koks en de vereischte ambachtslieden daaronder begrepen *). Men
rekent ze doorgaans bij de bevolking der kongsie, in welker ge-
bied de werken gelegen zijn; het schijnt echter dat sommige kleine
mijnen, zooals die van Koelor, Sebawi, Seminis, Siding, althans
uit een administratief oogpunt, op zieh zelf slaando vereenigingen
vormen en van geen der groote genootschappen afhankelijk zijn,
ten minste voor zooverre zij niet gedurende de onlusten sedert 1850
verloopen zijn 2). Al deze kleine mijnen dragen bij de Chinezen
den naam van sang-sa. Zij verschillen van de groote of narns, welker
beschrijving nu nog alleen ontbreekt, door het geringer bedrag
van het aangewende kapitaal, het kleiner aantal arbeiders, het een*
voudiger zamenstel der organisatie, het gemis van uitgebreidere
werken, len gevolge waarvan de toevoer van water veelal van den
regen afhankelijk is , en het uitsluitend bewerken van goudlagen,
die digter bij de oppervlakte liggen 3). In het algemeen is de
verhouding niet ongelijk aan die welke bij de tinmijnen van Banka
tusschen de koelit- en kollong-mijnen bestaat 4). Het onderscheid
heeft echter uit den aard der zaak iets weifelends, hetgeen eene
juiste afbakening der grenzen moeijelijk maakt.
Thans tot de beschrijving der groote mijnen overgaande, stel ik
mij voor mij hoofdzakelijk te bepalen tot een uittreksel van de beschrijving
der goudmijnen, onmiddellijk onder Montrado behoorende,
die omslreeks 1845 door den heer van de Graaff, assistent-resident
van Sambas, volgens eigen waarnemingen gegeven werd.
De groote mijnen die onmiddellijk onder Montrado behooren (en
dus zonder die van Loemar en Boedoek), waren toenmaals vijf in
getal. Eene van deze lag dieper binnenwaarts nabij het gebergte
Bawang, terwijl de vier overige digt bij elkander, op omstreeks 5
ä 6 uren afstands van de hoofdkampong en tien uren afstands van
zee of van Sinkawang, werden aangetrolfen. In elke goudgraverij
was eene groef geopend van omstreeks 80 voet lengte en 70 voet
*) Yan de G r^ ff G ., bl. 3 8 7 , Francis, bl. 23.
s) Zoo meen ik het te moeten verstaan , wanneer van de Graaff G . ,
bl. 3 8 6 , nevens de groote vereenigingen van Montrado, Larah, Loemar,
Sepang en Boedoek (vgl. boven, bl. 1 0 3 ), in welker gebied toch ook vele
kleine mijnen gelegen zijn, zes kleine goudgraverijen als afzonderlijke lig-
chamen optelt, t. w. die van Sebawi, Seminis, Febraw, Sondong, Kolor
en Taman. Sondong houd ik voor eene andere (foutieve?) schrijfwijze voor
Siding. De ligging van Febraw en Taman zijn mij geheel onbekend.
3) Crawfurd I I I , p. 4 7 4 , Tobias, bl. 1 7 , Francis, bl. 23.
4) Zie b. v. Lange, het eiland Banka en zijne aangelegenheden, bl. 100.
breedte, terwijl de dieple, naarmate van do ligging on dikte der
goud-bevattende laag, van 50 tot 70 en 80 voet afwisselt. Vol-
gens den heer van de Graalf waren aan elke mijn slechts van 50
tot 70 arbeiders werkzaam, zoodat het gezamenlijk getal der mijn*
werkers slechts 250 a 350, of, de arbeiders der kleine mijnen onder
Montrado behoorende medogerckend, hoogslens 500 ft 800 zou bedragen
hebben l ). Dit cijfer komt mij aanmerkelijk te laag voor; het rust
waarschijnlijk op de eigen opgaven der Chinezen, die er steeds belang
bij hebben hun aantal en de uitkomsten van hunnen arbeid in de oogen
der Nederlandsche beambten zooveel mogelijk te verkleinern Volgens
Crawfurd heeft eene groote mijn van 100 tot 200 2), volgens Francis
van 50 tot 100 en 150 arbeiders 3), en het gezamenlijk cijfer, voor
de bevolking van Montrado doorgaans opgegeven, moet eveneens tot
het aannemen van een veel grooter getal voor de mijnwerkers
nopen 4).
De boor, waarvan zieh de mijnarbeiders tot het opsporen der
goudlagen bedienen, is reeds met een enkel woord vermeld: Zy is
van ijzer vervaardigd en 25 ä 30 voet lang, terwijl zij aan het
einde van een kegelvormig en spits toeloopend schopje voorzien is.
Aan het boveneinde is eene buis, waarin men een houten steel kan
steken, om de boor in geval van noodzakelijkheid te verlengen.
Overal, waar men vermoedt goud te zullen aantreffen, wordt eene
boring beproefd; het gebeurt echter somtijds, dat de proef door het
stooten op harde zelfstandigheden verijdeld wordt, en men gaat
dan soms desnieltemin tot het graven van kuilen over, waarbij men
dikwijls zware stukken hout, en zelfs kleine sampans, gemoeti-
touwwerk en andere tot de scheepvaart behoorende voorwerpen op
eene diepte van 10 of hoogstens 15 voeten heeft aangelroffen, ten
bewijze lioe laat eerst de bovenste lagen van den alluvialen grond
zijn ontstaan. Heeft men deze halfverteerde voorwerpen met hou-
weel en patjol uit den weg geruimd, dan wordt het onderzoek nog
*) Yan de Graaff G., bl. 386 , 387.
s) Crawfurd I I I , bl. 475.
s) Francis, bl. 23.
Vgl. boven, bl. 101 en 108. Op de laatste plaats wordt het getal
der mijnwerkers alleen in den onmiddellyken omtrek der hoofdkampong op
2 0 0 0 begroot, en deze opgave is geput uit het „Verslag eener reis naar
Montrado in het jaar 1 8 4 4 ,” die ik onder den naam van „van de Graaff
B.” aanhaal, ofschoon het verschil van deze opgave met die van „van de
Graaff G.” mij noopt mijne vroegere meening omtrent de identitcit van den
schrijver der beide stukken te laten varen.
I. 28