■Hugonü Eteria n i de hxreßbn
DE HÆRESIB VS
QVAS GRÆCI IN LAk
t in o s d e v o l v v n t , s iy e ,
Q V O tl S W R i r v S S. -EX V T R Ô Q V E ,
PATRE SCILICET ET FI LI Ö PR.O-
ccdat,conttaGræcos Hvgo-
NIS EtERIANIj
Elfe ER SEC Vt iD VS.
•C A P V t K
'£ PatreDeo, Tubiftantia Fill
a, ac Spirit u prodcuntibusrdifferen-
ter, cum vnica interChriftianos cofc-
fciSo efi'c dcberct (jjroli dolor) varia,
vt de mundi gcnkura inter .philofq-
•pKo's, verfatur opinio. Quorum hi.
•quidem hunc mun-dum xternum efle
afterebant,atque ingenimm,dicctKes: Hunqmurtdum,
neque quis £)corum,neque hominum fecit,fcderat fem-
per. Quidam'verb genitum'efte-aie'bant, pro cofblum,
quod fenfilis-fit, non quod ab aliquo tempore incepe-
rjtdSfam ficgenka nccenarioanteittempus,cum Tub ali-
minus Deus tuus,quteduxite de terra 'Aegypti : & prie ci pic n do
non diuidere‘cultom-ait i No» erunt tibiDijprêter me alij:
deinde plane quod nihil ei corum quæ pofluntvideri
conucniat,oftendit dicens : Nonfacies tibifculptile,nequeo-
mneihfimilitudinem eotuth qua fuht in ccelo defuper, & qua{tint
interr'atdeorfum,& quainâquisfUbtustèrram: yocem audifti,
formâm non vidifti. Nullamfiguram dperaberis, quià
DominusDeùs tuus vnus dftjdiuifibilisnpn eft, necek-
trinfecüscflchâbet,indiuifibiliterdmifibilia,finetéporè
quæ funtin tcmpöre,ac permutabiliafirie permutatione
cognofeit. Et quàhqtiam indiuifibilisfitDeus,vt often-
fiim eft , diuidere tarnen in Triniratem VJuae indmotubi-
lis eft & infciflilis , neque partibus compacta eft, nèqùe
in fubftantiuoeft,vta£fcü,Velpotcftate fubftantiuum de-
ferens,non'e'xiftendodifpàreàt, fed eft fe'mpiternaæter-
nitas,Collegium efle habcnsfirriul omne neq'uaqüàm ef-
fufàvelexplicita,ob temporis produdHonem: h i e q'üi-
dèmTrmitasÖïrinianm'ul'contirftft, omnia fimulpxoui-
det, omnia fimul Scfola iiicnfurat, à nullo meniurata.
Namquc tempus particulafitermSfUrat quæ temporalid
funt.Ea veto fimul omnia qüafi menfiifatis coapcerur rébus
fceife j5ri- qup^p3poreidrritackiftentiam,Yt Ariftotelcsdicit :qifi
fnacaufa ^n^tigenitum fecundu-mhoc dicitmundum, quodr- j
menfurat : drffertcertèabhis quæ Hunt prorfus,at-
que ab omnibus qüæ futura funt,cum neque fuit,neque
erit,fedcuraproprium eius fit, totafimulpræfens cft,&
non hocquidem eius lubfiftit,hoc verb iam fubfiftct, &
nöndüm eft.Ihfinita e ft^ n on j^ b o s^ u sj^ p o fte r iu si
fine materiaeft, & fupraomnem fimplicitafem/uprao-
mnera terminum,fupra omneminteliebtum, & fuprav-
niitérfie Tationalis crearuræ comprehenfionem exiftit:
ficutmagnusfcribirDionyfiüs.Non vtmentem,inquit,
vél fubftaîitiarù laudace licitiimeft,Thearclïicam fùper
ip film non præceflcric-rèm.pus : Genitum vero rurfus,yc ftftentiarh, quæ omnium eflentium fupremàeft, vt ante
quodluam cxifterrciama Diuina oau-flafufeeperit : ficut ^ojmhia exiftens , & omnia continens in f t , abbmniblis j
idem in fibro-de Cûelo ait: Ccelum quidem mouet quod |>yt fuperfubftàfitialis exceptafüper bona,fiïrfuïnmitiale ;
fion mbuetur,neque ht meliusiilqexiftens. Et rurfus in torincipium , adeovt nihil eorum quæ de ipfa dicentur '
Met^hyllfi^ eirca.ptfficqjkim : Deus quidem videtur ^ropriè-dici queat. Èx quo vt arbitror fit ». quod in eius
caufiarum omnibus cfle^jrincipium aliquod. Impoilibi- fdiuifiorre peccatur ipluribus, de quibus verendum eft-,
le eft enim^Jiimié cauflæ.generatiq.riera éfleî nam vtqui- L c odore morrificenturvitæ, dum àflerere Conantur,o-
' liber cffeûus à cauflaefficiente aliquafit, fie &omnè jipcimo,velutEriciuis» vnguento fuffocari, quod nulfô
'quoifgignitür aEaliqùo gignentégignitur. Q^iarefe- -mododiuinaicripturapepent. Quprumvnuseft Niçe-
cundùm Aciftotclem:-£)eus prima caufla eft omnium in- j tas Byza'n t'ius Pbilofophus, qui adüerfüs pro’ximum va-
aiifibilmm arque vifibilrum , tic-Deus vnurri fimplex e f t ,. na confingendo, fiias in hilncTiiodum'Complicatargu-
qùp''fimplicius extogirari nequeat. Cuius omniatpartici- ) mentaciofle*.
