XjMrnoUi Càrüotenfis Mb at is $md-vallis,
quia breuiter'cohiplcftituronincm Chrifti dodlrinam ante per
cum diffui'e prardicatam; non immerito Deuteronomium p'oteft ap-
pellan, quali lex fecund* vel lex iterate. :>
Et ad dolorem vulnerumcruenta piths addebat conuicia. ) V/ärtui
alludei e ad illud Pfalmi. Etjuper doloremvulnerum meorumdddfde-
r#»#, vbifupplctidutn videturjf08#/rfi»,aift afiquid huiuimodi. In
eoautem quodftatimfubditur,,R<wg«6«f, &c. cänumcxpriiTBtpro-
prictatcmiquqruin eft,nail contradtione in iracundia ringerev Canes
emm fc ip tufa nominal Chrifti pcrfequutorcs.Veluti cum Pfal-
mo.21. ex Chnfti perfopa dicitur. Circumdeieruntp>e canes multi.
Hon verebantur omneshomicidijtituloin perpetuumejfenotabiles.)
capmfinecorporeconftituas: neccritcuiproficiat boni-
tas,fi bon fît infra qus regatur infirmitas. Agit igitur ea-
putcaufam corporisfui- &pro infirmis fiiisfoMicitusme-
diçus.in tantum compatitur,vt ctiàm ex parte fe infirma-
! ri non dedignetur, &(yvamplrus dican^fit peccatum,
| qui abradebat peccatum. In qua parte patitur,derelin-
! quitite-: quia nature impaffibili in nullo congrui'einiu-
j riari vel pati. AbTentatie pailioni 'diuiniras ; hoc, folius
Garnis eft , in hoc folofecieferi filibsinniiit,. vt vndiq'iie I -...
fans fidei veritas elucefcar: fcpalam fit,quia fecundum I ‘Id fa<ftum clUudæisaducrfusChnïlum clamancibus;clar
Sanguis eins
qüodDeuseftjdmnino non moritur: & fecundum quod j JWjw.&juperfi tos unccDim 01
•homo, diCpenfatoriaratione,adtempusmotiturus dele-
Titur. Dtf/êwwntaquc cum dereli<ftis& pro nàtura quam j
•affumpieraftributumfoluit:- &eue£kurus fecum genus j aaeft&poenaqua; debeturpro icelcrc Tunc&ds
fuum vit ta huiu^iæculï pelagus, piratis rapacibus nau- j
•!um carnis lux prbtulit : muilcatifque dcntibus eorum, j pfg lgitur aii2atrem conuertitur.) Vidcntur prima facie quae
illufic voracibusi&tam fe quampredam fuani abftraxit, ! Pjc dicuntur > non per tin o c ad vcrb.urp propofitum : Dene meui,
& eliexit. Pro debitotibus debitorem fc obiecit J & quod | Dew meut,quart tar dereliquifti.Ced magis ad Mad. Pater ignojee iB.it,
ex fenon debebat,vltrodeb erenon abnuit: ideoque.to-
tius debiti fummam, ab eo quipro omnibus fie tradebar
exadfcorexegic.Reli&umvidit.adtempus, & penituspol- | | .......
fe extingui arbicratus eft ; led abicxftio voluntaria non ; niercedi
'cxpets eratomnipotentiæ, & calixille amaricudinis,c.Qn-
cupifcenti«venenainfula antiquitus , abimoauulfit,&
vomiturepentindtota veteris fennenti cdnlperfio e.iedta
eft. Exrenfis igitur braçhijs Chriftus in cruce totUBv cor-,
pus fuum infra fe p.ofitum complexus eft: & fub alis cru-
cis aggregatogenete rioftfo, ibi & protexit & fouit,vbf
nihil pofl’e putabatur: & in qùo vidfcùs sftimatus eft, maxims
icidarum ticulum in
... *,confitcntes feefi'eauthorcs'mortisijlius. Tunc reli-
(celeris, id eft, ylrioncm pro canto fcelerc debitam in fc
fuosparuulos cqngeflcrunr. Pcccatinamque reliqpis.yindi-
Tunc & damnationis fuse
lionucidas fcic
vi&oris vexillaerexit : quia nequé mors in eum ;yf-
queqiiaqueprsualuit : neque patervllamodo negate fi-
ho indulgentispriuilegium potuit, quodad pedes eius
•proftrata charitas poftulauit. Obtihuit itaqué dciedtio
capitis.veniam corpori,&: percuflb Venice , folidata func
membra: vtnon fegnis fit recqmpenfatio,6£ fern per quid
debeàt homo Chrifto pro quo ille mortuus eft v in hac
formameditetur &relegat. Fixumqueprèoculisi fit hoc
charitacisargumentum, maneatque hoc viuum d'ocji-
mentum, &c continus perfuafionis éxemplum. SedôC
nobis, qui tories derelinquimur q^ioties nos tentamina
colaphizant y non negligendaqusftioeft,inquitere cut
.dcrclinquimut, & intelle&is caufis indagare remedia.
