2 S A A.
Ten Noorden van dit d. worden de voetgangers en rtjtuigen in eene
ruime pont of scbouw over bet Reitdiep gezet, bij het buis de Roode
Haan geheeten, welk huis echter in Hansingo, onder Warfhuizen, S t a a t .
De Herv.,'die er 260 in getai zijn, onder welke 40 Ledematen,
maken eene gem. u it, welke tot de klass. van Groningen, ring van
"'Zuidhorn , behoort. Deze gem. was in 1609 nog me y £ singo ver-
eenigd , maar bekwam, in het jaar 1610, tot eersten afzonderlijken
Leeraar J acobus J aniceli , die in het jaar 1612 naar Noorddijk ver-
trok. De kerk is een zeer smal en laag gebouw , zonder orgel, doch
met eenen stompen toren, welke, volgens een opschrift, in 1560, onder
opzigt van C oppen J akoes gesticht is.
De Doopsgez., die hier zijn, worden tot de gem. van Noordhom ge-
rekend. — De R. K., welke men er aantreft, behooren tot de stat.
van Zuidliom. — Men heeft hier eene school, welke gemiddeld door
een getal van 70 leerlingen bezocht wordt.
Te onregte heeft men den naam des dorps willen afleiden van de Sak-
sers, die in het begin der zestiende eeuw genoegzaam meesters van het
land waren : want in het overoude Humsterlandsche landregt, behoorende
tot de dcrtiende eeuw , wordt reeds opgenoemd een R embartes L awkinga
de S axdm. Vermoedelijk is S aaksum van een zeer oude oorsprong,
eveneens als Saaksnmburg , Saaksumhuizen , Lutje-Saaksum , Sasma,
Sassen, Sassenheim, enz. S aaksum of S aaksreem , het heem van S aak
of S ak , zou door de Quaden in bet midden der vierde eeuw gebouwd
zijn , welke stichters van bürg of dorp in het jaar 359 doo£ de Sak-
sen , afkomstig uit de omstreken van den Donau, nadat deze bet eiland
der Ratavieren ingenomen hadden , van hier verdreven zouden zijn en
er den naam aan hebben gegeven.
De familie van J arges had hier voormaals den bürg H e e ra lm a , op
welken C oppen J arges en naderhand Eiso J arges gewoond hebben : eene
boerenplaats aldaar heet nog Almah e e r d. De familie van J arges bezat
hier oudtijds meer goederen , dan deze. De genoemde Eiso J arges ,
zoon van Coppen J arges en E ve T roma , hoveling te S aaksbm , deelde
2eer in den strijd legen Spanje, en leekende, benevens E gbert C lant ,
wegens de Ommelanden, de Unie van Utrecht. Hij was gehuwd aan
L uicke E ntens v a nMentheda , woonde doorgaans hier en stierf in 1584.
De ridder S chelte J arges , beroemd wegens zijne dapperheid en geleerd-
heid, sneuvelde in 1581 bij eene stoutmoedige verdediging der Adu-
arderzijl (1 ).
In het vonnis van den Hertog van A lba of van zijnen bloedraad te
Brussel, in 1570 tegen eenige Ommelander vlugtelingen geveld, vindt
men ook P opko U fkens van Appingedam, als beschuldigd, dat hij ,
niet alleen in dienst van Graaf L o d ew ijk van N assad zieh gesteld ,
maar ook het beeldenbrekcn in de kerk van S aaksum begaan had.
Deze , die te Appingedam woonde , alwaar Ufkens-gasthuis nog in wezen
is , wordt bij den historieschrijver Boa beschreven, als een Ommelander
edelman, die toen en vervolgens met andere Nederlandsche bond-
genooten voor de vrijheid van het Yaderland en tot afweering van het
geweld der Spaanschgezinden ook heeft geijverd. Na de reductie vindt
men bij E mmius dien naam vermeld op de lijst der Gedeputeerde
Staten dezer provincie in 1611, 1612 en 1613.
1 i v . * l itfb
( i ) De laalste mannelijke afstammeliog der familie van Jarges is in den yoor lede a zomeF)te O n -
derdendam oveiledcn. Men bewaart te Baflo nog onderscheidene familiewapens van de Jargessen i
afkomsUg van doodkislea u it den grafkelder in de kerk.
