iKirn] I ]i|
MS I
van Tandjong Batoe-Belat tot aan de Doeri-rivier hebben uitgebreid,
waarom van Pahoedjan af niet het gebergte, maar de Doeri als
grens tusschen Sambas en Mampawa beschouwd wordt 1). De uit-
gestrektheid van het rijk van Sambas wordt geschat op 244,3 vierk.
geographische mijlen en de bevolking op 46,819 zielen 2) , verdeeld
in 9403 Maleijers, 331 Boeginezen, 18 Arabieren, 16,284 Chi-
nezen en 20,601 Dajaks, terwijl de nog overige 200 voor de Eu-
ropesche ambtenaren en het garnizoen schijnen aangenomen. Er
bestaat echter redetuom te vermoeden , dat deze opgaven eenige
duizenden beneden de waarheid zijn, en zelfs werd door een wel-
onderrigt schrijver, in 1848, het getal alleen der Ghinezen, in de
afdeeling Sambas gevestigd, nog zonder vrouwen en hinderen, op
ongeveer 34000 geschat 3). Het geheele gebied vormt een driehoek,
aan de Noord-oostzijde door Serawak, aan de Zuid-oostzijde door
Mampawa en Landak, aan de Westzijde door de zee bepaald.
De rivier van Sambas ontspringt in het Pandan-gebergte op de
grenzen van Landak en doorstroomt eerst het door vele Dajaks
bewoonde distrikt Larah, hetwelk, gelijk wij elders breeder zien
zullen, van 1823—1828 eene Nederlandsche assistent-residentie uit*
maakte, in welke te Sebaloe en elders koffij-tuinen waren aange-
legd, doch sedert aan het bestuur van den Sultan van Sambas
werd teruggegeven en thans bijna geheel in de magt der Ghinezen
t. a. p . ; vgl. boven
Zie hier eenige andere
Dajaks.
Totaal.
' 20,601
36,637.
84,000
127,000.
20,601
46,619.
J) Kegeringsbesluit van 28 Februarij, 1 8 4 6 ,
bl. 60.
2) Statistieke kaart van Melvill van Carnbee.
opgaven.
Maleijers. Chinezen.
Yan Grave HS. I , bl. 2. 9752 6284
Tobias, bl. 22. 36,000 7000
Francis, bl. 3. 9734 16,284
Bij de Maleijers zijn hier in de opgaven van van Grave en Francis 331
Boeginezen, bij die van eerstgemelden nog 18 Arabieren geteld. Trekt men
dezen a f, dan blijkt het dat beiden 9403 Maleijers teilen, en dat beider
opgaven dus geheel gelijkvormig zijn, behalve dat Francis het getal Chinezen
naar gissing met een rond cijfer van 10,000 heeft vermeerderd. Het
eindcijfer van Francis komt ook op 200 zielen na met dat van Melvill van
Carnbee overeen , en het verschil moet waarschijnlijk uit de bijvoeging van
dat cijfer voor Europeanen verklaard worden. Zoo zouden dan al de ge-
melde opgaven, met uitzondering van de blijkbaar veel te hoogo van Tobias,
teruggaan op het cijfer, bij de in 1823 door van Grave verordende
telling verkregen, ofschoon die resident zelf de hem opgegevene gefallen
wel 24,000 zielen lager dan het ware cijfer stelde. Van de Velde, bl. 6 6 ,
rekent de bevolking van Sambas op 96,000 zielen.
s) Van Kervel, bl. 190.
is. Bij Baloe-oedjong vereenigt zieh de rivier met een zijtak, die
meer oostwaarts op de grenzen van Landak ontspringt en op
sommige kaarten Simpang Sambas heet *), en stroomt vervolgens
voorbij de Chinesche kampong Ledo, waar zij voor gewone rivier-
vaartuigen bevaarbaar wordt. Te Ledo neemt zij de wateren op
van eene kleine en onbevaarbare rivier van dienzelfden naam,
längs welker oevers een pad gaat naar de Chinesche kampong Loe-
mar, ’t welk, nu over steile hoogten, dan door diepe ravijnen
loopend, en de rivier zelve herhaaldelijk snijdend, den wandelaar
tallooze moeijelijkheden oplevert 2). De Sambas-rivier vormt hier
de grensscheiding tusschen de distrikten Loemar ten Westen en
Kendei ten Oosten, en na nog de Sangouw-rivier en een paar
kleinere stroompjes te hebben opgenomen, ontvangt zij bij Soeka-
lalang de wateren van de Kiri-rivier, die haar van den berg Raja
op de grenzen van Serawak toestroomen. Tot dusverre is de al-
gemeene rigting der Sambas-rivier noordwaarts, maar hier buigt
zij zieh zuid-westwaarts om en volgt deze rigting tot aan zee. Een
weinig lager bevindt zieh een natuurlijk kanaal, Troesan geheeten,
voor kleine praauwen bevaarbaar, dat de rivier verbindt met den
regterarm van een harer takken, de kleine Sambas-rivier geheeten,
met welke zij zieh slechts drie of vier uren boven hare monding
vereenigt. Vooraf neemt zij echter nog eenige haar van de Noord-
zijde toevloeijende kleinere stroomen, zooals de Boemi en Boelan
tot z ieh , gelijk ook de kleine Sambas-rivier, na de zamenvloeijing
harer twee bovenarmen, zieh met eenige takken, zooals de Seminis
en andere voedt, alvorens zij zieh aan de Zuidzijde in de groote
rivier uitstort 3). De Seminis-rivier verdient hier opzetttelijke ver-
melding, omdat hooger aan hare oevers de Chinesche vestigingen
Sebawi en Seminis gelegen zijn ; zij is bevaarbaar, ofschoon door
de tallooze menigte boomstammen, waarmede zij bedekt is, de vaart
in hooge mate wordt bemoeijelijkt 4).
*) B. v. de kaart van von Derfelden van Hinderstein.
s) De Stuers H S ., bl. 27.
s) Deze bijzonderheden omtrent den loop der Sambas-rivier bernsten
meest op de vergelijking van eene figuratieve kaart en eene afzonderlijke
schets van de monding der Sambas-rivier en den loop der kleine rivier
tot aan de hoofdstad , beide behoorende bij het rapport van den heer de
Stuers, met het kaartje van van de Graaif en de kaarten gevoegd bij de
„ Verwikkelingen.” Zie ook v. d. Velde, bl. 6 5 , Earl, p. 251.
*) Van Grave HS. I I , bl. 2.