gecn zekcrheid op te geven; zekcr weet men, dat lict reeds voor Let
jaar la 9 0 bckcnd was en loen aan S t . A s t o m u s gewijd, dock in Let
ja a r 1462 aan de Kruisbroeders gegeven, waarvan het zijnen naam
ontleendc. Het was lang 26.11, wijd 11.90, en hoog lol in den naald
21.54 eil., staande daar nog boven een torentje van 10.67 eil. In
bet jaar 1756 werd deze kerk , die toen geheel vervallen was, zeer
schoon verbonwd, en het uurwerk met fraaije wyzers voorzien : heb-
bende de kosten van een en ander te zamen bcdragen de somme van
9604 guldens. In het jaar 1766 bekwani dit gebouw, den, tot in
het jaar 1845 daarvoor nog prijkenden, gevel met eenen spitsen toren.
Het werd, zoo als wij hier boven gezien hebben , na tot een Huis
v a n v e r z e k e r i n g gediend te hebben, in 1845 afgebroken.
De D o o p s g e z i n d e k e r k , op het Singel, die in het jaar 1842
gebouwd is , is zeer doelmalig voor de behoefle der gemeenle ingerigt,
en in 1847 van een uitmuntend orgel voorzien, doch beeil geen toren!,
Zij dient ter vervanging van die, welke, in het jaar 1654, door de
Waterlandsche Doopsgezinden ter zelfder plaatse gesticht was. Vroe-
ger haddcn de (Jude V l a ams c h e Do o p s g e z i n d e n hier ook eene
k erk, op het Klein-Zand, doch deze dient tkans tot een pakhuis.
De Ro oms c h -Ka t h o l y k e n moesten zieh, na het doordringen der
KerkherVorming,'gelijk alornme, eerst op zolders en in achterhuizen
behelpen ; doch door den tijd eenige meerdere vrijheid verkregen heb-
bende, lieten zij eerst een huis , staande op het Singel} inrigten , om
daarin^ banne eeredienst te kunnen houden , en in 1695 deden zij
eene inzameling van liefdegaven, oin het tot eene kerk te verbou-
wen. Doch ook deze, bij het aanwassen der gemeente, te klein en
daarenboven bouwvallig geworden zijnde, werd, in het jaar 1766, geheel
afgebroken, en daarvoor eene nieuwe en fraaijere, op de zelfde plaats,
weder opgebouwd, die niet alleen met mime kraken of hangzolders
voorzien was , en dus zeer vele meuschen kon bevatten , maar ook daarenboven
versierd met een schoon orgel, fraai gewerkt a lta a r, comnio-
niebank, met een kunstig gesneden hek, gegipsten zolder en daar aan
hangende glazen kaarskroon , benevens -veleriei schoone beeiden , schilderten
, enz. Deze kerk , aan den H. M a r t i n o s loegewijd , is , na in het
jaar 1854 geheel vernieuwd te zijn, een groot, inwendig zeer fraai
bezienswaardig gebouw , met eenen toren en van een orgel voorzien.
Voor de Hervorming bestond er te Skbek een Krui sbroe de r s -
k l o o s t e r , thans het ß u r g e r-We e s h u i s , en even builen de stad
eene komma n d e r i j d e r ß i d d e r s va n Mal ta, Zie het art.
J a r s - H o s p i t a a i (St.)
De Jezuiten hadden in het jaar 1564 van F i l i p s II verlof gekregen
om hier een collegie te bouwen , waarin zij de jeugd in de Latijnsche
taal zouden onderwijzen. Maar alzoo zij den Haad en de burgerij van
Sreek tegen zieh hadden, zijn ze naarYlst getrokken. Als zij aldaar
ongeveer driejaren gevestigd waren, hebben zij Eriesland, om de bewerten
tegen de Roomsch Eatholijke godsdienst, verlaten.
De S y n a g o g e , in de Burg-straat, in het jaar 1856 gebouwd,
is een fraai gebouw, met eenen kleinen toren.
Onder de liefdadige gestichten verdient vooral melding hetBurger -
We e s b u i s , in de Kruisbroeders-straat. Dit was weleer het A ’ u i s-
b roe d er s-kloos te r ; het werd gesticht in den jarc 1462; doch is in
den jare 1580 , bij het doordringen der Kerkhervorming, in een Weeshuis
yeranderd , en in het volgende jaar met kinderen voorzien, Voor vcle
jaren vond men hier, bij verbouwing van het huis, in den grond ,
„„ne kas van een bijzonder raaaksel met zeven pijlarcn, en daarin
eenige kunstige schilderijen , die men nog heden in de groote zaa van
het huis ten toon zict hangen. Dit huis, met onbemiddeld en later
fraai verbouwd is van eenen schoonen tuin en een plem voorzien.
