en voer met acht groote praauwen de rivier tot aan de negerie
op. Pangeran Anom, de broeder des Panembahans, riep in allerijl
de weerbare manschappen te wapen, en het gelukte hun slechts
met de grootste moeite, de roovers tot wijken te brengen en de
negerie voor plundering te behoeden. Sedert 1819 werd echter
Borneo’s Westkust van deze plaag verlost. Datoe Tjamerang begaf
zieh toen naar Iielaka op Borneo’s Noordkust. Hij bleef echter
* ook daar ZIJ n bedriJ f met -dezelfde stoutheid voortzetten en den
handel ook der Westkust benadeelen, gelijk in het geheel de
maatregelen van het herstelde Nederlandsche gezag, tegen de zee-
rooverij op de Westkust genomen, door het verzuim van betrek-
kingen met den Sultan van Broenei aan te kuoopen, in den aan-
vang weinig meer dan eene verplaatsing van het kwaad ten ge-
volge hadden *).
De Karimata-eilanden, die nog in de eerste helft der vorige eeuw
een eigen hoofd schijnen gebad te hebben, met wien zieh een der Sultans
van Matan door huwelijk vermaagschapte, om zijn oppergezag
aldaar te bevestigen, en die sedert aan vlugtelingen uit het rijk van
Siak een tijd lang tot schuilplaats hadden verstrekt 2) I waren in het
tijdvak, waarover wij thans handelen, wederom zöö diep gezon-
ken, dat zij nog ter naauwernood aan een veertigtal huisgezinnen
van Orang-laut of Rajats, oorspronkelijk misschien onderdanen van
den Sultan van Lingga, woning en onderhoud verschaften. In de
negerie Palembang op groot-Karimata waren, omstreeks den aan vang
dezer eeuw, eenige weinige Chinesche kolonisten gevesfigd 3). Na
1808 hieven er slechts een klein getal armzalige hutten over, be-
woond door deze Rajats, die in de visscherij van tripang, waarvan
zij jaarlijks omtrent 200 pikols verzarnelden, en in het opgaren van
honig, was en vogelnesten, van welke Iaatste zij de opbrengst
met de vorsten van Matan en Simpang moesten deelen, een sober
middel van bestaan vonden. Gebrek, misschien meer- nog dan nei-
ging, noopte hen den zeeroof hiermede te verbinden. Zij hadden
voor hunne strooptogten gezamenlijk slechts twee vaartuigen, ieder
met twee stukken gewapend, en deden daarmede, in vereeniöe inÖe
*) G. Müller, bl. 2 3 0 , 3 5 7 , 3 5 8 , 3 6 9 , 370. Op bl. 358 r. 9 v 0
meen ik , wegens het verband, in plaats van „ op de eilanden van Sambas”
te naoeten lezen: op de eilanden van Sukkadana.
2) Zie boven, bl. 2 4 4 , 266.
) Zie boven, bl. 136.
met de Orang-laut van Blitong, jaarlijks gedurende den Oost-moeson
strooptogten längs de Noordkust van Java. Hun opperhoofd Batin
Galang 1) , die onder de bescherming der vorsten van Matan en
Simpang heette te staan, zijne zonen Gelon en Singom, of zijn
broeder Ringom, waren de aanvoerders dezer togten; door het huwelijk
van Ringoms dochter, Bitja, met Oewan Ismail stonden zy
in betrekking tot de roovers van Kandawangan. Gelon, Wiens
dochter Mas Addi met Raden Nalar, zoon van den Panembahan
van Simpang, gehuwd was, werd in 1813 door zekeren Intjeh Ali
gedood, die zijn lijk als zegeteeken naar Pontianak voerde 2).
Eene soortgelijke roover-bevolking bezette doorgaans in dit zeltde
tijdvak de monding der Kandawangan-rivier en de tallooze nabunge
kreken. Zij bestond hoofdzakelijk uit Orang-laut, doch met ander
vreemd gespuis vermengd, plantte weinig of niets aan en leetde
schier geheel op het water. Wanneer de mannen op roof uitgin-
gen, bleven hunne vrouwen en kinderen, benevens de grijsaards en
eenige slaven, op kleine schuiten op de rivier achter, en wel zooda-
nig, dat doorgaans drie of vier gezinnen op eene boot vereemgd waren.
Deze achtergeblevenen leefden van visch, die zij zelven vingen, van
kruiden en bladeren, die zij aan den oever verzarnelden, en van
een weinig rijst, hun door de mannen gelaten. De kinderen waren
soms jaren oud eer zij een voet aan wal gezet hadden, en daar zij
onder tooneelen van moord en plundering opgroeiden, werd ten Iaatste
de rooverij ook hun handwerk. Deze roovers verontrustten met hunne
talrijke kleine vaartuigen vooral de stranden van Java, en lieten, gedurende
hun afwezen, een der grootste praauwen voor den mond der
rivier kruisen, om, wanneer eenig gevaar naakte, hunne achterge-
laten gezinnen te waarschuwen en zoo mogelijk te beschermen. Hun
voornaamste aanvoerder was de reeds genoemde Oewan Ismail, onder
wien de Panglima’s Mati, Spala en Tengah en de Anakhoda Rogan
als roover-hoofdlieden dienden. Ongetwijfeld moesten deze roovers het
regt van zieh hier te nestelen door de afgave van een gedeelte van
den buit aan de erfelijke hoofden van Kandawangan, Pangeran
Mangkoe-rat Soema en zijn opvolger Pangeran Tjakra, koopen 3).
Wij hebben eenige der voornaamste schuilplaatsen van de roovers
in het Matansch gebied leeren kennen. Maar ik mag ook de Ka-
•) „Batin” ia de titel van de hoofden der Orang-laut.
*1 Gr. Muller, bl. 2 7 4 , 3 6 7 , 368 , Cornete de Groot, p. 196 , 232.
8) G. Muller, bl. 2 9 6 , 2 9 7 , 3 1 6 , 3 1 7 , Tobias, bl. 5.