S. Bu'oonis Eter tan: de hoercjtbtts,
C
Filiiî.s: fed quîcquid exhiber, qui fine catiflàexhiber , 6c j
C A P V T V. - I qui ex caufàeft , abfque medio , 6c cura néque pfitis qui j
fine caufaèft, eq qui ex caufla producat, fçd fimul Pater, I
Æterüm emifïio SpiritusexPatrenequaquampro- fimul Filius, euidetis qnod non fit inter Pàtrem Fiüuwr- .
_ hibere poredprouemre Spiritui« ex Filio,dumper 1 que(cparacio caufiæSpiritus.-piopterFacere & Pati.Qui- j
cundem Filmm Pater,non vt perihftramenrum Spiritum j cunque cnim diiorum iîngulariter Spiritum emitter et,
emittat,nulJdinteliecfto medio. Quare fi Pater eft cauflà foret vtique alcero pofîor, vt cailla comprehénfibiîior, !
Spiritus, ÔcFiIlus. Nam in Fijio eft Spiritus fàn &us, y t in amplior, arque conrioentior. Ergo cùm Pa,terSpiritum I
caufla,quod ex cauflà eft,nôh vt in lo co , neque vt in lub- emittar; Ôç Filius qui eft imago Patris, nequaqu m
ioa-o. Eteuim locus ab eo quod in loco eft » diffère fub- vel demnt-ata, inregiam feruatis circumfe-
: ftan tiali ter, (îm i 1 i ter au te m 6c fubie^um, ab eô quod in j reoriam,qua de re neceflàr jb adfunt Fdio.quaecunque a,d-
/fu bicào : at vet o Spiritus in Filio per caùffæ rationem kunt Patri. Omnisquippe imago q uæ ^ 'a^K ^ <^ y ^ ,çu
j confiftenSjVtin Pâtre ,vrrique idem eft. Itaque vtintau- non eft, Temper adarchetypum integram hab'ec circum-
! fa,qubdex canKa cft, fieamborum acin'ambobusPaire, ! ferenriam.Qupdquidé mendacij arguarur.ftex Patre Spiritus
prodeat non communicante Filio: at veto nihil eft
feiheer,8c FiiiOiSpirjtum tnfêparabUiterefrc cônftat.Am-
! pliuSjQuæcunquc duo vtindiuidna fecundum nàturam,
I abfque aliquo mèdiq, ihtélliguiitur, quicunque alterum
I efte præftat^&alfecnmjhbc enim in vena,,^cfônte: trunco
! acradice ; vnitate ac binario : alijlque foifan pluribus eft
videre.At verô Pater CèFtliusduæ perfonæ {Unt,8cfecun-
dum naturara .abfque medio pfotfus intelfiguntur : qua ! fimùm fignaeulum omnera ad Patrem feruans incbnfe
de re Spiritui vterque præftat exiftentiam. Igitur vt ve- rentiam exiftat .Filius , quod ex fe ipfo, vt Pater cmittat
Patris ante Filium, nec abfque Filio Pater producit qùic-
. quara, quia nonadoptione verbum Dijf Filius Patris ex-
iftit : fedfecundum veritatem de fubftantia ipfiusgehitus
eftjCorum qui participatione Dei 6c Filij, ipfefa&or eft
atquecotiditor. Hincigituf manifeftum, cum perfebtifj
m eft FilijSpiritum elle, fie ex Filio progreflum & eau- | Spiritum. Quicunque veto huic répugnât dogmati, me-
Facere&
pari quid.
fam ipfu m habere manifeftum eft.^Sed qnoniam iam pa-
tet emiffionem nqn efle impedimentum'Filio, quin is
cum Patre Spiritum emittat, demonftrandum fimiliter
vjdetur.quod neqapfacefe,vel|)ati, ditftam caufla: Patris
ad Filij commnnitarem difterminct. Id quidem multo
liquebiteuidenrius, fi commerhorecur breuirer', quid fa-*
cere, quid part, & quid adtionem efle Phjlofophi confti-
tuerinc,& vtile quidem hoeforfitanerit ,ad dicendorum
declarationemi. Eft igi|ur vripfidicunt;Facere fecundum
naturam,in paffionem duci: vel Facere,eft affimilare fibi
quod patitur: Pad vero facienti aflimilari. Hoc autem
exemplisdiiucidant. Aflimilar,inquiunr.fibifaciens,patuere
videtur, quodabHierefiarchisptofanarumque no-
uiracum inuentoribus commentumeft',hocfnodoargu-
menta concinnantibus,find Elenchorum ignorantias; fi
Spiritusex Filio eft,omnium poteftafem coele'ftiumsrque
terreftrium habente i male ac pueter Pactis yoluntaccm
faciunc ,^ u i adorando | Patre veJSpiritu aliquid poftu-
lant .-omnia enim Filij funt a Patre donata: cuiusdona fine
posnitentia & intiemutabilia,'funr. Siluit igitur apote
ftateomniumeorum quae tradidit Parer, etiam, & ab in-,
dicio, & ab emiflione Spiritus. Ideoque peccant qni a Patre
vel Spiriru aliquid poftulant per orationein, ipfum
Spiritum poteftacemque vniuetforum' polfidentc Filio.'
