Onder de merkwaardiglieden , welke in deze resid. bijzonder de aan-
dacht verdienen , teilen wij de bouwvallen van de prächtige en uitge*
st rekle, hoofdstad Ma d j a p a h i t ; eeriige beeiden te Ke t a n e n ; een
gemetseld bad te D jo11o - To e n d o ; vijf verfallen tempels te Dje-
do ngene en groot steenen beeid te So er aba ya . Tot de vestiging van
de godsdienst van Mouhajimed hebben betrekking : eene kleine moskée
op den berg achter Grissee , welke men beweert , door Sbeik Moelana
gestiebt te zijn ; bierheen gaat men ter bedevaart, ora den Profeet
van den Islam voor herstel van zware ziekten ên anderen uitredding te
danken ; eenige grafsteden in het dorp Leerang, welke door de. Java-
nen in hooge eere gehoude'n worden , én alwaar, onder andere, het graf
is van Poetrik Dewie Labarie , ook Ratoe Agong genoemd , eene vrouvv,
die met Ibn Moelana veel tot uitbreiding van den Islam heeft bijgedra-
gen. Het graf van Radien Pabob, met de wonderdadige kiis , ligt mede
niet ver van daar.
Het land is overdekt met vele bosschen van meerderen of minderen
omvang, welke negen en zestig verschillende soorten van bout opleve-
r e n , waarvan vier en twintig alleen tot brandhout können dienen,
terwijl van de overige allerlei soorten van meubelen , siriedoozen , piek-
stokken , krisbeften en krisscheeden vervaardigd worden. De uitgestrekle
wouden zijn in bet regentschap Djiepang en in het disträkt Lingker
gelegen, ofschoon geen hunner bijzonder zwaar hont oplevert, terwijl
di t , waar bet nog gevonden wordt , meestal op zulke ontoegankelijke
plaatsen groeit, dat het niet dan met de grootste moeite en onkosten
geveld en vervoerd kan worden.
SOERABATA , S o e r o b o jo , S o e r o b a n g g i , S o e r o b e s t b i of S o e r o pr in g g o ,
st. in Oost-IndiS, op het Sundasclie eil. Java, aan den rnond der riv. van
dien naam, ook wel de Kalie-maas of de Kedirie geheeten 5 en aan den größten
postweg, 877 palen 0 . van Batavia, 208 palen W . van Banjoewanggi.
De Soerabaya doorsnijdt de stad in twee deelen , en scheidt alzoa
bet inlandsche en Chinescbe gedeelte van elkander. In het inlandsche
hebben de meeste Europeanen zeer fraaije woningen. Door eene sierlijke
opbaalbrug zijn de beide oevers aan elkander verbonden. De uilge-
strekte vestingwerken, welke de stad vroeger tot eene der sterkste
van bet eiland maakten , zijn thans alle afgebroken , alhoewel men,
even als te Batavia , weder ijverig met het aanleggen van nieuwe forten
en werken bezig is ; zoo is er eene citadel gebouwd, welke ter ge-
dachtenis van Prins H e n d r ik d e r N e d e r l a n d e n , die in Junij 1837, de
stad met een bezoek vereerd heeft Ci t a d e l P r i n s H e n d r i k genoemd
wordt. Aan den ingang van den Trechter, is de stad krachtig ver-
sterkt door het , onder het bestuur van den Gouverneur-Generaal D a e s -
d e l s , aangelegd fort Or a n j e (zie dat woord). De baven , welke aan
de Oost- en Westzijde een rnim binnenkoraen heeft, biedt zelfs voor
groote oorlogschepen eene uilgestrekte en tegen alle winden beschütte leg-
plaats aan, welke tevens als een marine depot 'fan het uiterste gewigt
is. Zoo wel op het fo rt, als in de stad zelve ligt een sterk garni-
zoen , tot welks hnisvesting de benoodigde gebouwen, als : kazerne,
hospitaal en afzonderlijke woningen voor Officieren voorhanden zijn.