pant,& quod ipfô non participât nihil eft, participator j
quidem Dcus non fenfibiliter, nec ol)tcntusloco ab ijs
qui participant, ied abique habituaiUe tbtusinpartici-
palioheflnguiorum exiftit, & totüs excjpit.urab cfmm-
bus, quodpèrfimileq.uidam’Sahâorumdcmonftraue-
runt dicëriceâr: Sicutgraifdis & acutævocis,quipræfen-
(unt vriHierfi fecundùmpropriamvirtùtem, iuuei>es.
C A P V T If.
Sï Spiritus,inqùrtjpfocedrtexFilio fiturekPatte,aut
Iccundùmeandem procefliönem,äOt fecrtndùm dif-
. . ferentem;fidiffer&ns,aütpriarpaterfrabrit aut-deterior»
îpu ér i, fcèm i n éiisiiê x us, lenes quoque,itrationabilia et-1 Qtipd'fipotroT , erirprorfùsPatrcFiliuSmclior. Nam
^participant, vox tarnen qüarab hispafricipataeft,in
ileiplkperieueratimpavticipabilis t ita Deus lecundum
■fubfta'htiam,nec parti ci'patur,neccpguö{citur:veräm‘dibitur.
participari, in eo quod ex ipfo vt ex emciente cauft
<fa,fun‘tomnia,-&inipfocontinenturomnia, ineoquod
<funt,vt magnusperhrbet Diony fius. Ab vnoquoque,rn-
^quitjOeus, & anulloin parte aliqua, veluti centrum in
Tnedio-circuli,ab omnibtfs ,'cifculo lineis circumiacenti-
l 5üsparticiparür,vt ficut figillialicüius fingulare,ihfigni-
| tionesprotorypoparticipantfigillq, penes vnamquam-
que infignitronum'toto&eödem , fed in nülla lecun-
’düm'aliqttam.parfcm’exiftcnte. Igirur-Deus licet a pluri-
bus participerar, vnus eft, uonvtnumerörumprinci-
piüm, fed vt ab oumibusexcepcus, nihilquc poiKeha-
bcnsquodeicommunicetur. Vndehocfisculum,quod
dum fit efle habetadiuina caufla exiftentiam fufcipiens,
nequaquam a {eperfiftit» neque proprre ynum eft,cum
diuifibilc'fitj&partipartem iubijeiat: atqdi quod pro-
! prie indiuifibile eft,indiftäs, & fe totürh fuo toticoapca-
I finecefleeft : quod perfevere exiftit» ptincipiumque
' Uonhabet , diuifibileautern qüodllbet diftantiam hab
et, Scextrinfccascflecontrahit. CxterümfolusDeus
■J -eüm nihil extrinlecas habeat, vereindiuifibilis,& vnus
; kftjficutipicMayfeninftruit. E^obrnmyinquit, fumDo- *
qüokim fècundùm naturam emiÄio potior » omnino &
ipfarrveliora funt. Qüpdfipcior,’erit Spirirus feipfo de^
ccrroc»&potior, eèqüoddifFerenti proctflionè habeat
exiftentiam -î led &Filhis minhire con fubftantialis Deö
Pâtriquè-; Ncmpe,quorum fecundùmnaturamemfflîo^
nés deceriushabent , homm&naturædetcrioresfunt.