tiens ;vt ignis in aquaàgbns ,ljbleam fecundum calidita- j Ac vetd^pon eftin hisformidandum, quia nihil aufertur
temalfimilat. ,Ecee cum aqua quidem poreftatc cplida j Patri, quod-Filio attribuitur. Omnia enim Filij Patris
fit,a(5ta vetofrigida, ignisaccedendo poteftate calidum j funt: vt enfin lux à foie, alter ab altero infeparabilis eft,
con'tingensatqu/paffibile,permutât: quod in eapoteila- | verùm æqualiter très perfonç omnibuspræfiint creacüris,
■fuerac, in id quod a£hi nuncüpatur. Ecéiiim quodà quarumûngulçiuxtafuum oidinem,& virtutem illarum
I poteftate in idquod poterat permntatur, hoc a&u efle
præfentia iaadiantur.- hæç quidemæternaliter, ilia verb
perhibetur, fi uelpeciès, fiue palfio, fiiie qui es fit : vc æs,
fecundum cémpus : 6c hæc quidem incorporaliter,.ilia
j ab eaquodpotéftare, adidquodabbu proueniens, ftatua
verb fecundum corpus , vnaquæqueproprietatemferens
j fir per formam confummarà. Nam aeftiudmaut abfque
à propinqua familiarique caufïà,'fecundum quam iade
medio, autpetmediumpaflïbilecontingereoportet: vt
fortitur exiftentiam. .
homo in baineis per medium,çalefcit dam ignis aéra
hominem verb calefaeit aëq.. Verum attendendum ,in -
; C A P V T VI.
| quiunc,qudd tantuminfiisquæ motaèregionemouenc
I propriècontaiftus fieri dicitur. Quippe neque imago,ne-
qqeexprobrario animam contingirpiincipalireridum ab
j ipfa nihil mutuq repatiantur: vtpote quæprorfus dilfimi-
j lia&diuerfa, & quae in fç yiciratUffaeerç apta non funt ,
j neque pati mucuo,.qu od fit vt dulcedo nihil agat in nigre-
dinem,nequein dulcfedinem grauitas ; Ainntergo,fiface-
reeftfecundumjqdâlitatem pern>n:tare,Deusautem con-
.■ di.tor fubftantiae omnis:. manifeftum quod non propriè
fasftorcenfeatnr, led conditor atque produiStor vniuer-
I firatis: Natural ip m enim atqueârcificialium fatftores tan-
j turn eflè confiât, Deus véço cum fit, vitra omnia inuifi-
! bilia atq, vifjbilia ncquaquarh fabtorcenferi deber.Nam.
I que fiuftor p^r viam quandam & generationem, quod
j agendum ieft , adeflè condücit :v Detis verb in tempore
j nihil facie, propterea non fatftorem, fed conditorem eum
1 cenfetioporteredicunt. Amplius, Si facere èft fibi quod'
j patitur affimilare , fecundum ajiquam qualiratem ; non
eft Deus factor prbis propriè, cum nulla rationemundo
] exiftat fimul, am creatnne.qiipiara* Sciendpmvero., vt
I quibufdam feiâarium videtur,n0nfimpiicjter dandum
j eftfaciens®omftari quod patitur. Nam faedre eft boare,
j cprrere, ambulareIferibere, arqué alia huiufinodi, qiio-
\ rum nullum patiens fibi affimilat.' 'Cura igituf Pater fine
j caufa ,& abfque initiofit,& perfebtior aiir potentioreo
I quern générât elle non pofllt : æqua enim duobtis poten- .