Voordezcn nam men in dit huis alleen de jongste kinderen -aan van
lieden die hier als burgers overleden waren; terwijl de ovenge in
ket Diakonie-Weeshuis geplaatst werden. Doch hierin heelt men ,
om gewigtige redenen, eene aanmerkelijke verandermg gemaakt, en
de twee weeshuizen tot een gebragt: zoodat tegenwoordig in het reeds
gemelde huis allerlei kinderen, zoowel van de Diakonie als van de stads-
armen, opgenomen worden. De inkomsten van landerijen enz., welke
dit huis bezit, maken het onderboud der kinderen gemakkelijk , netw
e l k da n ook zoo verre is van sebaars te zijn, dat zij hier veeleer
als treffelijke burgerkindereu verzorgd en onderwezen, en, bij hun onl-
slag uit dit huis , met een ruim uitzet beschonken worden. Men teil
er thans (in 1847) een getal van 55 weezen. , ' L
Ook heeft men er eeij,Weeshu is v o o r de R o oms c h Ka t h o -
l i jken, aan de Oude-Koemarkt, zijnde een zeer doelmatig mgerigt
gebouw , waarin 14 kinderen verpleegd worden. r •
Het oude Di a k o n i e -We e s h u i s , naderhand het A rm e n h u i s ,
aan de zuidzijde van het Kerkhof, werd in het ja a r !1675 gebouwd,
nadat men hier reeds in 1616 eenige kamers tot onderboud der Hiakome-
Armen had gesticht. In l6 8 8 troffen de voogden der Stads-huiszitten-
Armen een vergelijk met de Diakenen, om hunne ouderlooze kinderen
ook in dit huis te plaatsen , mits daarvoor eene behoorlyke
sonnne belalende , hetwelk tot op den tijd der zoo even gemelde ver-
andering heeft plaats geh ad ; hebbende men het sedert meest tot arme
woningen verbouwd. Ondertusschen hielderi de stads Armvoogden hier
nog hunne vergaderingen , en deelden er des Maandags brood aan hunne
armen uit. Doch sedert 1840 is er een aanzienlijk en ruim Alge -
m e e u - Arme n h u i s gebouwd, aan de Oude-Koemarkl, waarin ook
de Soepkokerij gevestigd i s , en de Voogden der onderscheidene ad-
ministratien en andere collegien hunne vergaderingen houden ; terwyl
bet voormalig Arme n h u i s in het jaar 1845 is afgebroken , en de
plaats, waar het gestaan heeft, tot eene Ni e uwe -Ko ema r k t i n -
gengt. ,
Ilet G a s t h u i s , in het Groote-Zuidend of de Oude Koemarkt, is van
eenen onzekeren oorsprong, doch weleer aan S t . A h th o n io s toegewijd , en
verdeeld in Mannen- en Yrouwenkamertjes. Voor vele jaren vond men
hier nog ongeveer 50 personen , die e r , voor hun leven , den kost in
.hadden gekocht, en hier zeer aangenaam woonden , dewijl bijkans
voor ieder kamertje een bloemperk is , en zij alle hun uitzigt hebben
op de plaats en het bleekveld. Dan alzoo dit huis voor de stadskas
nooit zeer voordeelig geweest is, heeft men het laten uitsterven , terwijl
het weslelijk gedeeltc is gebruikt tot het bouwen van het Algemeen-
Arinenhuis, hierboven genoemd , en de overig gebleven kamertjes ten
dienste staan der Stads Algemeene Armvoogden.
In het jaar 1746 werd in het Klein-Zuidend, bij het Diakonie vvees-
liuis ^ e n S t a d s S pi n - of We r k h ui s gebouwd , en daarin vooreerst
zeild^k en garen gesponnen ; doch in 1769 werden de hier ter siede wonende
bond- en boezel-reeders verzocht, hunne wollen garens in dit huis te
laten spinnen, 0111 daardoor werk te verschaffen aan zoodanige lieden,
die anders door de stads Arnlbezorgers gevoed zouden moelen worden.
Na dien tijd bragt men in dit huis, waarover een Spinbaas het besluur