CAP. II. prsftiturus, ut nulla fæyientium crudelitate
fuperemini . In mea enim poteftate prsdi-
cabitis , & per me fief , ut inter'' contradr-
centes , inter furentes , Abrahæ filii de la-
Matt. 3. ç. pidibus fufcitentur. Ego infinuabo quod do-
Matt. xo. cui, ego faciam quod promifi ; Tradentenim
*7- vos in conciliis, & in fynagogis fuis flagellabunt
vos y & ante reges & prafides fiabi-
tis propter me in tefiimônium ilUs & gentil
bus. Cum autem tradent vos, nolite cogitare
quomodo aut quid loquamini : non enim vos
ejiis qui loquimini, fed fpiritus Patris vefiri
qui loquitur in vobis . Tradet enim frater
fratrem in mortem, & pater filium, & in-
furgent filii in~ parentes«, & morte eos ajfi-
cient y & eritis odio omnibus hominibus propter
nomen meum. Qui autem perfeveraverit
JTit. 2. il . ufque in finem , hic falvus erit. Apparuit
ergo y ut Apoftolus ait, gratia Salvator is no*-•
Jlri Dei omnibus hominibus ; & tamen mi-
niftri gratiæ odio erant omnibus hominibus.
Et cura alii effent qui oderant , alii qui
odiis perfequentium premebantur, neutra tarnen
pars nuncupatione omnium hominüm
privabatur : habente quidem falutis fuæ damnum
, rebellium portione 5 fed obtinente
plenitudinis cenfum, fidelium dignitate. Di-
i. Joan. z. cit enim Joannes Apoftolus: Sed & fi quis
h peccaverit y advocatum habemus apud Pattern
Jefum Chrifium jufium : & ipfe efi propi-
tiatio pro peccatis nofirisy non pro nofiris autem
tantum, fed etiam pro totius mundi.
C A P U T I I I ,
Inferutabile eft, cur Deus judicarit quorumdam
gentium vocationem -differendam.
MAgni autem & inenarrabilis facramen-
ti myfteriura eft, quod prædicatori-
Marc. 16. bus, quibus di&um eft , Ite in orbem uni-
*$• verfum & predicate Evangelium omni crea-
Matt*io.$. turn y iifdem prius di&um fuerat : In viam
I .Tim.2.4. gentium ne abieritis , & in civitates Sama-
ritanorum ne introieritis ; fed potius ite ad
Omnibus oves qua perierunt domus Ifirael . Quamvis
vult Deus enim ad omnium hominum vocationem
przdicari, Evangelium dirigeretur, omnefque Dominus
fuarurn ”bl 5 fitlvos fieri & in agnitionem veritatis vel-
difpenfa- ^et venne j non tamen fibi difpenfationum
tioDum po- fuarum abftulerat poteftatem, ut aliter quatn
reflate. occulto juftoque judicio ftatuerat, confilii fui
S ordo decurreret . Unde locum non habent
contumacium murmura querelarum ,.quia
ubd Deus fieri voluit , confiât non aliter
eri debuiffe quam voluit . Pofteriore vero
tempore cum jam Dominus Jefus in Dei
Patris gloria confideret, & prædicatores ver-
bi fufcepto negotio , defervirent , volentes
AB. 16. 6. Apoftoli evangelizare rerbum in Alia , ve-
titi funt ab Spiritu fanSlo : & difponentes
lb. v. 7. ire in Bithyniam, prohibiti funt ab Spiritu
Jefu: non utique negata illis populis gratia,
fed, quantum apparuit, retardata. Nampoft-
G e n t i u m L i b . I I . 214
modum etiam apud ipfos fides chriftiana CAP. Iir,
convaluit. Ouse autem fiierit differenda: vo-
cationis caufla , non claret : & tamen rei jatJB fi&j
geftae docemur exemplo, quod inter genera- tionis ali.
lia vel promiffa , vel opera, vel prajeepta, quorum
qusedam Deus a communibus excepta cauf- occulta,
fis, occultiore novit ordinare ratione : ere- Duple*
do, ut interpofitis quibufdam obumbrationi- £)eyma^u
bus, ea quae fecretius micant,mirabiliusin-
notefcant ; ne negligentior fiat acies de facilitate
5 Vat. 2. hie przponit v e lle t, ac poflea omit«
t i t .
cernendi, & quodammodo dormitet
affuetis, fi non excitetur infolitis. Has autem
incognofcibiles illuminationum dilatio-
nes, inter quas utique multi in infidelitate
deficiunt , non folum in populis remotiori-
bus impiorum, fed etiam incivitatibusfidelium
per plurimas domos ac familias novi-
mus fieri , durri chriftianse fidei, etiam qui
Chriftiani futuri funt , adverfantur . Multi
enim quod oderunt, amabutit *, quod non re-
cipiunt, praedicabunt . Et quis inter haec
querulis aut curiofis notum faciet, cur adhuc
Sol juftitia quibufdam gentibus non oriatur, Sap. $.6.
