VCAPUT divitiis gratis pro malis-bona retribuentis,
XXIII. & (je fjde quæ non ex nobis , fed ex Dei
dono habetur , hæc loquitur ; Deus autem ,
gui dives eß in mifericordia, prapter n'miam
Epbef.i.Q. fuam caritatcm , qua dtlexit nof, & cunt
■ ejfemus mortui peccatis , comdvificavit nos
Çhrifio, eu fus gratia falvi fafti fumus , &
cornefufeitavit, & confédéré fecit in edefii-r
bus in Çhrifio Jefu , Gratia cnim eftis fal-
vati per fidem , 0 hoc non ex vobis , Dei
cnim donum oft j non ex operibus , ne quis
• glorietfir. Ipfius emm fumus figmeqtum, crea-
53 ti in Çhrifio Jefu in operibus bonis , qua 53
praparavtt De us , ut tn tilts a rßbulemus ,
Gratia ut pr0priurn ergo hoc habet nova creatura per
^ m us gratiam, ut qui figmçntum pei funt , qui
,a^* * nativitate eslefti çonduntur in Chrifto, non,
otio torpeant, nec defidia refolyantur , fed
de virtute in virtutem per viam bonorum
operum ambulançfo proficient: hoc eft enim
fingi, hoc de yetere creatura povam fieri ,
hoc de imagine terreni hominis ad imagi-
nem cæletlis. hotninis reformari ; Quod to-
tpm , five palam per cooperatores gratis:,.
five occulte perfubminiftrationem fpiritus qi
ille inchoat ., ille äuget & perficit, cujus
.agriçuitura , cujus ædificatio , & cujus fig»
mentum fumus.
C A P U T o X X lV ,
Qmne bonum in. homine ejfe ex gratia, 0
fidem dan non petitam , ut ipfius
- petitiombus cetera bona
fonfequamur f
jpidcs prin* A Bunde, quantum arbitror, his teftimo-
eipium o- l \ hiis ( quamvis & alia documenta ag-
mrismeriti, gregari potuerftat ) demonftratum eft, fidem
qua juftificatur impius, miß ex Dei munere
non haberi y eämque nullis meritis prsce-
dentibus tribui, fed ad hoc donari ,ut prin-
cipium poftit efie meritorum ', & cum ipfa
data fuerit non petita, ipfius jam petitioni-
$4 bus bona -cetera 54 conferantur . Unde
q usd am de plurimis affumenda funt tefti-
monia , qus in diverfitafe donorum often-
Bleftio bo-dant gratis largitatem, Ex Deo itaque effe,
ui eft a ut homo viam Pei eligat, & lit furgat a
Deo. lapfu j Pfalmus davidicus canit dicens : A
Vfal.i6.ii- Domino grpffus hominis dirigentur, & viam
ejus volet, Cum ceciderit , non collidetur :
Deus dux quia Dominus fupponit manum fuam . Item
eft ad fei- jdem, quod dues Deo veniatur ad Deum T
jjfiun ,
53 Vat. j. addit. nobis.
54 Q.uefn. in marg. Al. eonfequantur.
55 Vat. 1. Meum eft con [ilium & mea tutela ,
prudentia autem mea & vtrtus.
56 Sic ex MS. Jol. quod- melius cohzret ante-
cedentibus : nifi Domino dirigente . Ah corrigtin-l
rur . Poft pauca pro inteUigit Vat; I, & 3. intel-
liget ; edit. Profperi inteliigat ,■ •'
57 Tres noftri cedd. & antiquiores editiones
profperi dicitur. MSS. Thuan* Jol. Camb, ut
•Ge n t i u m L i b . I. 202 I
Emitte lucem tuam; & veritatem tuam, ipfa CAPUT |
me deduxerunt 9& adduxerunt in montent fan- pra^ d . i
Slum tuum , & in tabernacula tua , Item ! J I
quod in Domino fit hominjs fortitudo , & g^Deo0 I
Dei voluntas prsveniat liberandum : Forti-p ^ ‘ I
tudintm, inquit , meam dd te cufiodiam ; j I
quia Deus Jufceptor meus, Deus meus, vo- Sapientia I
luntas ejus praveniet me. In Pro verb jis quo- ® * ‘■ °-|
que legimus de fapientia & intelleßu : Quo- * ' J,|
niam Dominus dat fapientiam , & a facie
ejus feientia & intelleSlus , Item in eodem
libro de difpenfationibus fapientis Dei, fine
qua nulls refts funt aßiones , ita dicitur :
55 Meum conflit urn & mea tutela , egopru- S S I
dent ta , mea autem virtus. Per me Reges re- v'
gnant ,* & Tyranni per me obtinent terram.