Quia non potent in ilia mente diuiabesobrepere, quas^fe
prouida ftuduerit circumfpedtione triunire. Deferiinur
nonnunquam, cum hanc curam negligimus coramonent
nos contftmelispr6pulfantes,vtfollicirifiinijs,&
medetur quandoque negligentis c-onfufio:eompellunt-
que ad remedia confeilionum' nonnüllos £cum fc ei;u-
buerintaberrafle) iplatentationurh ludibxia. Caftigatur
fæpeexcafufuperbia, &ptaefumptio ex ruina. Pulfatur
fandtitas,ne extollatur & y t cxerceatur,vexatur : ad tein-
pusinmodicoderelinquitur, &in magriismi{èrationi-
busdenuocongregatur. Labitur,& erigitur : deficic,rec
fttfficitexfe vcadmedicum recurrat. Ad hancinqiiifirio-
nisformampropofita à Chrifto in Cruce qusftionosin
uitat,quoties nos pungitftimulus earn is, vefrapicin mi-
rabilibus lupra, nos elatio mentis.*. Nec taraen peremptq-
rius æftimandus eft rccrudefcentis peçcâti pruritus, cu
obuiam pergit ratio., & ferpenti feabiei opponitcaute-
rium.Licet enim fubfumigentafîlata incendia, & flamma
•vorax iam teClorum elambat faftigia , vna gratis ftilla
lubitusquereCpedtus d em en tis, vno flatu eaii
ïediget-î fedataqu.e procella diuinitus, quod putabatur
;detrimcntum,inuenitut foiatiuip : & quod relidum &
oblitBln, alfumptum & reftitutuiiv.
S C H O L I A.
Jdeoque ex illa cathedra eructs quoddam Deuteronomium diSlatum
tfl) Muicum' appolirc i’ftud Icpccm verborum Douiflimorum
compendium appcllar quoddam Deutironomiurn:<jupd Grsecis dicitur
quafiJWT*g@- ideft ,/ecunda lex veliterat* lex. Atquc
itaappcllamusquintumhbium Moyö.ed'qupdmipfoMoyfesbrc-
uiter rc<:apitulerpcncomnia,qua: iaalijs librisprioribus,velquan-
tumadres gcftas.'vcl quantum adtraditam doftrinam,latius fu-
fitrsauc dckripfcrac. fea & boc feptem vcrbqrum compeadium,
Galas.
quia nefeiunt quidfaciunt. Veiumtanien cum dtlige.ntiuS-'attcndi- ,
muskörnpcricmüsircdlc omnia de verboillo priorc iqtcHigi. Iuxta
authorisnamque fentcntiam. hoc verbo Ghnflu-i honefta quadam
& biaùda liumiliquc quciimonia fuae paflionis à Pat e exigebat
qua: erathomipum lalus & p.eccatorum conutrfio. Ä-
-gitque quafi per iuji iiia ?>i c u ni P a t r e-, velue ind.cansficti fibi iniy-
nam, ücui>i iple leeuudum dfüinitàtenv Pa tri sequalis in allumpcX
tiumaDanatüraadtantanr<icrelîdHonismift.'riam v.^ro fc fubmpe-
rir,non ci conccdarur.poftülatä hominum lams, proquibus ira fe
csinaniu.t. Atque hoccftquod poft jvaivlùlum author ait : Vtrüm
pluspoffttpeccatum quam iujtitia, Deo i atri qu^ftiepem proponit.