Behalve 9000 particulière woningen , waaronder 1132 van steen , heeft
de stad een aantal openbare en gouverneinents-gebouwen , onder welke
het S t a d b u i s , de He r vorm d e k e r k , d eRo oms c hKa t h o l i j k e
k e r k , het W e e s h u i s , strekkende ter opnçming der ouderloozc
en bchoeftige kinderen , welke, vroeger naar Samerang werden opge-
zonden, de S t a d s s c h o o l , de Mu n t , ’s L a n d s - p ak h u i z en , het
Bu r ea u van In- en U i 1 g a a n d e R e g t e n , de P 1 e t ni 01 e n , de
gebonwen beboorende lot de C 0 n s t r u c t i e - w i u k e l , de Mar ine-
p ak hui ze n, d eWo n i n g v o o r d e nK om m a n d a n t d e r t r o e p e n ,
deKogelgieler i j en het K r u id ma g a z ij n , de voornaamste zijn. Daar
voorts de Sch ee p s ti m m e r w e r ve n en M a r i n e - ma g a z ij n e n ailes
opleveren , wat tot den aanbouw en het herslellen van schepen noodig is ,
komen zoowcl Mands oorlogsbodems , als dië in koloniale dienst zijn,
zieh liier ter plaatse tot eene volgende reis gereed raaken, waartoe de
lifwnng van S o e r a b a y a , gedurende de beide jnoessons, meer dan eenige
andere haven op het eiland gesehikt is. Handel en scheepvaart verkee-,
ren er in eenen bloeijenden Staat , in 1832 zijn' 84 Europesche schepen ,
waaronder 59 Nederlandsche, 11- Engelsche , 1 Fransch , 1 Ameri-
kaansch , 1 Spaansch en 1 Portugeesch, ladende gezamenlijk 6.985 lasten
te S o er a b a y a ten handel gekomen , en vertrokken daarentegeu 81 bo-
dems, met 9.753 lasten. Op 1 Januarij 1841, beboorden hier te huis
4 fregat-, 3 b ark -,, 8 b r ik -en 8 sehoonerschepen. R ijst, striker, koffij ,
specerijen, peper, kurkema, thee, verfwaren , huiden, rotting, schildpad,
confituren, tamarinde, indigo, vogelnesten , manilla sigaren en verf hont ,
devoornaamste artikelen, welke naar Europa worden uitgevoerd. Daarbij
worden nog aanzienlijke hoeveelhcden ampbioen , lijnwaden, Europe-
sebe provisiën, ijzer , staal, koper enz., verder al wat Java oplevert
of van het moederland ontvangt, naar de tot deze rcsidentie behoo-
rende eilanden Madnra eh ßawean uitgevoerd , en kan S o e r a b a y a met
regt de algemeene stapelplaats voor China, de Molukken en den ge-
heelen Archipel genoemd worden.
Onder de nuttige inrigtingen behoort eene S c h o o l v o o r de s t u u r -
ma n s k u n s t , het Gods d i e n s t i g K ind erge n oot sch ap en een
Depa r t ement de r M a a t s c hap pij : Tot Nut van ’tAlgemeen;
terwijl men er werkzaam dcel neemt aan de verrigtingen van het
IN ede r lan d s ch Bi jbel - en Z e n del i ng-G e n 00 tsc hap.
Deze stad kan met S am a ra n g en B a ta v ia voor de drie voor-
naamste zeesteden van Java gehouden worden, terwijl sommigen haar,
naar aanleiding der verschillende voordeelen, welke zij aanhiedt, de
eerste zeestad van Java willen genoemd bebben. Zij was voorheen het
verblijf van den Gouverneur van Java’s oostkust, wiens betrekkingen
zieh ook tot het eiland Madura en de beide vorstenhoven uitstrekten,
Bet is de zetel van een der drie geregtshoven , bet derde militair kom-
maiido en het grootste maritime établissement.
De Herv. gem. te S o er a b a y a telt omirent 1000 zielen , onder welke
omirent 400 Ledematen. Deze gem. heeft twee Predikanten en eene kerk.
Den 12 Augustus 1842 onistond er te S o e r a b a y a brand in een der,
aldaar in 1839 nieuw opgerigte , Gouvernements-pakhuizen , hetwelk se-
dert cenige maanden tot entrepot diende en waarin tevens onderschei-
den gouverneinents-goederen geborgen waren , deze brand bepaalde zieh
enkel tot dit pakhuis. Veel heviger echter woedde die , welke den
26 dier zelfde maand, ten noorden vah den bazaar Pabcan, ontstond ,
als zijnde daardoor 144 huizen , waaronder 15 steenen en 31 houten
een prooi der vlammen geworden.
Den 9 September van dat zelfde jaar ontstond er ten derdemale
brand te, S o e r a b a y a en wel aan de zuidzijde van den bazaar Pabean ,
door welk ongeval er 93 steenen en 559 bamboezen woningen door
bet vuur vernield zijn.
In den avond van den 3 Februarij 1847 werd S o e r a b a y a nograaals
door brand geteislerd. Deze barstte uit in het meest volbouwde gedeelte