De gemeente, die , in den laatsten tijd , eerder af dan toegenomen is,.
houdt ihans hare godsdienstoefeningen in de groote zaal van het Pro-
veniershuis, daartoe door Kegenten van dit gesticht verhuurd.
De Evangelisch-Lutherschen verrigtten vroeger hunne godsdienst in.
eene kleine kerk, aan de Schie- of Koninystraut, weleer door de ver-
eenigde Vlaamsche en Waterlandsche Doopsgezinden gebruikt. Doch
deze gem. ten eene male vervallen zijnde, is de kerk, na eenige
jaren te hebben ledig gestaan, door de stads Regering aan de Evangelisch
Lutherschen ten gehruike aangewezen. Deze kerk werd, den
8 Mei 1757, door den Haarlemschen Predikant C hr is t ia n u s C arolbs H en-
r ic u s vak d e r A a , tot een bedehuis der Evangelisch-Lutherschen plcgtig
ingewijd. ln 17119, hebben eenige leden der Amslerdamscbe gemeente
aan deze kerk eenen nieuwen predikstocl geschonken , en heeft de Schie-
damsche gemeente een kerkorgel aangekocht. Sedert het jaar 1827,
verrigt zij echter hare godsdienstoefeningen in de G a s t h u is k er k ,
terwijl de voormalige Doopsgezinde kerk thans dient tot eene linnen-
weverij.
De allereerste geheime zamenkomsten der R. K. te Schiedah , na de
Reformatie, hadden plaats , zoo men zegt, onder Nieuwland ; kort
daarop in een huisop de Korle-Haven en in de kapel van het St. Li-
dewij-konvent, het Hu i s - t e - P o o r t genaamd , aan den Datn, en
daarna , bij de afscheiding van de doorgaans zoogenaamde Jansenislen,
welke in het bezit van het Huis-te-Poort bleven, in een ruinier lokaal,
insgelijks op de Korte-Haven, iets nader bij de sluis , aan hetwelk het
pastoorshuis grensde , dat zijnen voorgevel op den Dam , regt tegen
over het Huis-te-Poort, had. Ten gevolge van het steeds toenemen der
gemeente , vooral door vele Duitschers uit de kwartieren van Munster
en Paderborn, welke zieh hier met der woon nederzetleden , en deslijds,
bij voorkeur, gebruikt werden, om in de branderijen te werken, werd
de kerk aan de Korte-Haven te klein , weshalve deze , in 1778, zoo
veel de plaats zulks toeliet, ' vergroot en uitgebreid werd, en men
eindelijk, in het jaar 1822, besloot tot de bouwing van de tegenwoor-
dige Ro om sch - Ka tho 1 ij ke k e r k , staande aan de Lange- Haven.
De kosten voor den opbouw dezer nieuwe kerk zijn grootendeels door
de Leden der R. K. gemeente bijeengebragt, hoewel ook door aanzien-
lijke Leden van andere gezindten geldelijke bijdragen daartoe gedaan
zijn. Het is een trotsch , ruim en sierlijk gebouw, aan de voorzijde
prijkende met eene kolonnade en frontispice in Dorischen stijl,. gedekt
met een Italiaansch leijen dak , voorzien van eenen houten Vierkanten
toren in Ionischen stijl, hebbende twee luiklokken en een slaand uur-
werk. De eerste steen aan deze kerk werd gelegd den 7 Maart 1822.
Zij was voltooid en werd ingewijd ter gedaebtenis van den H. J ohannes
den Dooper, den 15 November 1824. De inwendige vorm is langwer-
pig vierkant, bestaande uit twee zijbeuken met kruiswelven en eenen
middelbeuk met groot weif, gedragen door 14 kolommen in Ionischen
stijl. De kerk heeft eene lengte van 45, eene breedte van onge-
veer 25 en eene hoogte van omtrent 19 eil. binnenwerks. In de
kerk zijn geplaatst drie altaren, twee kleine in de zijbeuken, waarvan
het eene is toegewijd aan de H. M aria , het andere aan den H. J o seph.