flitue namque doteptu exigerc pötera'c. Chnftus hom.num-*fahi-
tem, poftauam pro'cis tanta fubjjflct certamina. Ihiiiftuir
fuifl'ct,tantoy6lijIaborcsapudPati,cmvanps&irritos.ficn,id quodj
tlarius expr mit po'ftpaululinnicfumitadicit: Älicqni ßbtraSa.ßbi
agonum juorumßipendia Chrifitesquaritur, &c Lt iccium alarms,;
ciioi poft multa lntdipöfitafic; dkic: ßfUödatcremderiliSlumJefitiu
commémorât, mercedem obedien tie pofiularc videtßr.'-
v Vnumqutmquecportere deinceps introire injaricla in fanguineproprio.)
Poteft td duplicitcrintclligi. Primo dcTanguine pidpViÖ^ip-
iius Chrifti,in quo & per quem nobis eft ingrejfttsin fnnäa, id cft,in
scclefte icgnum intrp<tus. Quemadiyioduin Pauius Apoftölusde
pfoa t, quod non,perfanguinem htrcorUmaut rvttulorum, Jedptrpro- | I
priumfanguinem mtroierit jetnel injanSla, iterna redemptione innen-
ta. Secundo pollumus'de vn.ukulufqucfanguine,proprio vtrbi hu-
ius intclledum accipcre: vtîn^icetur vnumquemque cum Chufto p
volentcm incroiiçincoelos, dcbere per proprium tanguinem, non
prr alienum,illucintrarc, id eft, feipfum maftaad.o&;Hnmolando,
carnem videlicet crucifigeneto ('iüxtaÄpbftoli cdnfilium) cum vitsjs
& concnpifcentijs, fieque nos ipfös palfioni Ghrifti conformando.
Cur bene refpondet,quod paulo polt adiungic de moribus hircinis
vcltaurinis oiaftandis. Vterqueautcm iniellcctùs,benc propqfito
cpnuenit. In hoc enlm quod Chnftus ita in cruce derehttuspen-
dec,damans: Deut mem,See. primuiri hoc nobis ofte'ûfùm eft,quod
ipfe vera fithoftia’ , pet quam cllet accipiauda peccati remiflio&
coelcftisregnibsereditas: qupniam ipfe quHta pro nobis loqueba-
tur mediator erac& hoftia. Deinde & hoedoeuie fuo exempIo,dc-
bercnositanofipfosimmolareinhoftiam viuentem Deo, quomo-
do ipfirfe ibi immolàbat : yt focij faSipaJfionUi$s, §c fimilitudini |2 .çtr.1,
morris eins ponfiguràn, cohfolationum qnoqfte (octj at glonaî c'on- 2
foires efficiamür.
Exarmata erat nautt, fraSumq, remigium, 8ce,)■ V Loquitur per
cömparatippemfumptam cxnaufragantium•pcrîcüioîifquibus hoc.
iUterdûm videturcontingerc, ^càrmrsomnib'u^atqùeihftrumen-
risquibus naujsgubçrnabarutperd-^tis,fraftpque 1 einigio, & omnibus
rcbiis defperaris, tandemalicuius mduftria nauisad recli itl-
ncnscurium & pottum quietisd ri^atur. ita vi'debawrrçs eirede-
fperata,quantum ad noltram falutcmopcrandam, Chrifto mortuo
& in fepulchro pofito: quemadm odum lpli quoque dicebant in via
coUoquencesdifcipuli: Hos[iapaianz)J$>e?abamus, quod'ipfe.ejfet re-
dempturm /yrae/.quali res iam vidcrctai delperata. Sed poft paulu- ^
linn, gubcrnacor magnus reparauit omnia , &finebonö'cohfum*
Sàne iüe~Pfalmut,cui titultts efi,profufceptione matutina.) Pfalmus
illein ordineeft vicefimuspriiTius1:. quia miferiapaßionis initium
fumens , finit in, tefutredkioniS gloria & magna4*t;tia. Propter
quod.pocius à fine infcribitur,t’eofujeeptione matufinaquiin re-
; furredione fadta eft s' qa&m aprincipio,pro derelicltone vejpertina,
! qua: erat palfionis tempore.In eoautem quod fequicur. Sed hac t-
I rant verba ttèliïlarum, quidam codices hz\scb&pi'derelillorum,l\iy
deliäorum. Magis adpropofitum vidctüj'J/eüi9ör«»j. Videturenim
ad illud Pfalmi refpicere : Longeàjalute men,verbadilißorummeo- Pfd-11,
: rum. Vnde & in dcclarationc prolequens oilendit, quare dicat Dominus
verba dtliftorum meoruw. declarans, quomodo peccatores
diatfuos,2c proinde&pcccatacorum/«*.
