nien op de Westkust gevestigd hebben, de hulp der meer bekwame
Chinesche werklieden hebben ingeroepen, om den rijkdom van hun-
nen grond op meer regelmatige wijze te doen exploiteren en zieh
beter van een aandeel in de winsten te verzekeren. Daarmede hingen
naar het schijnt verbodsbepalingen zamen, om het graven van
diamanten door de Dajaks tegen te gaan x). En zoo was dan in
het begin dezer eeuw de diamantgraverij voornamelijk in handen
vanChinezen, die echter, ten gevolge der geringe voordeelen, welke
hun deze tak van industrie, bij de knevelarij waaraan zij ten doel
stonden, opleverde, daarvoor weinig geestdrift betoonden, zoodat
tijdens het herstel van het Nederlandsch gezag in Landak de dia-
mant-graverij grootendeels was verloopen. Dat de arbeid aan de
mijnwerkers, tenzij ze zieh door diefstal verrijkten, slechts geringe
voordeelen opleverde, blijkt nit verschillende getuigenissen. Rader-
macher zegt, dat tien of twaalf man wel eene maand konden zoe-
ken, eer zij gesteenten vonden ter waarde van 20 Spaansche mat-
ten. ’t Is echter mogelijk dat deze schrijver daarbij meer bepaald
het visschen van diamanten in de rivier zelve op het oog heeft,
waarvan hij onmiddellijk te voren gewaagt, en dat wegens het
hagchelijke der kans zelden schijnt plaats te vinden 2). Raffles
leert ons, dat, naar men te zijnen tijde onderstelde, acht Chine-
zen gemiddeld acht bongkals diamanten in een jaar konden verza-
melen, dat de bongkal doorgaans 200 ä 500 steenen bevatte, en
hun van 20 tot 24 ropijen opbragt 3). Het vinden van grootere
steenen werd als toevallige bate beschouwt en is buiten deze rekening.
In 1823 deed het Nederlandsche Gouvernement eene poging, om
dezen diep vervallen tak van industrie in het gebied van Landak
weder op te beuren. Nadat reeds in het vorige jaar een contract
met den Panembahan van Landak gesloten was, hetwelk onder
andere bepaalde, dat de concessie tot het ontginnen van mijnen
door dien Vorst slechts in overleg met den Resident zou verleend,
en de voordeelen, daarbij te bedingen, gelijkelijk tusschen het
Gouvernement en den Panembahan zouden verdeeld worden 4),
*) Gronovius H S ., bl. 5: „ de voornaamste plaats om diamanten te zoe-
ken is aan de rivier Djamboe, d o c h h e t i s d en in b o o r l i n g v e r b o -
d e n a ld a a r te g r a v e n .” Deze laatste woorden ontbreken in dit ver-
s la g , zoo ais het in bet T. v. N. I. is uitgegeven.
!) Radermacher, bl. 14 7 ; vgl. Temminck , p. 341.
*) T. a. p . , p. 266.
4) Contract met Landak van 30 Nov. 1822.
kwam den 20sten Junij 1823 eene nadere overeenkomst betreffende
de mijnen en den diamant-handel met dien Vorst tot stand. Bij
deze overeenkomst werden de diamantmijnen gesteld onder het
regtstreeksch beheer van het Nederlandsch gezag, onder bepaling dat
de ruwe steen door de arbeiders aan het Gouvernement zou gele-
verd worden voor een vijfde beneden de getaxeerde waarde. De on-
dernemers waren hierdoor tegen de knevelarij der vorsten gewaar-
borgd, en terwijl zij veel beter dan ooit te voren voor hunnen
arbeid beloond werden, kwam hun tevens het Gouvernement in
de moeijelijkheden der exploitatie door voorschotten te gemoet. De
Panembahan werd voor den geheelen afstand der diamantmijnen
door eene geldsom schadeloos gesteld 1).
Gedurende de eerste jaren schijnt deze regeling vrij goede resul-
taten te hebben opgeleverd. In de maand Januarij 1824 werden
reeds diamanten ter waarde van f 3913 ingekocht, waarop eene
winst werd behaald van / 1750 2). Volgens eene andere opgaven
die ik niet zoo volkomen durf vertrouwen, bedroeg gedurende de
twee eerste jaren de winst 15 pCt. op de schadeloosstelling aan
den Sultan uitgekeerd 3). Doch hoe dit z ij, de voordeelen begonnen
weldra te verminderen, hetzij door gebrek aan ijver bij de
mijnwerkers, hetzij door onderhandschen verkoop buiten het Gou1)
Deze overeenkomst betreffende den diamant-handel ontbreekt aan mijne
verzameling van officiele stukken. Zij wordt echter ald. vermeld, bl. 1 8 0 ,
1 8 1 , terwijl bl. 191— 193 eene bekendmaking van November 1831^ be-
trekkelijk het herstel van ’s Gouvernements beheer over de diamantmijnen
wordt aangetroffen. De hoofdbeginselen, waarop de overeenkomst rustte,
vind ik deels in het aangehaalde stuk, deels bij Hartmann HS. I , bl. 2 1 ,
in het Rapport der Staats-commissie van 1850 voor het Indische mijnwe-
z en , overgedrukt in het Natuurk. Tijdschr. v. N. I . , Jaarg. I I , bl. 100,
en by Earl, bl. 243. Of de opgave van laatstgemelden juist i s , dat
slechts de steenen boven de vier karaat aan het Gouvernement moesten
geleverd worden, en dat de schadevergoeding voor den Eanembahan 50,000
Spaansche matten bedroeg, moet ik betwijfelen. Art. 3 der aangehaalde
bekendmaking van 1831' zegt uitdrukkelijk: „D a t al de diamanten en
het goud , in de diamantmijnen gevonden wordende, voor een vijfde beneden
de getaxeerde waarde aan het Gouvernement zullen behooren geleverd
te worden.” — In art.,2 Staat, „dat voor de bewoners van het rijk en
geene anderen alle rivieren ter graving o f bewerking van diamantmijnen
geopend zijn, uitgezonderd de rivier Djamboe, die vooreerst nog voor de
Chinezen gesloten blijft.” Dit zelfde verbod, om-aan de Djamboe te werken,
vind ik Off. Stukk. H S ., bl. 1 9 8 , herhaald , in eene bekendmaking
omtrent de goudmijnen. Waarom dit verbod door het Gouvernement werd
gehandhaafd is mij niet duidelijk.
*) Hartmann HS. I , bl.' 22.
3) Earl, p. 243.