tia, tjuæpoceft æqualiter cam minora quam maiora pro-
dbcere,idcirco non plurium exhibitiuus eft Pater quàm
A D hæcautem feiendum, quodquibufcnn^uefub-
Jl \ ftantia quælibëtadeftj&eiusaâio.fèdnon'quibuf-
cunque aiftio & fubftantia.Nam fobs aiftiofiluminatoria,
in acre quidem & in alijs perlucidis diffundicur, non alfi-
ftenté illis folatis fubftantia : at verb de fnmma & diuina
fubftantia vera cönuerfio fit. Nam vbi diuina fubftantia,
&eiusatftio,& vbi eiusa6fio,&:ipfa,quæ vbiquefîmul &
nufquam eft. Non in parte quidem vbique, in parte verb
nufquanuficenim à fe ipfa diuulfaelîèt,& fepaiata :fi hoc
quidem eius vbiq; & in omnibus, hoc verb nufquam, &
anteomhia: fed tota vbique, at tota nufquam^Ideo’
vtique vbialftio Dei 6t Deus, qui tantùm ft prater,quantum
quis capere pote ft : non vthabens pattes, f§|| ytex-
iftensante omnia, vnus qnim Deus cùm fit,.perfonæ tres ,
ante omnia quæ ipfo repléntur, caufa eorum.omnium
eft inalcerabilis, & imperraeabilis fuis vberrimis mun-
dumgubernans largitionibus & actlonibus. At dum 1èr-
mo de aiftione inftituitur, à mempria excidere non debet,
quod fient diuina fubftantia, patéinitas, filiatio, mif-
fiove : 6c cætera qitæin D e o i 6c circa ,D e v m fuprafub-
ftantiam,patcrnitarèm; fijiationem, bemiffionem :vfi.e&
aelio Dei fupiaatftionem intciligenda eft. Mam licet præ-
dicâmentorum nuncüpentur vocabulis, quae in tribus &
circa tres perfonas cbnfideraötur,^iihilramen ad prædi-
camenta , diuina aliqüa fes pern’net. Sed quidam dura
volunc oftendere quod facere dilgreget à Spiritus canf-
fa Filium , talibus vtuntur argumenepfionibus., Si'fa*-
Neccli.i
fia ratio
V priera
lUQt.
jgHtas in Latinos GracideuolUunt^Lib. I // . 493
ce re*i nd iuinovt in créât tins quibufdam duplexed:, hoc
quidem fecunftumvqiuhtatcm , vt condere , fcribere ac
cætera quæ ad .artifices fpeótanr.-hoc vet o fecundum na-
tpram, vt generate , 6c ignis,, ytyrere., Pater verb in eo
quod fecundum vpluntatem facie , iinfeparabilis d Film
Spirituque fit. In eo veto quod fecundum naruræ conlè-
eurionem agit, feparabilis : folus ipfefuo eiïè quo à Filio|
diftingui tu r Spiri tu ra e mittit. Quo fit, vt Filius non e-
mittac, de Spirituyero patens eft, quod fe nompolfit e-
mltrerë, quia nihil ex fe prouenire pqteft vel fieri. Cæte-
j rum : pati nullo nmdó.aftè/untimpedkeprocelfiqnem
ex Filio, etfi dupliciter dicatur : vt fæcari, vn , 6c coni um-.-
/ -mafftre vt difeerë,legere. Qujppe née fecundum cprru-
" ptipnem, nee fecundum cönlummaridnèm Deus aliquid
pa^jtur, cum fit incorruptibilis, 6c fibi fufficiens, créâtu-
rifijue omnibus : obque hocfqlum DeurnPatretnifti ge-^
I nerare & emittere diçunt, vt mareriam pati tantum : per
quam 6c alia pafllonis parcicipant, facere autem 6c pati
opinantur elementa, vt participamiaformæatque material,
neqnon omnia pene quæëompqfitafunt r vtplum-
bum agendain argentum patitur 6c qprrumpitur, dum i-
pfum purificat. Agit quidem dum puuficat : patitur ve-
rodumabigne confumitur ; façit ergo, in qui unt , Pater
natura 6c vol un täte : natura quidem faciendoFftium générât
,'emittjtque Spiritum : yoluntate verofaciendo,
niundum créât çonfëruatque crèatum; propterea æqua-
lein 6c coæterjium fibi générât 6c emittit, quiaeflègene- j
rat , 6c efle emittit, fed efle non créât, nec conferuannam
nequeaitifex efle fno , ea fecundum,quæ arrifjxnunçu-
patur perficit, frequenter in feipfo contèmplans , quód
non producit in opuSjà quo longe caditopus quod facit,
fi cut omnia coirupribilia à diuina natura procul. Item
dicunt_: Si efle Deus produceret, cum ipfo fimul emer-
lifient omnia ,6c fampræterita quam futurafimul conue-
nifl'ent, quæfimul natur,a.nequàquam patitur. Atqui a-
lia eft Dei genêratiq y & alia eorum quæ non funtprodu-.