Piratic rapacibus naulum fua carnisprotulit : inuifeaiis/fc dentibut
eorum.illufit'voracibus.) Piratasappcllatdiabolos, qui,anteGhri-
ftuin omncsper huiusfarculi pelagus nailigautes,id eft, demuûdo
tranfeuntes, rapiebantadinferna. His quoque Chriftus carnefuam
-H
Lui- 24.
protl--
[ Tfal.t.
E' Hum.j.
I Leu. 14.
I Tirultis
I Crucis;
De Vl'l.Vcrbïs ffôitàitfijjfaxfîdius.
prbtulit pro naulo, dum feedndum eam difpenfatorie mori volui t.
Cumautetn dicte: Inuijcatujfcdentibuteorum.&cc. videturloqui author
ex confuetudiue nàutgànriiuh iu inari : qui occunentibus fibi
pifcibtis magnis,a qiiibus naui cimenc fubueiiiortis nocumentum,
extra naucm alrqia ptoijciunt : in quibus dum iliaanimaliav,ota-
ciaoccupantur, vcldilacerandts vel acuorandis, nauistraulicillæ-
fa: nonnunquam etiam vlfco aut huiufmodi materialiniuntqua:
iotas ptoij e: mu, vt oti ac faucibus ilia adhsrentia, à nauis & naiii-
gaiiciumpeif-qiuition; voraces impediant. Ita kg i mus Daiiiclem
cum dracone,quiapud Babylomos culcbatur, eg uc. Mafias enim
compofuit, expice^c adipc& pilis , quasmosdraconis mittens,
cum iuccremit: quæ et.am figura huic loco non male conuenit.
Hectamen peremptorius afiimandus efi rccrudefcentispeccati pruritus,
See.) Peccatum inhominercciudefcit & pruritum excitât, qua-
do concupifccntia ad peccatum femel commifium itetum uosin-
uitat& foilic.tat. Hic autcm.rectudefcentispeccàtipruritusjion
eftadmortem illi quipatitUi,non eft peremptOria vel mortalis fila
ad ma(um tentatio , modo ratioobfiftat contralinftando,nec per-
mittendo fcabiem malithelatiusferperofed cautcrium adhibeat &
medelam. Quantumuis enim magna St vehemens vfdeatur efle
tentatio, fi défit Cohfenfus,& fi bbtftra fe opponatratio,nihil poteft
mali codtingerc: fcdDcigratia fict vt (iuxta Apoftoldm)dt7*^«»ri
Deumomniacooperenturin bonum, St nihil fit damnationis': quod
pulchra eomparationcconfequcntcrindicatauthor,Tumpta ab in-
ccndio grandi, quod vna gracia: ftilla exciqguitur.
A R N O L D !
TR ACTATVS SV^
P E R V E R B O I L L O, ;?
Amendico tibi, hoiietnecum er is in Paradifo.
