beidzaamheid, maar tevens door zelfzucht en inhaligheid, die hen
voor edeler aandoeningen onvatbaar maken. Eenige weinige hon-
derden Europeanen of afstammelingen van Europeanen zijn in de
voornaamste handelsplaatsen gevestigd. De invloed ten goede, dien
zij op land en bevolking hebben geoefend, kan, met zeldzame uit-
zonderingen, die echter in de laatste jaren meuigvuldiger zijn geworden,
bezwaarlijk te laag worden geschat.
Wij zullen thans een vlugtigen blik werpen op de geschiedenis
van dit merkwaardig eiland, inzonderheid in betrekking tot den
handel. Over het verkeer der Chinezen met Borneo spreek ik later;
de vraag of ook de Arabieren het vöör de Europeanen gekend
hebben, zou ik bevestigend durven beantwoorden, al geloof ik niet
dat bepaaldelijk dit eiland door het Mihradj of het Sobormah der
Arabische reizigers en geographen wordt aangeduid 1). Omtrent
’) Lane, Arabian Nights, Vol. I I I , pag. 85 notes, is van meening, dat
door het Mihradj der Arabieren Borneo wordt aangeduid; ten minste zoo
moet ik opmaken uit de aanhaling bij St. John, I I , p. 254. Doch ik
moet hier opmerken, dat bij naauwkeuriger schrijvers Mihradj niet de naam
van een land, maar de titel van den vorst van Zabedj is , o f liever dat
de geheele uitspraak van Mihradj op misverstand steunt, en daarvoor de
bekende Indische titel Maha-radja moet gelezen worden. Zabedj schijnt bij
de Arabieren een naam voor Java o f Sumatra te zijn, of ook, daar de
heerschappij van den Maha-radja van Zabedj zieh over vele naburige eilenden
uitstrekte, dé Soendasche eilanden in het algemeen aan te duiden.
Al-Biroeni zegt, dat de eilanden Zabedj bij de Arabieren, overeenkomen
met de Soewarna-dwipa of Goud-eilanden der Indische schrijvers. Volgens
de getuigenissen der Arabische reizigers moet het groote rijk van Zabedj
reeds in de Xdo eeuw onzer jaartelling bestaan hebben. Wij kunnen dus
daarbij aan Madjapahit niet denken, dat wel drie eeuwen later gesticht is.
Welk derhalve dit rijk Zabedj was schuilt in het duister. Zie Beinaud,
Géographie d’Aboulféda, Introduction, p. CCCLXXXIX— CÇCXCII en
p. CDXXI—C D X X II I, welke schrijver echter aan de chronologische zwa-
righeid om Zabedj met Madjapahit te identifiëren niet gedacht heeft. Eenig-
zins andere resultaten worden uit de verwarde getuigenissen der Arabische
schrijvers afgeleid door Stüwe, Handelszüge der Araber, S. 310—317, die onder
andere tot het besluit komt, dat Borneo bij de Arabische geographen
Sobormah heet. Men vindt dien naam bij Edrisi; maar zoo het mij toeschijnt
heeft Sal. Müller, in zijne Bijdragen tot de kennis van Sumatra, bl. 1 9 ,
te regt opgemerkt, dat Sobormah of Sobarmah slechts eene verbastering is
van het Sanskrietsche soewarna, goud. Dit wordt door het boven aange-
haalde zeggen van Al-Biroeni slechts te waarschijnlijker.
het tijdstip waarop Borneo het eerst door Europeanen werd bezocht
heerscht eenige onzekerheid. Door sommigen wordt aan den Por-
tugees Lorenzo de Gomez de eer toegekend van dit eiland het eerst,
in het jaar 1518, op eene reis met het schip Sint Sebasliaan naar
China, te hebben aangedaan 1) ; doch volgens de Barros werd Borneo
eerst in 1526 ontdekt, en wel door den Portugees Don Jorge
de Menezes op eene reis naar de Molukken, tot welker Gouverneur
hij benoemd was. In het volgende jaar zond deze Vasco Lourenso
naar Borneo, om het land verder op te nemen en handelsbetrekkingen
aan te knoopen 2). Doch zoo Don Jorge werkelijk de eerste
Portugees was die Borneo bezocht, zou Spanje de ontdekking
van dit eiland aan Portugal kunnen betwisten. Want volgens Pigafetta’s
verhaal der reize om de wereld van Magellaan werd Borneo
reeds in 1521 door de vloot van dezen beroemden, in Spaansche
dienst staanden zeevoogd, doch eerst na het noodlottig uiteinde des
admiraals, aangedaan 3). Hoe het zij, de kennis dezer eerste be-
zoekers van Borneo bepaalde zieh tot het koningrijk Boerni,'
thans door letterverzetting Broeni of Broenei geheeten, aan de
Noordkust des eilands. Deze naam, naar hun taaleigen verplooid ,•
ging over in dien van Borneo, welke op het gansche eiland werd
overgedragen, zoodat men later, ten einde het rijk van Boerni
bepaaldelijk aan te wijzen, daaraan tot onderscheiding den naam
van Borneo-proper, d. i. eigenlijk Borneo, gegeven heeft. Ik zal,
ten einde dien min voegzamen naam te ontwijken, dat rijk in het
vervolg steeds Broenei noemen, hetwèlk genoeg van Borneo onder-
scheiden i s , om niet voor verwarring te doen vreezen. Of nu die
naam Boerni sanskriet is en eenvoudig »land” beteekent 4) , zal
*) G. Müller, bl. 198— 2 0 0 , wien Temminck volgt, p. 134. Logan
zegt, p. 5 0 0 , dat daar Temminck geene autoriteit voor dit berigt noemt,
en de Barros het niet kent, hij het niet dürft aannemen. Ook ik heb niet
kunnen opsporen vanwaar dit berigt is ontleend.
s) Blume noot op G. Müller, t, a. p ., Logan, p. 500—502. Zie ook
Valentijn, bl. 243 , en Historische beschrijving der reizen, I , bl. 161.
3) Hist, beschrijv. der reizen, X V I I , bl. 6 , Mallat, les Philippines,
I , p. 1 3 , Logan, p. 4 9 8 , Low, p. 99.
*) Sal. Müller, Bijdrage tot de kennis van Sumatra, bl. 6 0n o o t,w a a r
o - , ,. /& c, ' eie
„ / ¿ C rW ii-t-t,— -r~ / cksr-C-ä u x . , .A f
^r f t ¿? ^ <- 'd r)< • 4- o ,... . .J ' ff
m i k