Singapoera bijna uitgeroeid. Gelukkig vindt men hem echter op
de meeste eilanden van den Archipel en daaronder ook op Borneo
weder. Alleen in de eerste helft van 1848 werden B5 pikols van
deze stof uit Borneo te Singapoera ingevoerd *). Andere gommen,
m schier alle opzigten aan gom-elastiek gelijk, kunnen in grooten
overvloed gewonnen worden uit eene klimplant van het geslacht
urceola, en uit drie verschillende boomen, door de inboorlingen
onder den naam van djintawan zaamgevat; maar ook de vijgeboo-
men, die de echte gom-elastiek opleveren, zijn in overvloed op
Borneo voorhanden 2). Yele andere boomen leveren de bars, onder
den naam van damar bekend, d ie , fijn gestampt en in een oepi-
blad gerold, door de inboorlingen tot verlichting wordt gebrand,
terwijl de fijne doorschijnende naar Java wordt uitgevoerd, om bij
het batikken te worden gebezigd 3). Ook de vateria Indica, die de
bekende anime-hars oplevert, wordt op Borneo gcvonden 4).
Niet minder menigvuldig is het getal der gewassen, die olien en
plantaardige talk opleveren. Hier verdient in de eerste plaats melding
de menkabang of tengkawang, weder een boom van het geslacht
dipterocarpus, en waarvan men een groot aantal soorten onder-
scheidt, onder welke de menkabang pinang tevens een duurzaam,
ligt te bewerken, roodachtig timmerhout oplevert. De vetachtige
zelfstandigheid, uit de noten dezer boomen getrokken, wordt
deels in de lamp gebrand, deels als boter tot braden gebezigd.
Proeven met deze stof in Engeland genomen, hebben de over-
tuiging verschaff, dat zij voor het inwrijven der stoommachines de
olijf-olie overtreft, en op Manilla is men er in geslaagd, er uitmun-
*) Oxley, Gotta Percha, in Journal of the Indian Archipelago, V. I
p. 2 2 , Logan, Range of the Gntta Taban collectors, aid., Y. I I , p. 5 2 9 '
Low, p. 49—5 1 , de Sturler, Voorlezing over den innerlijken rijkdom onzer
O. I. bezittingen (Groningen, 1 8 4 9 ), bl. 20. De inzameling der getah
pertja heet in het Maleisch met een nieuw woord, van taban gevormd, me-
naban. Yan de 55 pikols in den tekst vermeld, kwamen 43 uit Borneo
Proper, 2 uit Pontianak, 10 uit Koetei.
2) Low, p. 5 2 , van Lijnden N. T ., bl. 563.
yA Ii jndea N< T<’ bL 5 6 3> T< v- N - L > p. 5 4 , G. Muller, bl. 263. 1849 > W- 1 0 6 , Low,’
*) De Vriese, De kamferboom enz., bl. 3 5 , T. v. N. I., 1 8 4 9 ,1, bl. 110.
tende kaarsen van te maken. Daar de boom snel groeit en over-
vloedig vruchten draagt, kan hij welligt eenmaal een belangrijke tak
van kultuur worden. De inlanders laten de noot, die eenigzins op
een amandel Iijkt, doch veel dikker schil heefl, geruimen tijd in
den grond of in het water liggen, alvorens ze geschild wordt, en
persen vervolgens de iijn gemaakte pitten in een zak van boom-
bast, tusschen twee blokken, die met keggen worden aangeslagen.
Het uitvloeijende vocht wordt in vaatjes van boomschors of bamboe-
leden opgevangen en verkrijgt spoedig de kleur en de hardheid van
boter !). Een andere olie, de minjak kroin, wordt verkregen uit
een hoogstammigen boom , door een gat in den stam te snijden
en daarin vuur te leggen. Zij wordt met damar tot de dikte
van teer gekookt, om tot het breeuwen der vaartuigen te worden
aangewend 2). De pit der kelaki levert eene olie geschikt tot braden
en branden; de toegan en sindoer verschaffen, bij insnijding, eene
olje die tot den aanmaak van verwen wordt gebezigd. Een zeer
fijne, helder-brandende en welriekende olie, die uit een boom op
de Noordkust gewonnen wordt, draagt den naam van minjak ka-
tiouw. De pangium edule wordt hier en daar door de inboorlingen
gekweekt, om uit de zaden der vrucht de minjak kapajang te
trekken , die bij voorkeur tot het bereiden van spijzen gebezigd
wordt 3).
Ook aan bruikbare vezelstoffen keeft Borneo geen gebrek. Wij
spraken reeds van den gomoeti-palin. Niet minder verdient de ka-
poewa of terap vermeld te worden , uit welks bast de inboorlingen
eene soort van bruin of wit doek bereiden, hetwelk tot tjawats of
voorschooten, badjoes en hoofddoeken wordt gebezigd. Ook van den
lembeh-bast worden grove draden gedraaid , waaruit kleedjes worden
vervaardigd 4).
Wij zijn nog lang niet aan het einde der nuttige gewassen van
f) Low, p. 4 6 , 4 7 , 6 0 , v. Lijnden N. T ., bl. 5 6 0 , en ald. de aan-
teekening van Groll, G. Müller, bl. 264.
s) L ow, p. 4 8 , 4 9 , van Lijnden en Groll N. T ., bl. 563.
5) Van Lijnden N. T ., bl. 5 6 4 , L ow , p. 4 7 , 48.
*) Van Lijnden N. T., bl. 563.