TWEEDE HOOFDSTUK.
Rigting van de boven-Kapoeas. — Hydrographische bijîonderhedcn. — Hoogte
en gedaante der bergen in het Kapoeas-gebied. — Het Maleische meir. — De
grensgebergten. — Minerale rijkdom van het gebied der Boven-Kapoeas. —
Steenkolen. — Vegetatie. — Rijstbouw. — Andere kultnres. — Verlaten vesti-
gingen. — Dieren. — Klimaat.
Wij zullen thans in de verbeelding de Kapoeas-rivier opvaren van
het punt, waar zij bij Poelo Separo de alluviale strandvlakte betreedt.
Ons tegenwoordig bezoek zal echter vluglig zijn en slechts strek-
ken om ons een overzigt van de landen längs bare oevers en hunne
natuurlijke gesteldheid te verschaffen ; later zal zieh de gelegenheid
voordoen , om met de bevolking, hare zeden en bestuur meer in
bijzonderheden bekend te worden.
De rigting die men volgt, de Kapoeas opvarende, is in het alge-
meen oost- en noord-oostwaarts. Zoo men de talrijke bogteu buiten
aanmerking laat, is de rigting van Poelo Separo tot Meliouw ooste-
lijk, en van daar tot Sangouw, op 110' 40' 37" Ooster-lengte van
Greenwich, noord-oostelijk. Van Sangouw tot Sintang, op 111° 32'
30" Ooster-lengte, kronkelt de waterweg nagenoeg onder den evenaar
voort, doch van daar tot Boenoet volgt bij weder over het algemeen
eene noord-oostwaartsche rigting. De hoofdpunlen Pontianak, Sangouw,
Sintang en Boenoet zijn , met berekening alleen der groote
krommingen, 84, 33 en 73 paal van elkander verwijderd, en liggen
dus ongeveer op gelijken afstand van elkander als Rotterdam, Wezel,
Keulen en Bingen *). De rivier blijft in regenachtige jaren schier het
gansche jaar door met groote praauwen of bandongs van 4 à 3 voet
diepgang tot drie of vier dagen boven Boenoet bevaarbaar. Bij groote
*) Van Lijnden N. T ., bl. 5 4 0 , 5 4 1 , 545. Voor de breedte van Sintang
vond de luit. ter zee Bouman in 1823 0“ 23' N. B. ; doch de latere
kaarten plaatsen deze negerie digter bij de linie.
dtoegle wordt dit echter geheel anders, en kan men met vaartuigen
van die grootte niet veel hooger komen dan het eilandje Tajan, nog
beneden Meliouw door de rivier gevormd. In den regentijd zweit
dè stroom soms geweldig aan , zoodat omstreeks Sintang het ver-
schil tusschen den hoogsten en laagsten waterstand zeker wel 30
voet, en hooger op nog meer bedraagt 1). Te Sintang neemt de
Kapoeas de wateren op van de Melawi, verreweg den grootsten der
haar cijnsbare stroomen, die daarom ook simpang-kanan of regter-
arm genoemd wordt, terwijl het bovendeel der Kapoeas zelve in
tegenoverstelling simpang-kiri of linker-arm heet. Tot regt verstand
dezer uitdrukkingen dient, dat de Maleijers regts en links rekenen
van de monding opvarende, zoodat wij naar ons spraakgebruik de
namen zouden moeten omkeeren 2). Even boven de vereeniging
bedraagt de breedte der Kapoeas reeds 1072 voet, doch van het fort
dat te Sintang aan het punt der zamenvloeijing gebouwd is, meet
men 1770 voet tot aan de overzijde der Kapoeas en 2420 tot aan
de overzijde der Melawi 3). Van Boenoet tot Sintang gaat er weinig
stroom, doch van daar benedenwaarts is deze veel sterker. De
werking van eb en vloed word regelmatig tot Tajan, en in het
drooge jaargetijde, naar men verzekert, zelfs te Sangouw waarge-
nomen. Boven Sintang maakt de Kapoeas geweldige kronkelingen,
die echter ten deele door het bevaren der zoogenaamde bintas of
kanalen kunnen vermeden worden, waarvan de voornaamste boven
Salimbouw worden aangetroffen 4).
Over de gansche lengte van de Kapoeas vloeijen haar van de
bergen, die haar stroomgebied begrenzen, eene verbazende menigte'
deels zeer aanzienlijke rivieren toe, die de watermassa, welke zij
naar zee draagt, met ontzaggelijken toevoer voeden. Vele van deze
rivieren, die wij beneden bij name zullen leeren kennen, hebben
een zwart of koffijkleurig water, welke eigenaardigbeid aan plant-
aardige beslanddeelen moet worden toegeschreven. Von Humboldt
merkte in Amerika o p , dat in de zwarte wateren noch visschen
noch krokodillen > gevonden worden, doch op Borneo hebben zij
overvloe*d aan beiden 5).
*) Yan Lijnden N. T., bl. 5 4 4 , 546.
2) Van Lijnden N. T ., bl. 553.
3) Groll aant. op Van Lijnden N. T ., bl. 544.
*) Van Lijnden N. T . , bl. 5 4 4 , 545.
3) Van Lijnden N. T ., bl. 553.