bruik van andere kolen aangezet. Wanneer het vuur goed brandde,
gaf de schoorsteen bijna geen of slechts ligt gekleurden rook.
Twaalftnaal werd met deze kolen stoom opgestookt en telkens in
den tijd van l f ä 2 uren een druk van 25 ä 30 pond verkregen,
waarvoor met andere kolen 2 | ä 3 uren gevorderd werden. Het
verwarmend vermögen der Kapoeas-kolen werd bevonden tot dat der
Aberdour-kolen ¡nagenoeg in de verhouding van 6 tot 5 te staan.
Later werden aan boord der Tji-pannas nog ongeveer 49,000 Ned.
ponden Kapoeas-kolen gebruikt, die over het algemeen even günstige
resultaten opleverden, ofschoon thans eenige steenacht-)ge overblijf-
selen, echter in zeer geringe hoeveelheid, werden aangetroffen 1).
Ik b en , om het gewigt der zaak, bij deze merkwaardige proeven
wat langer blijven stilstaan. In weerwil van den schitterenden
uitslag is het mij niet gebleken, dat sedert eenige poging tot regel-
matige ontginning der kolenlagen in het gebied der Kapoeas heeft
plaats gehad; alleen meldt nog de heer Groll, dat zijne reis op de
Kapoeas, in Junij en Julij 1851, het onderzoek der steenkolenlagen
in het gebied van Blitang ten doel had 2).
De tooneelen die het dal der boven-Kapoes den beschouwer aan-
biedt, zijn niet van schoonheid ontbloot, maar zoo de zucht naar
wetenschap de belangstelling niet gaande houdt, onbegrijpelijk een-
toonig. De oevers vertoonen weinig anders dan digte bosschen van
ronga-struiken, afgewisseld door vijgeboomen, tegen wier donker-groen
alleen hier en daar de gele bloemen van de djeng en de paarsche
bloemtrossen der boengoe afsteken. Op plaatsen waar de grond laag
en zandig i s , inzonderheid omstreeks de meiren Seriang en Soem-
bah, en wel het meest op het eilandje Madjang, ziet men casuari-
nen, hier onder den naam van roe-boomen bekend. Zelden wordt
het digt geboomte längs den oever afgebroken, en beproeflt men
eene hoogte te bestijgen, ook dan overziet men slechts een onbe-
grensd, onafgebroken bosch, door hetwelk de hoofdrivier met hare
talrijke takken kronkelt en waarin men te vergeefs de sporen zoekt
van vroegere en latere kultuur. De schaarsche woningen der Dajaks
en hunne ladangs of rijstvelden zijn onmerkbare stippen, naauwe-
lijks in staat eenige afwisseling aan te brengen in het eenvormig
*) Ind. Archief, Jaarg. I I , D. I , bl. 2 3 6 , H. D. A. Smits, Eapport
betreffende de Pontianaksche steenkolen in Nat. Tijdschr. v. N. Ind., Jaarg.
I , bl. 305—309.
tooneel. Het doordringen in de bosschen wordt in de nabijheid der
oevers door slingerplanten en stekelige rotan belemmerd; doch meer
binnenwaarts, onder h e t' hoog geboomte, kan men niet zelden beter
dan op Java zonder kapmes vooruitkomen. Bij de algemeene een-
toonigheid des landschaps doet zieh echter somtijds eene welkome
verscheidenheid voor. Boven Silat zijn de rivierboorden beter be-
bouwd en vindt men ladangs op geringe afstanden, terwijl de
menigvuldige bogten der rivier er aan de binnenzijde met koempei,
eene soort van hoog gras, begroeid zijn. Hooger op bij Boenoet
krijgen de oevers een zeer eigenaardig en schilderachtig aanzien
door de fijnvederige ro tan , welke daar in grooter hoeveelheid dan
elders tusschen het hoog geboomte opschiet 1).
Men vindt längs de Kapoeas nergens sawahs: de rijst wordt er
alleen op drooge velden geteeld. Zij worden doorgaans aangelegd
tegen de helling der heuvels en, waar geene heuvels zijn, ook in de
vlakten; maar in het laatste geval worden zij doorgaans door Malei-
jers en slechts zeldzaam door Dajaks bebouwd. Van Silat tot Boenoet
en hooger bouwen de Maleijers bij hunne ladangs, die soms
op verren afstand van de hoofdplaats zijn aangelegd, kleine huizen
op de boomen, dikwijIs ter hoogte van wel 8 of 9 vademen. De
top wordt daartoe uitgehakt, en over de zij takken legt men dwars-
houten, waarop de hut wordt opgerigt. Deze hooge woningen heb-
ben het voordeel van grootendeels vrij te zijn van de muskieten en
veiliger tegen den overval van stroopende Dajaks 2). Tot het aan-
leggen der ladangs wordt het hoog geboomte, weggekapt, zelden na-
bij den grond, maar meestal ter hoogte van een of twee vademen ,
waarschijnlijk omdat daar de stam dünner en (lus de arbeid van
het veilen ligter is. De takken, het klein hout en het gras worden
vervolgens zoo schoon mogelijk afgebrand. De overblijfselen der
stammen blijven half verkoold staan 3).
Daar de Dajak noch houweel (patjol) noch ploeg kent, ondergaat
de grond geene verdere bewerking. Met het invallen der regens
in het laatst van September is het zaaitijd. De mannen stooten
op ongeveer 1§ voet afstands gaten in de aarde, door middel van
een langen puntigen sto k , en de vrouwen of meisjes, die hen
volgen, werpen in ieder gat 12 of 16 korrels padi. De tijd,
*) Van Lijnden N. T . , bl. 5 5 8—560.
s) Van Lijnden , bl. 575.
s) Van Lijnden N. T ., bl. 608.