Omine Dominus nofter, quam admirabile eft nomen
tuum in vniuerfa fm-4,qui-&exim pior um
oreperficislaudem. Eocevnus de dciclidtis
aft’uinirur. Latroillccollatcreliscuusidam-
natus ob fcelera, ilium vidforis tu s prscur-.
forem eonftituis, &viuificatum ex gratia in paradifum
prsmitris: in quo confufus-eft inimicus, & vlcor hsreci-
cus, & proditor peruerflis difcipulus, & detra<Sk>rfiu-
dsus. Qpponebatur a Phatifieis Chrifto !pro crimiHe,
quod cum pcccatoribus,quoslexabdicabar, adlcgisin-
iuriam,nohtantum verbo, fed ctiameommunicaretcon-
uiuio. Gum enim leprofös & immundos exi:itu^& de-
creto extra caftra depelleret,abrafisque parie tibus earu m
domotum,in quibusfuerantconuerlati, ipfjis quoque in
quibus confediflcnt fubfellijs, propria mandareturpur-
gatiojhocarguebant in Chrifto,quod huiufmodi perfo-
narum nccmenlam vitarcr necdomum, fed fufeiperet &c
ftnaret. Inoleucrat fiiperftitio: & occafione legis intellects
carnaliter , pertequebanturquidemminiftri legis
peccatum,cum tarnen necipfi elfent apeccato immunes:
fubfcribebantquedamnationibus proptijs, nullum locum
mifericordis releruantes. Nefas putabant, quod
Chriftus curabat in fabbato,quod mifericordiam prspo-
nendam docebatiudicio. Ita &quidam hsreticifjn'Iqui-
bus funt Nouatiani^) qui voluntyiden defcnfores'Eccle-
fis, cos qui in quocunque crimine podbaptifmum lapfi
funt,poenitentia cenfent indignos: & omnino nenpof-'
fe reftitui dogmatizat ilia impietas, quern in aliquoderi-
menhumanaimpegitinfiritiitas. Verum Chrift us & fal-
fos defen fores fidei hsrcticos,& inimicos gratis ludsos,
prsferiri iudicio deftruit & conuincit: mutans legem in
gtatiam,terroiemin manfiietudinem, afperitacera in tcL
nitatem , vmbram inveficatem ,'iudiciumin mifericordiam.
Nouns rex,nouaiex: Nouns dux,notut lux: fractisprio-
ribus tabulis, &fili.ee aft filicem comrainuro, nouis fub-
feriptionibus'figit titulum, & didtatpietas^, 'jk difeernit
omnia charitas. Scribitur cribuslinguis infignibus, He-
braica, Latina, & Grata regnum Chrifti: & dominatio
cius emanatma in genres , Cruci infculpitur , nec corr
rumpere Pilatus quod f crip ferat volui t : Et licet tam in-
fignem titulum deleri perfidialudsorum ciamofe c xpe-
tyct,obtinefe nullo modo prsualuit. Iam ad haneferi-
Bibliotb.Vet.Patr.Tom.il. Pars 2
ptùramLatrocrucifixusperrinebat, &eumintra fe ill*
I litters colligebant,: iàrnfpesfubintrabatconuerfb,quii*'
J criicifixofibi niuridoinhiabatcoelcfliBus : dilatatufque
charitatc,quafi çonfputisrepudiatifquequsinfra funt,
cum Chrifto trait abac deregno,afFe<5tebat fuperiora’: &
cum iam anima cgieflum accelerans in primis labris ef-
J fet,&;hóravltimaadücntarer,squoanimoibat: riec vf-;
j gebat formidopceharum confeicntiam, q iis fe fanguine
I Chrifti prsternuentefeririebaräbiutam.Exaciiebantlin-
I guas venenatas blafphemantes Chriftum Iu d s i, & con-
clarriabant&euomebant conuitia, & quafi viitores in-
fultabantpendcriti. FugerantApoftoli,fola plebs.male-
di<ta firmatis nequam fermonibus ., celebrabat ludi-
I briftm : Romanis militibus fedttioriibus tumukuofis
cederitibuSjpro poteftateminifterium potius exhibenci-
1 bus, quam corifenfum. Sed & alter latro oblatranti
plcbi aflentiens, quod nec fe nec alios faluos.pofTet face-