& a tenebrofis cordibus, etiam nunc radios
fuos veritas revelanda contineat ? Cur cor- a
rigendi tarn diu finantur errare , & quod
fenibus in fine prajftandum eft , per tarn
longam non tribuatur atatem ? Cur filiis
jam in Chriftum credentibus , needum ere- pjo omn>
dant parentes; & rurfum a religiofis paren- bus vuft'
tibus foboles prava difeordet ? Cum tamen Aipplicari.
Deo, qui initiorum fidei, incrementique lar- Si e*au-
gitor eft ,-fecundum ipfius przeceptum quo-dit,gratia
tidie’ pro omnibus fupplicetur: ut & fiexau- mtferatio.
dit, nota fit gratia miferationis; & fi non ”^a'ucijt"0n
exaudit, intelligatur judicium veritatis, ; judicium
eft veritj-
C A P U T IV . tis.
In prxteritis faculis femper admonuit divina.
bonitas homines fui cultus per elementa ,
ficut populum Ifrael peculiar iter per legem
& prop betas.
SE D ne in praeteritis quidem fajculis
iizc eadem gratia ( quze poft' Domini
noftri Jefu Chrifti ^efurreftionem ubique dif-
fufa eft, & de qua feriptum eft : llluxerunt Pfal. 76.
corufcationes tua orbi terra ) defuit mundo..:
Quamvis enim fpeciali cura atque indulgen-•
tia Dei populum Ifraeliticum conftet ele-
Rum, omnefque aliae nationes Juas viasin- AB. 14.16
grediy hoc eft, fecundum propriam permit-,
fint vivere voluntatem non . ita fe tamen
sterna. Creatoris bonitas 6 ab illis ho- ^
minibus avertit, ut eos ad cognofcendum fe
atque metuendum, nullis fignificationibus
admoneret. Cselum quippe ac terra & mare
, omnifque creatura qus videri atque in-
telligi poteft, ad hanc prscipue difpofitaeft
humam generis utilitatem, ut natura ratio-
nalis de contemplatione tot fpecierum , de
experiments tot bonorum , ae perceptione
tot munerum , ad cultum & dile&ionem
fui 6
6 Ita in omnibus codd. & c d i t . Profperi. Quef-
nellus ab u llis .
CAP.IV. fui imbueretur au6Ioris, implente omnia Spirit
u Dei, in quo vivimus , movemur, & fu -
dfl'ty2*- mus. Quoniam & fi longe efi a peccatoribus
Ff.u°.l$$.falusy prsfentia tamen falutis ipfius aevir-
tute nihil vacuum eft . Igitur , ficut dicit
propheta, mifericordia Domini plena eft ter-
T[.u^.6^.ra: qua» nullis umquam fsculis , nullis ge-
Gencralis^ nerationibus defuit, eamque providentiam ,
provid^ntiaqua univerfitatem rerum adminiftrat & con-
feoretiori- tinet } regendis alendifque mrtiiris femper im-
Deiconfi- P.endit, difpofitum habeas" ex incommutabi-
Jis aeternitate confilii ? ,7 quibus quidque tem-
poribus diftribueret, & multiformis gratis
■ Gratiae dif- fus inferutabiles invfeftigabilofque menfuras,
^ efC diver- lÄ ^°” a a<? ^cramenta variaret. $icut
Kis tempo- en*m ,8rat^ Iargitas , qus in dmnes
Eibus&in- gentes noviffirae effluxit, non evacuajj earn
Bcrutabiles 8 qus fuper/unum Ifrael fub lege roravit;
Imenfurs, nec prsfentes divitis fidem prsteritaj abrogant
paratati.; ita nec de ilia cur a! Dei ,
qus patriarcharum filiis proprie prsfidebat,
conjicierttjum eft gubernacula divitis mife-
ricqrdis ebtgris hominibus fuiffe föbtrafta'.
Qui quidem lti -^om^rationem elpclorum vi-
dentur abjefti, fed numqffjfRTTunt a mani-
feftis occultifque beneficiis abdicati . Legi-
mus enim in A&ibus Apoftojorum, PauIIum
& Barnabam Apoftolos Lycaoniis dicere :
R43.14.14. Viri y quid hac facitis l & nos mortales fumus
fimiles vobis homines, annuntiantes vobis ab
hts vanis converti ad Deum vivum , qui fecit
calum, & ten am, & mare, & omnia qua
in eis funt : qui in prateritis generationibus
[Univerfse dimifit omnes gentes ingredi vias fuas . Et
quidem non ' fine teftimonio femetipfum reli-
quity benefaciens q eis, de calo danspluvias,
& tempora fruSlifera , implens cibo & lati-
tia corda veflra. Quod eft autem hoe tefti-
monium , quod femper Domino defervivit,
& numquam de -ejus bonitate ac poteftate
conticuit, nifi ipfa totius mundi inenarrabilis1
pulchritudo , & innumerabilium bene-
ficiorum ejus dives & ordinata largitio: per
qus humanis cordibus qusdam sterns legis
tabuls prsbebantur, ut in paginis elemen-
torum ac voluminibus temporum communis
& publica divins inftitutionis do£lrina le-
geretur ? Caelum ergo cun&aque csleftia ,
mare & terra, omniaque qus in eis funt ,
confono fpeciei .fus ordinationifque concen-
Tom, II.
