aan gemeenschappelijke belangen, die de Chinezen op Borneo tot
zulke gevaarlijke onderdanen maakt, ja bet Gouvernement vaak
genoodzaakt heeflt, met hen als magt tegenover magt te onderhan
delen. Aan den anderen kant is bet niet te ontkennen, dat die-
zelfde geest veel bijbrengt, om hun die uitnemende geschiktheid
voor kolonisatie in vreemde landen te schenken, die vaak de be-
wondering van schrandere opmerkers tot zieh getrokken en hun
menige loftuiting bezorgd heeft, waarop anders de zedelijke eigen-
schappen der natie haar weinig aanspraak geven. »De ouden wisten
te koloniseren,” zegt een schrijver, die hen op Borneo heeft waar-
genomen, »in onze dagen mag men vooral op de Chinezen wijzen.
Men sla hen gade, zelfs waar zij met de meeste moeijelijkheden
liebben te kampen gehad: op de Westkust van Borneo, b. v., waar
ze, gedrongen tusschen de Maleijers, die zieh aan alle kusten van
den Archipel hebben nedergezet, en tusschen de door dezen bin-
nenwaarts gedreven inboorlingen, zieh toch door hunne industrie
regelmatig hebben weten te vestigeD, aanzienlijke plaatsen op te
rigten, geheele landstreken te ontginnen, en, te midden der hinderpalen
door ons later aldaar gevestigd bestuur opgeworpen, zonder
eenige bescherming van de regering in hun moederland, zonder
kapitalen, enkel door hunne schranderheid en ondernemingsgeest,
zieh een ruim bestaan en daarenboven groote voordeelen voor hunne
betrekkingen in China hebben weten te verschaffen. Zij vermengen
zieh daar met inlandsche vrouwen en het volgend geslacht is reeds
geheel tot hunne zeden en gebruiken gevormd. Het oprigten van
eene school in elk dorp, hoe klein ook, is eene hunner eerste
zorgen. Men zou te vergeefs zoeken naar een Chinees, die niet
lezen of schrijven kan, en toch hebben ze geene schoolopzieners
en houden geene openings-aanspraken! Yerwonderlijke natie, voor-
waar! die wij in vele opzigten wel mögen bestuderen” x).
Längs de noordelijke grenzen der Chinesche provincien Koeang-
tong en Koeang-si strekken zieh tot diep in het binnenland aan-
eengeschakelde bergreeksen u it, die door een gehard en kraehtig
ras bewoond worden, helwelk te allen tijde slechts zeer onvolko-
men aan de Mandsjoe-dynastie onderworpen was en in de pogingen
om haar omver te werpen doorgaans eene eerste rol vervulde. Tot
deze bergvolken, die zieh ook door een eigen, ruwer dialekt on-
*) Uittreksel nit eene memorie van den Gen.-Majoor H. J. J. L. ridder
de Stuers, reeds door mij medegedeeld, T. v. N. I ., 1851, D. I , bl. 97.
derscheiden, behoort verreweg het grootste gedeelte der Chinezen
op Borneo’s Westkust. Ofschoon uitmuntende door arbeidzaamheid,
zijn zij onbeschaafd, norsch, eigenzinnig en twistziek. Volgens
het oordeel van sommigen zijn zij echter niet ongevoelig voor eene
regtvaardige en billijke behandeling. Men noemt deze onbeschaafde
berg-Chinezen, waar toe in den regel al de mijnwerkers behooren,
op Borneo’s Westkust k e h ’s . ^ n d e r de handelaren bevinden zich
echter ook eenige weinige zoogenaamde o llo h ’s , uit Amoy (Hia-
men) en de naburige strand-distrikten afkomstig, die veel fijner en
beschaafder zeden hebben, en op de berg-Chinezen, die zij als het
uitschot hunner natie beschouwen, met groote minachting neder-
zien. Te Pontianak bewonen zij een afgezonderd gedeelte van het
Chinesche kamp, en de landbouw en suiker-fabricatie zijn er groo-
tendeels in hunne handen 1).
Het aantal Chinesche meuwelingen, die jaarlijks door de jonken
of wankangs naar Borneo’s Westkust worden overgevoerd, wordt
somtijds op wel 1300 a 2000 begroot 2). Deze begrooting schijnt
mij overdreven to e , inzonderheid voor de latere jaren. De groot-
' ste toevloed van Chinezen heeft waarschijnlijk plaats gehad voor
het herstel van het Nederlandsch gezag; toen was, naar de meeste
geluigenissen, de opbrengst der mijnen van Montrado en Mandor
veel aanzienlijker dan nu. Deze mijnen zijn thans grootendeels
uitgeput, en de onzekerheid van slagen bij zekerheid van groote
uitgaven heeflt tot dusverre van proeven op groote schaal dieper
in de binnenlanden afgeschrikt 3). De jonken, die de nieuwelingen,
alien in de kracht des levens, aanbrengen, komen in Januarij of
Februarij op de Westkust aan. De reis wordt meestal op krediet
gedaan, om betaald te worden zoodra er iets verdiend is; want de
Chinees, die zijn vaderland verlaat, bezit doorgaans schier niets
dan het schamele kleed, dat hij aan het lijf h e e ft4). Ofschoon nu
de wankangs, in Junij of Julij vertrekkende, doorgaans een 2 a
300 personen, die genoeg hebben overgegaard om daarvan in
hun geboorteland te kunnen leven, naar China terugvoeren; ofschoon
onder de #pas aangekomenen de sterfte doorgaans niet on-
4) Francis, bl. 1 9 , Tobias, bl. 3 6 , Hitter, bl. 1 1 7 , Earl, p. 277 ,
289 , van Lijnden N. T . , bl. 602.
s) Ritter, bl. 115.
8) Zie b. v. Tobias, bl. 1 6 , 1 7 , 3 3 , 3 4 , 7 9 , 8 0 , v. Lijnden N. T . ,
bl. 584.
*) Raffles, Hist, of Java, I , p. 265. .