Quod fi æqualis eadem erit paternæ,fi eàdem^ quæro v-
tràmaiftu compleat exiftentiam Spiritusan nônjSi non
complet?Fruftraeft:nihiiäurem circa Detim fruftrâ.Si o-
peTe complet?Impcrfe6 ta'eft ex Pâtre emiflto t quamob-^
rem ipiamqueaflumit. Si perfe<ftacftparerna Spiritus e-
mfflîb,qucimodp enim non, cùm perreétam exiftentiam
Spiritui fufficiat? Superabundat rùrfusquæ ex Filio ? ni- 1
hil*præftatenim circa Spiritum completionis, eo quàd
ilia quæ ex Filio eadem paternæ fit , etiam propter exi- _
ftentiæ Spiritus fimplrcitatem. Quid huic refpondebo i
cum fiducia con fi teor, quod æqualis) magis autem eadem.
Quæftio verb quæièquitur,Vtrümcûmpicatexi-
ftentiam Spiritus an non ï duorum mihi freit indicium:
tum qubdindigens fit ca quæ exPatre j quod nullo mo-
dodandurn eft:turn quod plenafit emiflioSpiritus, vcex
Pâtre ilia quæ eft ex Filio,quodpium eft conftteri-. Qup-
circa fi non complet,ergo fruftra non côfequirur. Quâift
enim pbteft habercconfequenriam,fi paternaemiffibihdiganoneft,
^ u a sG r a c ïin Latinos deuoluunt, L ib. II. 377
früftràeameflequæexFilio i Neque :hbc
rurfus colligiturifi cpnfëfr,id eftjaótu 'cömplec»im‘pèrfe-
Ætaeft Parfis emiffio:Non enim expàfte Päter^fiue Filius
Spiriturp,fed ex toto &.perfeilè vc'efque!pàrif.er 'emittit :
Solus enim Filius exiftit de Patre abfque fh'edio,ideoque
perfcótè Spiritum emittit ficut Pater : qui exiftêhs in Pâtre,
nonaliünde habet vt fit Filius -, St Paterin ipfo eft :
quia nihil habetei diilimile. Ima^o quippe Patris eft Filius,&
in ipfo tanquam in imaginé paterna cognofcituf.
Signaculum exiftit verumDei Verbum in fc rcpræfen-
rando Patrerfiiproptèrèa Spiritum peefebtè vtipfe Pater
e.mittit.Nüquid non dicimus Deum Pacremi perfectum,
& perfeólè eodemqùemodo Filium î attamen neuter i n-
diguseft. Ad bæc àutem quæri fimiUtér pbtéft paucis
quibul3 amrädieäis.SaluatorinEuangeliöloquitur:Ne-
mo cbgnofcitquis eft Filius, nifi Pater, & quis eft Pater
nifi FiliuSj&cui voluerit Films re uelare, & hoe merito,
qiiodéiüfdcmfum., inquit, cunreonaturæacconfub-
ftanciiè, & ficutillum nullus nouitffic neque me nifi Par
‘ter folus , & hoemaius omnibus eft quod habeo "
nim quaiesfa&uræ,ytdicit Parmèpides, iÈalis’& faétor:
neque qüàntusîlle,tahcæ fiin t hæ. Igitu rcuifi pari re r re-
uclentur,feque-pernaturam cognqfcahc, & æqualiSac
quod ex neu tro irppcrfeétajiêù'indiga» velfiïrfiim! abuii-
dans emilfio eft.
C A P V T III.'
CEdvnde fermoad idemfegrediatur» rurfiis Methonae
^An'ti'fteSjParalpgifmostexitordie'tt'do^Ecenimnequc
fimpliciter,neque ad 're^ondentem in huc mpdün$:jyi-
^CiimPätre,^qüi eft fine initio &caufiä>qpnfub-
ftantialeyrurfiis^^pii'hcipiu'm^^ex^ftit-filius-: duo funt in Tri-
bitate diuerläprincipia: hoc qüidc iß eo,quod^fine prin-
eipio'eft,prihtipatuquedignitääsconfölidaturri: hoeve-
roineQ,qubdintergidensÖdnitiansfimul, &initfatum
habitüainumqü^ differentia coniügum fit.