Item alibi, quod nemo poflit refte incede- W« l5J
re , nifi Domino dirigente : A Domino 56 ^ 1
diriguntur greffas viri : mort alts autem quo- I
modo intelligit vias fuasi Item alibi : Omnis prov.zi.i.l
vir videtur fibi jufius , dirigit autem corda
Dominus , Et infra: Praparatur voluntas a Prov.8.v.l
Domino . Item ibidem de cogitatione atque 35*
confilio : Mult a cogit(ittones in corde viri ; p ^ ^ I
confilium autem Domini pbtinet. In libro. ve- ^ v‘ ,2 |
ro Ecclefiafts 57 feribitur, quod & habere S7 |
neceflaria, & eis bene uti, donum ..fit D ei.
Non.eft, inquit, bonum homini , nifi quod
58 manducavit & bibit, & oftendit anima 58
fuce bonum in iabore fuo . Et qutdem hac vip Eccl.$. .17J
di ego , quia a manu Dei efi • Quonium quis f •„
manducabit, aut pafeet ab f que illo ? Item in
eodem libro legitur , quod corda & opem Dej eft J
juftorum in manu fint Dei , & tantum in Deo. |
ftudiis fuis proficiant, quantum ille 59 do- 5p
naverit : Quantumcumque labor aver it homo ut' E«1/. 8.17.1
quarat, non inveniet ; '& quodcumquc dixe-
rit fapiens ut feiat., non poterit invenire ... ■ :
Quia univerfum . hoc dedit in cor meum, & , Ecct.9.1.1
cm meum univerfum hoc vidit , quid & fu-1
f i t , & fdpientes, & operations eorum in ma- s ] I
nu Dei , In libro autem Sapientis de eo- p‘ ‘ 31
dem gratis opere ita dicitur -* Quoniam
ipfe & fapientia dux efi , & fapientium emen-
dator. ht manu enim illius & nos, & fermons
noftri, & omnis fapientia , & operum
feientia, & diftsiplina . ! De continen-
tia quoque , quod ex Dei habeatur munere
, eadem Scriptura fic loquitur : 60 Utfci- 60 I
vi quia aliter non poffum ejfe continens, nifi
Deus det, -0 hoc ipfùm er at fapientia, fei- num. 1
re cuius effet hoc donum. Cui fententis Paul- 8.21I
li' Apoftoli do61rina concordat in prima ad
Corinthios hsc feribentis : Volo( autem omnes i*Cor.7.7-H
homines ejfe ficut meipfum : fed unufquifque
proprium habet donum ex Deo ; alius fic ,
alius vero ffc7 ‘Dominus' ‘vero in Evangelio
m
in textuf. 1 .
-i 58 Vat. 1. manducat , ex quo in anriquioribus
vulgatis perperam mandat . Mox pro bteo vidi
Vat. x. 3. & Job hoc vidi .
- 59 Vat. %. Camb. & Jol, codd. voluerit: 8c
pro Quantumcumque laboraver it idem MS.Vati, 1.
habet : Quanto quoque Iabore cucttrrerit.
60 Vat. 1. & 3; Et 'fc iv i. In vulgata utrumque
legitur j Et ut fe iv i.
iCAPUT
Kx xiv.
fecundum Matthæum hsc de continentis
dono infmuafie narratur . Dicentibus nam-
que difeipulis fuis : Si ita eft c,auffa viri cum
uxore, non çxpedit nubere : dixit illis Je fus :
Non omnes capiunt verbum ifiud -,, fed quU
bus datum efi. ■ •
Timor
Me i ■
■ 61
*£•/.!. »I.