S A A. 5
SAAKSUM (LUTJE-), L btke-'Saakscji of K lein- S aaksum , geh. in
Hunsingo, prov. Groningen, arr. en 5 u. N. W. van Appingedam,
kant. en 1 | u . N. W. van Onderdendam, gedeeltelijk gem. en 10 min.
W. van Baflo, gedeeltelijk onder Maarhuizen, gem. Winsum, op
eene aanmerkelijke en uitgebreide wierde, Thans bestaat dit geh. uit
twee boerderijen, bewoond door 22 inw., behoorende eene dezer boer-
derijen, die namelijk op de wierde lig t, tot Baflo, en de andere
aan den voet daarvan of ten Z. W., tot Maarhuizen.
Deze wierde heeft eene hoogte van 5 eilen , en is, binnen den weg ,
welke oudtijds, gelijk bij vele zoodanige, op wierden gelegene, dor-
pen, om den terp heen liep, zeventien jukken (ruim 8 bund.) groot.
Er loopen op dit oord vijf wegen n it, als : een van Mensingeweer over
Ernstheim, een van Eenruro, een van Saaksumhuizen, een van Baflo
en een van Maarhuizen. Men vond e r, bij onderscheidene opdelvin-
gen, ophoopingen van menschelijke beenderen en verspreide geraamten
in onderscheidene rigtingen, Sterke sporen van brand, zoo wel hooger
als lager scherven van urnen, en op 1 | ell. diepte puin van zware
gebakken steenen, alsmede van blaauwe en gele zerken , en , gelijk
gewoonlijk, meststof, waaruit blijkt, dat ook deze groote wierde door
menschenhanden is daargesteld. De overlevering wil zelfs, dat hier
een kerkhof geweest zij; iets, hetgeen wij gaarne aannemen, want eer-
tijds stond hier eene kerk, welke bediend werd door en behoorde aan
de Broeders en Zusters van St. Jan, te Wjjtwerd, bij Uskwert, die
haar, na uekomene toestemming van broeder B ernakdes van S credlece ,
Balief in Westfalen, Kommandeur van het huis van Steinford en Meester
der huizen van den H. J ohannes den Hooper in Oost-Friesland, omtrent
het jaar 1465, hebben afgebroken en de steenen naar hun konvent
vervoerd. Aan de oostijde van deze wierde stond voorheen een groote
boom, waaronder men wil, dat oudtijds regt werd gebouden.
In dit oord is mede een overoude dijk opgespoord, welke gaat van
Rollingeweer door Mensingeweer over den grond van het huis Mathenesse
en van Ernstheim tot L u t je - S aaksum. Daarna verliest men hem
een oogenblik, doch vervolgens loopt hij op Dingen aan. Een andere
tak van dezen ouden dijk volgt het trekdiep van Mensingeweer tot
door Maarhuizen, bij welke laatste plaats men het spoor bijster wordt.
Alle de op den dijk aangelegde boerderijen hebben binnen deze omdij-
king, het Meer genaamd , bare landerijen liggen. De hoerderij, geheeten
de M e e re n , ligt er buiten , maar grenst aan L u t je - S aaksum.
SAAKSUMBORG, geh. in Hunsingo, prov. Groningen. ZieEEST (DE).
SAAKSUMBORG , voorm. bürg in Hunsingo, prov. Groningen, arr.
en 5 u. N. W. van Appingedam, kant. en 1J u. N. W. van Onderdendam,
gem. en lOpim.W. van Baflo, in het geh. Lutje-Saaksum.
Ter plaatse , waar hij gestaan heeft, ziet men thans eene nette boer-
derij , rondom van breede grachten en bosebrijke singels omgeven.
De daarloe behoord hebbende gründen, beslaande eene oppervlakte.van
16 bund. 73 v. r. 40 v. eil., worden thans in eigendom bezeten door
den Heer Mr. A nthonius B eckeringh , Kantonregter van het kan.ton Onderdendam
, woonachtig te Middelstum.
SAAKSUMER-POLDER of S aaksumer- u iterd ijk , pold. in het Wes-
terhwartier, prov. Groningen, arr. Groningen, kant. Zuidhorn, gem.
Oldehove; palende N. en O. aan het Reitdiep, Z. aan den Provjnciale-
zeedijk, W. aan de Saaksumer-rijt.
In 1652 ontwierp men zekere willekeur, in het belang van deze
buitendijksche landen.