Huicobie<ftioninlultaexaduerforefponderi^driunt,
« (fbjv tcxijsqu2eiriprimolibropofita fünt,;euidens'cftivNam
Patrem, & ciufdem cuni eo fubftantis nofle Patrera, & fi Pater &
eiufdem cum eofubftäntis ac naturae confiftere. Qmare dum qqid, necalterab alterofeparatur, multb minus
Filius nouit Patrem,& Pater Filium } Reuelat fevtique duöprincipia»fiue du* cauffe, eoquod alteruter caufla
Pater,rcuelat fe & Filius,Pater quidem fereuClac, yt Sal- fit,fan<^queSpirittÄ principium ^rffdicabuntür. Nün-
uator Petro refpondens perhiber. Beatus es SimonBariona, quid Verbum Del PatrisDeus'cümDeo ’? ^Deusqui-
quia caro &fanguis non reuelautt tibi, fed Pater mens qui eft in dem geniars ex Öeo ihgenitbV at ^m'en nbn duo dij ge^
fa?te.Reuclauitquoque &Filius Patrem Scfeipfum» non nitus &: ingeriitus,fed vnüs'& idem Deüsificigitüfvnum
tarnen ficut ipfe feipfumnouit, fed quantut^iofle poteft
qin dignus exiftit reöelatiqne.Nam Ezechielialum- .tio Pater & Fil|us: q ui prin cipiu m & caputdibkür,Vflii-
bis furfiimineleiftri ipecieapparuit : Dartieliverbantiqimsdienbn,
yelatüsaute äSeraphim,Efaiae:Patfgctiam 1 lij,Deuseft; Duoläne^bi fimilianumerandinörninä-ke-
ipfefimiliter reuelat f E^oe«i>»,inquic,i» Patre',& Pater in I rümaliquam pluralitatemoftehdere vphinti etfiearüm
m ^ q u i v id ^ ^ y id e t& P a ^m ., vterque igitur Pater & ! exiftendiratibnem täbeaht.mmn^uetöbtibuitecein»
FilfusPetforcüelauit. Ageitaque,eadCm vel diuerfare- : neque,difcretioßem,nequediuidendofum ä^ fiü n^ ifr
fieadem,quxren'dumcft^vtrumaducbmpleatPetrico- rem,qu*nüllainterPatrem &;Filiüm,exeqqnodSpirignitionem
Fill) reuelattó^an hon ? Siaëlu'&'opere com-
plcat^uftraeft Filij reuejatio, fed Deus nihilin vanum
facitcfià'ôlu & opCre completjparernaeritimperfedtare-
UelatiO,atque propterea illamaflumit : fi verb perfefta
Patrix reuelario eft, fuperabundac rurfus Fiiij,HocqUb-
! niamßon prouenitmamfeftum , cùm nequedefeókis,
ßeque feparapq fiuc diuifibin Diuinis apparere Veleflb
tuiefle præftant reperitur : Vriüm vna càuflà.eftSpiritus
vrerque. Præbendæ qupque fii n t aüres & Thcologp
Gregorio,de eoqui fine initio,de eo <^ui ^rincipiüm -, Sc
deeo quicumprincipio,philöfbphanti hoc m odp. tQ^i
fine initio,qui principium,qui cum pnncipio vnüs Öeus.
Néque fine initio efle, natura eÉ noti haben.tiVinitium»
fiue ingenjturti: Nullaenim natura,quia mofi eft höc àlîpoffitperfonis.
Igitur*qualit|r reUelant, äenon quan-1 quid, fed quoniam hoc,reiexiftentis èft pófiticijhpnill
1 pere queunr: Pater quidem & Filiusho'n perieuelatio-' quod principium fit^ab eöquifiue initiodiiiiditür. Non
nem feyiciflim.,fed akr naturamcognOfcunt. Creaturas | enim naturailli principiuhi,- ficut nequeilliqui fiheink
vero rarionaly|,gratWcögnitioneni accipiunt, atqUe re- tio.Nam circa natüfam haic,fèdbon funt häecftatürä. V t
üelationem. Toilendo enim füppriacefts cbrdi noftrb qui eft cum non habente principium, 8c cum prißeipipj
velamfenTe ipfu m nobisvterqUe licöeiäc; in Pätre. Nu l- nqn eft aliud quam i)la.Nbmen aurem illi qui fine ihitiq
! |usquippediuiriamTrinitatem, cb qubd vltra omnem j Pater:iIIi verbrui principium Filiu'S. Eiautem quicum
j intelligentiam fir repofira tögnbfeif y idebque fola a fè • principio Spiritus ianiftus. Natura quidem tribiiSiVna
; fola cognofcitur , ficut Euangelifta dicehdb prsciniti j DeUs,concordia Verb Paterjex quq,-^ ad,quem refértmi
! Deum nemo vidit vnquanu Cèrrè nifi cat^dem de Deo feieß- tur,qu* ex brdine*non vt coUidantur,led vtjpngantüf.