ér 23.
Tec cl i. 25*
Ifa - 1 1 '6 - fuxi* 7°'
h
Sapient ia,
& pietas .
|f«.40.X2.
J H
41. 2.
.10.23.
nverfio
dis.
, 24. 6.
Barue.z^i.
■ Spiritus
fanftusau-
ßor omnis
Jboni .
I 65 i.Cor.x2.3.
De timoré Dei, & fapientia in. Ecclefia-
fiico legiturr. ■ Corona fapientioe timor Dornig
ni. Utraque autem.. dona funt Dei . 61 Item
in eodem : Timqr Domini: fuper omniaJe fu-
perpofuit. Beatus cui donatum efi;\ häbere ti-
morem Domini . Ifaias.. quoque de divitiis
fpiritualibus', quärum au&or çft -Dominus,
ita loquitur-: In thefauris fdlus nojfia adve-
nit , fapientia: &■ pietas & difiiplina. a Domino:
hi funt dkefauri fuftitite, da-Item de
altitudine dlvitjàrüm fapientiæ. & feientiæ
D e i, cujus bonitas nullius merito præveni-
tür , hæc dicit: Quis menfus efi manu aqua m,
t& calitm jpàlmo , & univerfam terram pu-r
gillo l Qùh fiatuit montes in libra , 63 .&?
rupes in flàtera IsQuis cognovit fenfum Dor
mini, aut. quis ejus fuit confiliarius, qui in-
firudt euml Aut quem eonfuluit, & infiru-
xit euml} .Pel, quis ofiendit ei, Judicium , aut
viam prudentice quis. ofiendit- ei , vel quis
prior dédit et, & retribuetur illi\P..Unde &
in. libro, Jpb fecundum eumdem fenfum le-
guntur. Dei verba dicentis Quis ante dédit
mihi., ut-.retyibuam illiP Omnia qüa fubcce-
lo funt, mea fu n t. Jeremias veto , quod a
Deo fit homini vera fapientia , fic profa-
tur : S cio , Domine, quia non efi in homine
via ejus , nec viri efi ut dirigat iter fuum .
Item quod ad Deum converfio cordis ex Deo
f i t , per ipfum Dominus proteftatur & dicit
: Reflituam illos in terram ifiam : & 6\
readificabo , & non defiruam : & plantabo
eos , & non evellam . Et dabo illis cor ut
feiant me , quia ego fum Dominus : & èrunt
mihi in populum, & ego erà illis in Deum,
quia convertentur ad me ex toto corde ■ fuo .
Baruch quoque prædicat, q.uod ut Deus co-
gnofeatur, ex Deo fit : Et / «W , inquit ,
quia ego Dominus Deus illorum , & dabo
illis cor cognofcendi me , & aures au-
dieydi.
Quod autem orane verbum bonum , &
omne opus fanélum fubminiftratio fit Spiritus
fan&i , fine quo nihil re&e 65 aga-
tur , in prima ad Corinthios Paullus Apo-
ftolus docet , dicens. : Ideo notum vabis fa-
cio, quod nemo in fpiritu Dei loquens dicit
anathema Jefu. Et nemo potefi dicere Dominum
Je fum, nifi in Spiritu fanBo. Divifio-
Tom. II. ^
nés ,ver0 gratiarum funt-, idem'autem fpiritus
: 0 “ divifionçs minifirationum funt, idem
autem Dominus : & divifiones opérâtionum
funt , idem vero Deus ,\qui operatur omnia
in omnibus . Unicuique aütem datur manife-
ftatio fpiritus ad utilitatem. A lii qui dem per
fpiritum datur fermo fapientia , alii autem
ferme feientia fecundum eumdem fpiritum ,
alteri fides in eodem fpiritu , alii gratia fa-
nipatum 66 in eodem fpiritu , alii propheta-
tio, alii djfcretiô fpirituum, alii genera- lin-
guarum , -alji. interpretatio fermonum . Hac au-
tem , çmniq operaturv unus< atque idem fpiri-
tus , dividens fingulis ptout vult . Tantum
