en zoo werd, ouwillekeurig misschien van hunhe zijde en
inet de beste bedoelingen, de grond gelegd tot eene veete,
welke de tijd slechts na eene veeljarige worstcling heeft
kunnen ontzenuwen.
Het was ook in die tijden, dat de dubbelzinnige hande-
lingen van den Sultan van Ternate voornamelijk een strui-
kelblok werden voor de bevestiging en uitbreidiug der Ke-
derlandscke inagt. Zijne Kimalaha’s , die , zooals reeds is
aangehaald , raet de Compagnie’s Landvoogden te Amboina
moesten resideren, om gezamenlijk het beheer over de be-
volking uitteoefenen, verwijderden zieh, onder nietige
voorwendsels, van daar, stookten de afgeschetste twisten
aan, onttrokken zieh (schijnbaar, aan hetgezag van hunneir
vorst en waren eindelijk de eersten, die, in strijd raet de
bestaande verbonden en in weerwil hunner verpligling om
die te handhaven, den grootsten smokkel in kruidnagels
dreven. Trouwens, die handel had in dien tijd zieh zoo-
danig ontwikkeld, en de aandacht der naburige volken tot
zieh getrokken, dat het getal vaartuigen van Makatser en
Ja va groot was, hetgeen in de Molukko1» rondzwierf, om
die specerij door smokkel meester te worden. Ook de En-
gelschen lieten daartoe geene poging onaangewend, en die
morshandel bleef de voornaamste aanleiding op verschillende
plaatsen om te beproeven zieh aan den dwang dier verbonden
te kunnen onttrekken , en raenig droppel bloeds werd
in de waagsehaal gelegd om de waarde der kruidnagels te
vermeerderen.
Zij die de gewigtigste rolin al die twisten en oneenighe^
den speelden, waren de Kimalaha'1 n Van Ternate, welke
onder den naara van Leliato en Loehöe in de geschiedenis
bekend staan. De eerste had, oogenschijnlijk ten gevolge
van eigenen wil en uit muitzucht, zieh aan het gezag van
zijnen wettigen heer en meester geheel onttrokken, en was
daarom door den tweeden vervangen geworden , welke niet
lang daarna hetzelfde voetspoor vf,lgde. Doch eigenlijk
handelden zij niet, dan naar de hun gegevene geheime be-
velen van den Sultan van Ternate,^ wiens brieven aan
den Gouverneur van Amboina immer van tegenovergestel-
den inhoud waren, en die hun min of meer ondersteunde,
al naannate de omslandlgheden en zijn belang zulks iiiede
bragten. En toen hem eindelijk door de 0 . I. Compagnie,
niet langer zijn speelbal willende zijn, het vuur te na aan
de scheenen werd gelegd en hij geene andere uilkomst.zag,
om zieh zelven uit degrootste ongelegenheden, welke daar-
uit hadden kunner. voortvloeijen, te redden, toen offerde
hij die beide Kimalaha'’s in koelen bloede en wreedaardig
op en beide , na jareii voor-en tegenspoed in hunne roe-
kelooze ondernemingen, ten laatsle door de Nederlanders
gevangen genomen, boetlen op zijn last met den dood,
den ijver, welken zij alleen in zijn belang hadden aan den
dag gelegd. L e l ia t o werd le B a ta v ia , L o e h o e met de
meesten zijner naaste betrekkingen te Amboina builen het
Kasteei Victoria onlhalsd.
Het geheimzinnig gedrag van den kapitein van JTitoe,
Te m l , en het meer openlijke van zijnen zoon Halaese, die,
na zij ns vaders terugkomst, de waardigheid van Bhoekom
(Regter) bekleedde , bragt middelerwijl tusschen hem en den
stam van Tanahitoemessen, die deslijds vertegenwoordigd
werd door den Orang leaija Toeha, Cajo'as, eenegroöte
verwijdering le weeg, welke te meer toenam, toen de eerst-
genoetnden al de dorpen, aan de kust van Hitoe gelegen,
dwongen ; hnnne kruidnagels aan hen te leveren, welke zij
naar Manipa en Boero zonden, om ze aldaar aan
vreemde handelaren van de hand te zetten. Zelfs dreef
Halaese zijne stoutheid zoo ver , dat hij in 1631 aan het
Kasteei Victoria verscheen en al de dorpen van^ Oerien tot
Alang to e , de beste nagelplaatsen op Amboina, van dett
Gouverneur afvorderde, onder voorgeven , van onder Jlitoe
1* DEEL. 1 1 ,