tiam «qßis habeat, quod ntilli contigi c, nec futurum eft» Ècce abfblütè fämftus iftë vir» Filium vpeatpriheipium,
Vcre ipfe feipfum ßouit,eum hqfleno eft poflibile,quod, &ab ipfo Spirituni fan&um numerat, qUiä principium
'ex hoc manireftuiß e'flc pqtèft.Ömnis fcientia,aütfenfij» rSpirit^s immediate filiüsëft. Creaturäraiifquippe oni-
autihre^e(ftü,aüt fimilitlidine, feuitnaginarionerérum nium aè'qualitër tres pexfon* prfneipium exiflun t,ex quö
Veritatiscompreheßfionemample<5bitur.Item:Quinque | patet^ubdSpiritusfandtiprihcipiumFiliusëft. VfetUÖT
funcex-quibus animacognitionemrecipit; Ars,Piuden- " 1" " ” "• - - • • ■ ^
tiä, Difciplina» Sapièntia» & Me n s - fed per nullum ho;
) ■ G t
I'ngenftu
quod
DeunT.
r\im qUis pbrfedtam de Deo cogniriohehi poteft aceipe-
te,eoquemagis,quodneqUeibDeo» bequ’edircaDeum
fitaccidens: quanto eniixj pauciqra in aliquo fuerintac-
cidentia »tantbid cognitu difficiliusTeft, &liore o*-
pus habetdiligentia.Cum igifurinDc'o nullltm fit accb
dcns,& fim ile fiibili C6 gnofcatur,ei us nqhpoteft cdgtio^
fei fubftantia. Item: Nullafaentiaibfinitbxum eft,nam
_^E fcibil.e feiebtia Comprchebdat, ipfum,htqiiaqUam
cognofeit. Deus autem infinitusbft, proptCrta nullo fu-
pradidtorUm modorurn co.mprehcndi poteft : qui oitt-
bem fimilitudibem corpora in incorporaliumque, fua
pUritatc tranfcebditjcredipoteftycqmprehendi oibniho
bon poteftjfolaei men tfep r opi ri quatitf,& fi d e ,fin e qua
neque mens.videre poteft qu*intelligibiha fiinnl4 on c-
1 ~ Bi i o t h .V e t .P a i .T o tK . i i 7 P a r ? ' i ,iM m \ '
tarnenàdPàrrémi‘& quæ Filij, & qqæ Spiritus fubt rëfb
runtùï:qui folus fine inidb & fine eau flà eft: FiliUs aütfettl
ex PatfC genitus»piin cipi ubi eftSpiritus fàntii»quod %le-
logifino qui.fupppnitür., dcmonftraripoteft. Quieqbid
eft infahdta TTinitatéprincipiuip -, alicûïus |n ea princi-
piiim eXiftit»aliqquin,fblüm prb nihilo filium lânétus vir
priïicipium nqminafîet XvCÙm omnium cobdirorum tres
perfofiæ panter.cenfëahtürprinCipiumkÂt verb Filius eft
infahûaTrinitate principium »Filiusig'türâlicümseft:
ineapribeipium : fed poh eftPatrisprincipium Filius*.
ftecefTe igitur vt Spiritüs fâbifti principium exiftatJMâni-
fcftumergo ex his quæ ditftafunt» quod principium pet^
fonas^nqn diuidic,cum Pâtre & principium, & avetfö®*.-.
ib fctipdnanon-jinetur »j Filius Vero licét nohdicatur<^
expatreenim ,principium tarnen nuqcupatür,
perfeûus eXperfedlo Pâtre,non fiëut exdiluculo dies^fic:
I quia- ;
Ordine
crcatur*,