ygn?;• unumquemque hàbere_ gratis:|rqüân-
tum; Dominus donaverit , idem Apoftohis ad
EphefiQS ait : TJnum corpus &' wtus- fpiri-
tus,,. ficut vocatiréfiis in una fpe 'p'ocationts
ve fixai, .Unus Dominas, una fides ,\unum bd-
ptifina. XJnus Deus 0 “-pater omnium, qui fuper
-omnes efi , 67 & fuper omnia, & in
omnibus nobis -Unicuique autem nofirum date
ef i gratia, fecundum menfuram .donationis
Chrifii ., Prapter, quod dicit : Afcendens in al-
tum, captivam duxit-çaptivitatem, dédit dona
hominibus , Item idem in? fecunda ad Corinthios
dicit, quod ne ad cogitandum qui-
dem quod fpiritale.eft idonei fimus , nifi
per gratiam Dei: Fiduciam autem taïemha-
bemus per Chrifium ad Deum : non''quod
fufficientes fimus aliquïd cogitate a nabis ,
quafi ex nobifmetipfis ; fed fufficientia 63 nobis
ex Deo efi, qui & idoneos fecit nos mi-
niflros novi teftamenti , .non ■.litter a , fed fpiritu
: littera enim occidit , fpiritus autem
vivificat. Et iterum in eadem epiftoJa, 69
docens bonorum operum efFe&um & fuffi-
cientiam a Dei gratia miniftrari: Potensefl
aufem , inquit , Deus. omnem gratiam 70
abundare facere. m. vobis : ut in omnibus per
omnia fujficientiam habentes , abundetis in
omne opus bonum , ficut feriptum efi : Differfit,
dédit pauperibus , jufiitia ejus manet
in aternum . Qui autem miniftrat fernen fe-
minanti , 0 panem ad manducandum pra-
ftabit , & augebit incrementa frugum jufti-
tia yeftra : ut in omnibus locupletati abundetis
in omnem fimplicitatem. Ad Ephefios veto
feribens Apoftolus docet, quod omnia bona,.
qûîhus piacetur Deo , dona fint Dei ;
&. quod ab îpfo peti opörteat , ut ea non
habentibus tribuantur . Hujus rei ,. inquit ,
gratia fle£lo genua mea ad Pattern Domini
noftri Jefu Chrifit, ex quo omnis patemitas
in ctgjo & in terra nomtnatur, ut det vobis
P 2 fe-
61 Vat. 1. Item de eodem t'tmore Domini. Bea-
tus &c. Vat. 2. & Jol. Item de eodem : Timor
Domini fuper omnia fuperpojuit: beatus &c. Vat.
3. Item de eodem timore : Timor Domini &c.omiffo
pronomine fe .
6z Vat. x. & Jol .Idem de altitudine..
63 Ex noftris MSS. & edit. Profperi fupplevi-
mus & . Mox Vat. i f Quis cognovit Jenfus Domini
, aut ejus fuit confiliarius ? quis inflruxit eum l
aut quem confuluit ? vel quis oftendit &c.
64 Quefn. tedificabo . Sequuti fumus leftionetn
noftrorum MSS. & edit. Profperi.
65 Vat. I. & Jol. agitar.
66 Vulgati in uno. Correximus ex MSS. Vat. r.
& 3. hæc enim leftiofimiliter prasfertur lib.2.c.7.
Mox iidem codd. Propbetia. At propbetatio pari-
ter eodem cap. 7. iegirur.
67 Vat. j. & Jql. & per omnia.
68 MS. Jol. noftra.
6q Ediri dicens , minus re&e , cum fubjiciatur
inquit. Melius noftri codd. & Job docens.
70 Codd. Vat. I. Camb. & Job abundantem
façere : & mox in omnibus & per omnia.
CAPUT
XXIV.
66
Menfura
gratiæ.
Epbef. 4.4.
67
Cogitatio
bona,
2. Cor.34.
68
Operum
effeftus
& fuffief-
entia .
2. Cor.ç. 8.
6ç>
70
Vf al. III.-
9'
Peti a Deo
debet,
quod ei
placet .
Epbef. 3.
14.