re,t«ftàbamt: xrridebatque comparticipem fuum,'qui in
eum qilem in éadem fecum damnatióne videret, (pem
poneret : & nugatorium omnino videbatur, ilium cre-
dereregerrî vel Deum,quem fecum dpprèfferat idem opprobrium
& fimile tormentum. Eracitaquevnusirrifor,
'alter confëflpr: Vnus exprobratórjakervenerator : Hiç
fperans,ille defperaris : Hic diligens,ille negligensv: ad-
■ erat que illicontroücrfîsiudex, qui datafententia bla-
! fphemum ad tartara,cónficentemiprsmifitadrcgna. Sane
hiedequoagimus Latro, manfiferianimi, &ficut te-
ftem Chrifti deccbat,in auditorio.publico fideiprotulc-
'rac argumenta, & nouo pbilofophandigenére fupplicij
tanti immembr, cum blafphemoillode timoreDei, &
iuftitia difputabat. Neque(inquk)tu times Deum, qui in ea-
demdamnktione es: &nos qutdem iufte, nam digna faäis recipi-
tnus: hie veto nihil maligeftit. Credit &cbnfitetur, teftis eft
innocentis Chrifti: increpat maledicum, nec fibi parcit,
fed tantum acCiafàtor fui, feipfum aduerfum fe fententiæ
Veritateprolata ,iperfequitur. DamnacioCinqui^fimilis
quidem eft,fed caufa differens : cumihicad hoc deftina-
tusfirex obedientia.nosobflagiria.CrSüfam accufat,non
arguitpeenam:* execraturfcelus fuum,nondetre(tat iu-
dicium. Ne^^inquicjr« times Deum. Deum fateri non
'Cfübefeit, quem ex inuidia, non ex meritonouerat cruci-
figi. Intelligere enim, reuelantenon carne & fanguine,
fedipfocui£^tteftabatur,‘iam'poterat, quiä quodfiebat,
voluntarium erar,non neceflarium : quia vcfic fieret,vo-
1 un tarie fuerat defihitüm. Ibifgitur philofophatur ,Sc
prædicat, & fa te cur, vbinon tantum diffugiunt & tre-
munt Apofloli, fed &ipfimalignifpiritusiamiam impo-
fifi fibi rrenifeliuäria mafticantes, per antiquum orga-
lium fuum , lingtiam foemiueam nitebantur colligatip-
ncs illas iir^pietäcis difïbluere: feientes , quia fortis ar-
m at us hie, aricipiti gladiocrat eos de diupofïèffo hums
mundi atrio-eieäurus. Iraque concionatorilluftris,ob-
lato confeffionisSc fidei odoramento ,impofitoque la-
troni blafphemanci filentio, v iito risfu s palmam & au-
ûoramentum à iudice exigens ad Chriftum conuerci-
tuir, & dicic : Memento mei Domine, dum veneris in regnum
tuum. Confiderare neceffe e ft, quem locum , quem
modum/quod tempus, h sc caufahabueric, & quam ce-
lere'm ^uditulii confeffio meruerit, quid poffitpeeniten-
ria , quomodo bonus Dominus ttibulato corde claman-
tem ad fe feruum fuum eciam in vltimo peccati pumto
nön riegligat. Flora mortisi erat iamque corifitenris a-
ni'ma faucibus hsrebat , iamque linguam cius ailiga-
bat angüftia : illpque articulo temporis fere ah ipfis
Apoftolis falus defperabatur. Modus paflionis, crux,
inter omnia fiippliqia turpillimum &. atrociflimurn.
C^buspóftppntis , quafi plagarum &fànguinis imme- j
mpr,didator Èüângèlij Latro efficitiir : St (quod per-
fuaderi illa hora difficile erat) Chriftum Deum in cruce
fatetur : ibiorat,ibiadorac, multafimul pietatis o f ficia
compleótitur. Credit, timer, compungitur, & pee-
nitec, confitetur, & prædicat, amat,confidit,&oraf.
Fide illuminatftr , timoré fùbditur , compuntftione
mollitur. Poenitentia concutitur, confeflione purga-
-tur , prsdicatione zelacur, diledtione dilatatur, con-
V ■ L N n ä " fidentia
iffiiM
gl; Kl