<ftiç> ,quæ limul efle nequeunt : eo quod nou efle Deus ea
produxerit, fed yoluntate. Nam fi efle produxjpc, tot
emetfiirent,quotexpromerepotuiflettotbvtique faciès
elfe', fota fccillet virtute :’quæ cumjnfinita fit, non lq l,um
I hunc mundum , veiuminliniros huic præfenti confimiles
fçcilTe potuit. Sin autem non poterant, quam multa
imbecillitateopprimebatur, qualibet artificis’ difeiplina,
potente, quamplüràfacere fimilia ? Quare, inquiunt,
Deus Parer ficut folus efle luo générât, jta folus éflè 6c e-
mittit, voluntate vero netjuègfnerat, neqj emittir, quod
fiçdemonftrant : Si volunta,tef non natura Deus Filiutn
genuiflet, aut femel cum voluiflèt, nolenspermanfiflèt
de cæterq; autrurfum voluifler, ôcrurfùm genuiflet:qui
fi noneft vnius voluntatis fed differentis, non vnum tantum
habet, fed pluresfilios : Amplius.Siquæcunq^ueviilt.
facit Deus , finpngenerat, aut quia, non pbteftprorfus'
. dimittit :, aut quia non vult : fi non poteft, corruptibili
1 minor eft natura, quæ apta eftadimpotentiam. Sin- po-
tens noluit quod natura habuit, coercuit yoluntate.,
I Qùàrefinondumgenuit, yolens generabit aliquandq.
1 Amplius : S,i voluntate genuit , voluntas generatione
prior eft, vt in crearuris,iuxta illud : Faciamus hominem, 6c
piiud:OOT«i4^tt^««^«cyo/«if/e«f:autvirt,iis,lapientia,cob-
filiumque Patris Filius eft ,in quo permanet,&per quem
opecatur omnia. -Qua de eauflà, noneft voluntate geni-
tus iftd neque neceflicate, qüafi nolens 6c coablus pater
i geniièrit.nuilo éxiftente qjii poflit cogere. Idem de Spû
rituaiuntfèntiendumefTe, vndemanifeftum , quödfic-
utPater folus eflègenerat, ficeflèfolus emittit:natura,
non voluntate., qiiQd ex Hocpatec, 6c quodcoæterriuro ,
coæqualemquefibi,S(piritum emittat. Porto hæcvtmihi
videtur quæftio, ex fuperioribuslucemjiabec Iplutipnis,
vbi Patrem -, non vt Patrem emittere Spiritum demon-
ftratum eftj talis vtique complexiojn proprietatibus^^tan-
tum quæinlîgnitiuæ funt perlonarum veritatem tenet;in
his enim antecedit ac lequitur didlum elle, y t fi efle gene-
rat£, folusgenerat ; 6c fi folusgignitur,eflegignitur. Ina-
lijs verominime, vtexpluribusanimaduerti poteft , Pa-
tét cognofcic Spiritum fuum, efle , feilieet, idem fecuudum
quod perfon.a eft, non volpntate. Solusergo Pater
Spiritum cpgnpfcit. Item’efle Pater haberSpiiiturn,non;
l Ypluntare. Quare Pater foltrs Spiritum hàbet; fed hoc-
falfum elle Apoftolus perdocuir. Vna enim caufla vrium-
qimprincipiüm. Pater &. Filius, quotum Spiritus faudliis
eft ,6c idcirco non cxalterius elle tàntum, fed èx vtrifque
prod.it elle par vtecque & «cbæqualis. Neqpaquam enim
;
. magnificenrior Filio Pater, vel Spifitu, vt homo intera-
nimantia, qui illis atiipliora facere pôreft ; Itaqj non abfque
Filio Spiritum emittit. Veruntameri éxiftimandum
non ejlex Patre Filipue , SpiritUm fortiri aliquod piinci-
piumvtipfispofterior, neutro enim iuriior fiuerecentior
Spirituseft: Quanqtiam in multis quod ex.aliquibus pro-
uenit illispofterius efle videatur, in pa.ucis veiro intelliga^
turfimul, vtfplendorfolis,exfcleprodiéns, iplbpofte*-
rior npn eft. Eodem vero modo Pater 6c Filius, quia nep
