tobias',, bl. 1 6 , 34. Wat hij er op eerstgenoemde plaats bijvoegt,
dat het getal groote mijnen van 36 tot 7 versmolten w a s, ga ik voorbij,
omdat hij en anderen de uitdrukkingen „groote mijnen” en „associati^n”
met elkander verwarren. De zaak is dat de associatien vroeger veel talrijker
waren (vgl. boven , bl. 299) en later tot weinige indensmolten; doch tot
de hoeveelheid bewerkten goudgrond doet dit niet af. Zoo zegt ook van
de Graaff G . , dat in Sambas slechts vijf groote goudgraverijen zijn, waar-
mede hij bedoelt vijf vereenigingen, die groote mijnen bewerken; want het