■ creatursB
,Deum an-
■ nuntiant.
G e n t i u m L i b . II. 216
*11 proteftabantur gloriam Dei , & prsdica-
tione perpétua majeftatem fui loquebantur autoris
; & tamen maximus numerus hominum
, 10 qui vias voluntatis fus ambula-
re permiffus eft , non intellexit , nec fecu-
tiis hanc legem eft; & odor v its , qui fpi-
rabat ad vitam, faftus eft ei n odor mortis
ad mortem ; ut etiam in illis vifibilibus
teftimoniis difeeretur, quod littera occident,
fpiritus autem vivificaret. Quod ergo in Ifrael
per conftitutionem legis & prophéties
eloquia gerebatur, hoc in univerfis nationi-
bus totius creaturs teftimonia Sc bonitatis
Dei miracula femper egerunt.
G A P U T V.
Qui inter gentes Deo placuerunt, fpiritu fidei
& gratia funt difcreti.
C*ED cum in illo populo,cuiutraqueeru-
v-J ditio prsfuit, nemo, nifi gratia , jufti-
ficatus fit per fpiritum fidei ; quis ambigat
eos , qui de quibufeumque nationibus qui-
buslibet temporibus Deo placere potuerunt ,
fpiritu gratis Dei fuiffe 12 diferetos ? Qus
etfi parcior ante atque occultior fuit r nullis
tamen fsculis fe negavit , virtute una ,
quantitate diverfa ; confilio incoramutabili,
opere multiformi., J
C A P U T V I .
Non omnibus etiam nunc , eadem m&nfura
gratia confertur.
NAM & in his diebus quibus totum
mundum ineffabilium donorum Rumina
rigant, non idem modus omnibus, nec
eadem menfura confertur. Quamvis enim
per miniftros verbi & gratis Dei eadem cun-
£Hs. veritas prsdicetur , eadem cohortatio
adhibeatur j Dei tamen agricultura eft, Dei
sdificatio, cujus virtus invifibiliter agit, ut
incremento proficiat quod sdificatur aut co-
litur y ficut atteftatur Paullus Apoftolus , di-
cens: Quid igitur efi Apollo l quid vero Paullus
l 13 Miniftri ejus cui credidiftis, &uni-
cuique ficut . Dominus dedit . Ego plantavi ,
Apollo rigavit ; fed Deus incrementum de-
Q. dit.
7 MS. Jol. quibus quaque temporibus. Camb.
quid quibus temporibus .
8 „ Ita omnes codices excufi * MSS. Thu. &
Camb. habent : Quam fuper unum Ifrael fub
9, lege erogavit. Prior le£lio melior, cum largi-
,, tatem, ut loqui amat, gratis in omnes gentes
„ e ffu fz , cum pluvia ; parcitatem vero qua pri-
mum afperfus Ifraeliticus populus , cum matu-
„ tino rore componat. Editor is malz raihi in cor-
j, rigendo diligentiz fufpeftus v e n i t S i c Quefn,
in uotatione . Nofter Vat. 1. habet pariter erogavit
; & mox parcitatis , ac dein in compa-
ratione. ._
p Addidimus eis ex MSS. Jol.Vat. 1. & 2.
10 Prztulimusqui ex editis Profperi, ac prima
Quefn. edition?, uti legitur etiam in duobus codd.
Vatr. 2. & 3. fecunda Quefnel. editio quia cum MS.
Camb. copcinentibus Vat. x . & Jol. in quibus
quia v iis ..
ix His verbis Quefnellus poftillam marginalem
affixit : Gratia generalis, quam AuHor aftruit ,
efi eodem tefte littera occidens, & odor mortis
ad mortem . De teftimonio creaturarum Auftor
loquitur*, & hoc teftimonium, quo Deus mani-
feftatur, ab eodem quidem dicitur odor v ita ,
qui fpirat ad vitam ; ac nonvocatur odor mortis
ad mortem, fed fa Si us odor mortis, ex abufu fei-
licet hominum; ficut ex abufu indignexommuni-
cantium panis eucharifticus mors malls appella-
tu r . Littera autem Occident in feofu Apoftoli di-
ci poteft, quatenus fine fpiritu gratiz fola exterior
a auxilia 'nequeunt plane crudire , nec ad
verum Dei cultum & amorem perducere .
12 Vat. 1. Jol. & Camb. Aircfdos.
13 Quefn. mmifler. Cbrreximus ex omnibus
nofiris MSS. 8c edit. Profperi,
CAPUT
IV. V.
& VI.
to
2.C or.j.ór
U
12
Gratia nullis
fzeulis
fuhr raft a .
i.Cor.3. 4.
Deus boni
fruftus
auftor.