m’ultum,nec modicum Filius Pater præÇe.flit ,u e c Filius
Spiritum. Dicit enim Prppheta: Ante nie non eft fait us D eus,
&poftmenoneft : Deus autem neque fit, neq;fiabetquic-
quam fe antiquius. Ego enim, i nquit,primus,& ego nouifii- ,
?«Mî,hocde Patre, hpc de Filip, ôchôcdëSpirmifanâd
confitendum ell: de his tribiis perfonis Ieremias dicit: Dij
qui calum & tenant nonfeceruntpereant:alibi tamen fcriptiim
reperitur : Egomanumeaextenaiulum , in quo très perfonæ
intelligendæ funt. Daiiid enim dicit : Verbo Dominiuli,fir-,
matifunty &. Spirit» oris eius omnis virtue eorjtm. Ecce condi-
torem demonftrat Spiritum 6c Filium : non nudum ver-
| bum Filium , non vaporemdififufum inaera , Spiritutri
1 nominando, cum verbo cælum firmauerit, 8cd,ircus fan-
dificaueritSpiritus fandli. Vtenim fan£H perhibent Pa-»
très, verbum eflentiam præftitit, fantftitudinem verb Spiritus.
Ex quo liquidoapparet,Spiritum no it Ik: be re ante
(e principium ,ètfi ex Patre 6c Filio proueniat. Quippe
quod infiniturn eft, vtrumque oportet infinitum efle, vt
Paulus teftatur dicens:Nequeprincipium dierum, nec vita ter-
minumhabet. Quaexre quia diüinum , fuperfubftantia-
Ie, ac ante omnia exiftens, principium, terminumquei-^,
gnorat ; impoflibile eft dicere qu.id fit fécundumfubftanÇ
tiam. Vixenimpoffibilelanguideeorumaliquidapprc-
hendere ; quæ circa ipfum, pro eo quod eius fàpiehtia fu-
pra noftram exaltetur intelh’gentiam , quæ quanquam
diuifibilium & permutabilium fit, ipfaenim diuiditur.
Nam indiuidua vnitas eft, non alteratur: quia in.dëinuta-
.bilis eft ,non habitudine multiplicatur, qua impermixra
eaperfeuerat.
C A P V T V lli
REftatigi|ur pet adlionestantum hominibüs.Deum
manifeftari, qureiuXta quorundam opinionerri' non
habent,quod poteftate dicitur.aflerentiumcirca fingii-
las remporis partes, de fubitd emèrgerè: 6c concurfu vo -
luntatis , non motu Deum facete omnia. Motus enim
noneft repentina emiflxo ab habitudine , fed alia ante a-
liam fit proraotioin fpeciem,qux poteftate tantum exi-
llit in facienda re, fecntfdtim materialem informemquè
proprietatémpertranfitumconfidefatam in continuita-
te diuidüa, Dei autem a&io maxime cum fine eft plena
fui ipfius indeficienti confummatione. Quod autem ad
plenum confummätüm eft, cum illo quifeftinat confum-
matumiri, nonhabeccorhmunirarem.Quamobrem abfque
motu Deum operajiafTerunt, 6crepeute,hoceft prje-
Éerextenfionem temporis. Cuius opere,meRtémlènfus,
emiflïonemyeluminis,imagines quafi pommt. In appa-
rendo enim lux dé fubito terrx ill ultrat am bi t u m,n on co-
mitaotetemporis motu abtionem luminis:in ornne parte
firniliter diffiindetis fe.Qu^lis pep5 videtur efle abtio fen-
fuum fiue operatio. Simulvtiqj inafpiciSndo^b% tem-
porisinteruallo,yifibilia , .prrefentia,6cabfthtia vifus x -
qualiter compréhendmHinc eft qnod quid a dicut adtio-
ncm efle repetitina emiflione habitudinis,qua non profè.
quiturtemporis motusdatittido vr creleftium corporum ,
folis,aliorüve fine fine illuminantiu; alias vero naturales,
vt calefacere,infrigidare. Artificiales quoque yt mederif
LI 4 fabricare