tiende eeuw, werden de .établissementen op de Westkust in 1791
geheel door haar verlaten. De geschiedenis van het verkeer der
Nederlanders met de Westkust, hier in groote trekken geschetst,
zal ik later uitvoerig verhalen.
Inmiddels had de Compagnie ook op een ander deel van Borneo
hare aandacht gevestigd. Aan de Zuidkust w a s, zoo verre
de historische herinneringen reiken, de voornaamste staat steeds die
van Banjer-massin. Reeds in 1606 werd Gillis Michielszoon door
Let opperhoofd van Bantam derwaarts ten handel gezonden, doch
door den Sultan aan land gelokt en vermoord |§¡ Bloemaert schijnt aan
den hem verstrekten last, om ook met Banjer-massin betrekkingen aan
te knoopen, niet te hebben voldaan. Hij oordeelde, dat zoo de Nederlan-
ders zieh te Sambas konden nederzetten, zij zieh om Banjer-massin
niet behoefden te bekreunen, waar de Chinezen den handel bedor-
ven hadden 2). In 1644 werd Banjer-massin bezocht door Jakob
van der Meulen met het schip Frederik Hendrik op reis naar Amboina
3). Doch het duurde tot 1660 eer een contract tusschen de
Oost-Indische Compagnie en den Sultan van Banjer-massin tot stand
kwam 4). Vier jaren later werd dit vernieuwd en geampliëerd, op
dien voet, dat de handel op Banjer-massin geheel aan de Compagnie
overgelaten en haar de uitsluitende levering, der peper tegen
zeer matige prijzen verzekerd werd 5). Doch ook nu werd het mo-
nopolie der Compagnie, zoo het schijnt door toedoen en ten behoeve
der Portugezen, herhaaldelijk geschonden, hetgeen aanleiding gal
tot gedurige oneenigheden en de voordeelen, die men zieh beloofd
had, deed te loor gaan. Zoo kon in 1665 de koopman Antonie
Hurdt slechts 36 lasten peper bijeenbrengen. Diensvolgens werd
1) Valentijn, bl. 2 4 4 , Sal. Muller, bl. 327.
’) JJloemaert, bl. 1 0 0 , 1 0 1 .
s) Valentijn, bl. 246; van Capellen Mon., p. 165, verwart dit bezoek
van van der Meulen te onregt met de onderhandelingen over een verdrag
in 1664.
I *) Dit contract van 1660 wordt vermeld in de Historische beschrijv. d.
reizen, X V IH , bl. 153, en door Tobias B., bl. 2 2 , die uitdrukkelijk zegt,
dat dit het eerste was en niet meer te vinden is.
”) Tobias B ., en van Capellen Mon., t. a. p.
reeds in 1667 de faktorij geligt; en ofschoon de bezetting het volgendo
jaar terugkeerde, brak zij in 1669 andermaal op *). De
omstandigheden, die hiertoe aanleiding gaven, worden door onze
oude schrijvers niet vermeld, ofschoon Valentijn zegt, dat de Compagnie,
de ondervinding verkregen hebbende, dat het volk van
Banjer-massin verraderlijk, bedriegelijk en trouwloos was, hare
dienaren aan de wederoprigting van een kantoor niet wilde wagen
2), Wij vernemen echter eenige nadere bijzonderheden uit
de reis van den Italiaan Gemelli Careri. Hij verhaalt, dat de zaak-
gelastigde, met een uit een roer geblazen en vergiftigd pijltje, verraderlijk
door de inwoners gedood werd. Zijn opvolger eischte de
bestraffing des sluipmoordenaars, maar ontving van den Sultan ten
antwoord, dat de euveldader naar een verwijderd oord bij zijne
bloedverwanten gevlugt was, doch dat men hem gaarne zou uitle-
veren, indien de Hollanders bijstand wilden verleenen om hem op
te vatten. Deze lieten zieh verschalken, en de kommandant werd
met al zijn volk vermoord, terwijl het alleen aan twee Hollandsche
schepen, die op de ri vier lagen, gelukte het gevaar te onlsnappen 3).
De betrekkingen der Hollanders met Banjer-massin waren en ble-
ven nu gedurende eene reeks van jaren afgebroken 4). Hunne afwe-
zigheid maakten zieh eerst de Portugezen en later de Engelschen
W - T 0blaS, B- l ,b-!‘ ?2' YSL Valentijn, bl. 2 4 6 , die keung en onduidelijk is. hier echter onnaauvv-
*) Valentijn, bl. 246.
oo'i Historische beschrijv. d. reizen, X IX , bl. 2 0 3 , Sal. Muller, bl.
9 e“ ®'1’ van ]l e t .Jaar 1694 sprekende, zegt volgens die schrij-
, aat dit verraad, jegens de Hollanders gepleegd, 35 jaren vroeger
had plaats gehad. Ik kan dit slechts met de geschiedenis overeenbrenfen
door aan te nemen, dat daarvoor 25 moet gelezen worden. Van Capellen
S a- P-> zeSt aangaande het gebeurde in 1669 , dat de Hollanders
reeds lang de oogen hadden moeten sluiten voer de schending van hun
monopohe door de Engelschen en Chinezen, en dat eindelijk, zoo men
meent door opstoken der Engelschen, onze schepen onverwachts werden aan-
gevaHen en geplunderd en de Sultan eene vijandige houding tegen ons aan-
nam. Nagenoeg hetzelfde zegt Temminck, p. 177. De Engelschen zijn
Ä V e °m;eg‘ biJ p haa'd ; 't blijkt mij althans niet, dat zij zieh
vóór 1696 op Borneo’s Zuidkust vertoond hebben. » ,
lfi*Rß Tr„d,U-f niet als ,zeker aannemen, wat Leyden, p. 17 , zegt, dat in
6 Koetei en Passir met de Hollanders contraoten maakten. Ik heb
daarvan nergens elders een spoor gevonden.