Het groot altaar, zijnde een op kolommen rüstende boog in Corinthi-
schen stijl, is geplaatst in den middenbeuk, en heeft eene mahonijhouten
tabernakel, waarin rust een prächtig venerabile , voorstellende de arke
des verbonds, door vier Levieten gedragen en opgeluisterd door eenen
kostbaren, met smaak aangebragten, krans van brillanten. Bovcn de
kleine altaren zijn geplaatst twee scbilderijen van A n t o n i u s v a n U s e n d I j c r ,
voorstellende de Geboorte van den Zaligmaker en de Opdragt in den
tempel; deze stukken worden door kunstkenners zeer geroemd. Voorts
vindt men in de kerk , welke door zeventien groote toogramen ruim
verlieht is, onderscheidene beeiden en eenen mahonijhouten predikstoel,
waarop het beeid van den H. J o h a n n e s geplaatst is , en een zeer wel-
luidend orgel, in 1 8 2 8 vervaardigd door W. R e e k e r s , te Utrecht.
Aan den ingang der kerk vindt men, op eene verhevenheid met stee-
nen trappen , een marineren doopvont, afgesloten door een sierlijk
ijzeren hekwerk , waarop men in vergolde lelteren de tekst van M a r co
s 1 6 , vs. 1 6 leest. Tegen den achtcrgevel der kerk, aan de Iloog-
straat, is in 1 8 4 5 eene nieuwe pastorij gebouwd , die fraai en doel-
matig is ingerigt $ de oude pastorij , staande aan de Lange-liaven, is
sedert ingerigt tot een R . K. liefdehuis en bewaarschool.
De Roomsch -K a t h o l i j k e n van de Bi sschoppel i jke Cle-
rezy, bij de scheuring, in het jaar 1 6 9 4 , in bet bezit zijnde van de
kapel van het konvent van St. Lidewij, genaamd het Hui s - te-Poor t ,
hebben deze kerk steeds behouden ; zij Staat aan den Dam, ingaande
in de zoogenaamde Papensteeg. Deze kerk , welke aan God is toegewijd
onder de bescherming van den II. J o h a n n e s den Dooper, wiens beeid,
benevens dat van de H. L i d e w i j , daarin gevonden wordt, heeft eene
lengte van 1 9 ^ eil. en eene breedte van 6 J eil. en is van tijd tot
tijd vernieuwd en hersteld , zoo dat zij in- en uitwendig een net en
zindelijk aanzien heeft. Men vindt daarin een altaar, en een klein ,
doch vrij goed orgel, in 1 7 8 4 vervaardigd door J . P. R u n c k e l , te
Rotterdam.
Voör dat de St. Janskerk gebouwd was, hadden de R . K. hier
nog eene kerk, onder de bescherming van de H. M a r i a de Moe-
der Gods, van de H. M a r i a M a g d a l e n a en van Alle Heiligen gesteld.
Het is onbekend waar zij gestaan heeft, maar men vindt opgeteekend ,
dat Em o n d u s , Bisschop van Tours , in het jaar 1 2 7 1 , aflaat van 6en jaar
verleende, aan diegenen , welke voortaan op Zondag voor S t . J a n den
Dooper, en in de daaraan volgende^week , aldaar ter kerk zouden körnen
, en aalmoezen geven , ter voltooijing der kerk , welke op eenen
kostbaren voet was aangelegd , en, zonder dezen geldelijken bijstand ,
onvoltooid zou hebben moeten blijven. Yan hier ontstond er jaarlijks
eene groote toeloop van menschen , welke met vermakelijkheden ein-
digde , en tot de kermis aanlciding gaf, gelijk die nog kort geleden
steeds in de week na S t . J a n gehouden werd. Ten gevolge van eene
plaats gehad hebbende verschikking, wordt deze kermis, sedert het
jaar 1 8 4 5 , gehouden in de eerste week van de maand Julij.
Ook bestond hier vroeger in de dertiende eeuw nog eene kapel,
gesticht door vrouw A l e id van H enegoewen , moei van F lo r is V , Graaf
van Holland. Zij toch bepaalde, door bemiddeling van hären zoon Fioais
en onder approbatie van den Graaf, den 2 4 December 1 2 8 3 , dat er
te S chiedam eene nieuwe kapel zoude worden- gestiebt, even als de kerk
aldaar onder de bescherming van M a r ia M agdalena en Alle de Heiligen
gesteld , waarin zij eenen Priester zoude bezoldigen , uit de opbrengst
barer landerijen en regten , met 1 0 ponden Hollandsch (7 guld. 5 0 cents)
sjaars, mits deze, na haar overlijden, nevens eenige andere pLegtig-
hedeu , jaarlijks op hären geboortedag , eenige zielmissen voor haar
aoude lezen. De plaats , waar deze kapel gestaan heeft is niet bekend.
Men had te S chiedam oudtijds ook vijf vrouwenkloosters , als h e tSt.-
Ur sula-kloos ter op het Kerkhof, thans deLat i jnscheschool*