Hugonis Ethertant de hare fib us,
adfimili- nifcftè dicat de fpiriru i quia de meo aciipiet & annuntiabit
mile in tingulis claufolis, alia & alia inteiligi
tudinem pofTeflionum, perfona* In Theologia veto * ta-
citisproprietaribus * ab omnibus qui fecundum fubftah-
tiamdicuntur,tres tantumimmitmàntur pèrfonæ,qua-
rum nulla expréflè inteiligi videtur, vbi Saluatot dicit:
De meo accipiet,&annuntiabit vobis. Et hoCita efle derrion-
fttac di cens : Omnia qua habet Pater mea funi : ideo dixi quia de
meoaccipiet& annuntiabit vobis. Si fpiritusaccipit de ijs quæ
funt fillj,Sc habet films ; accipit de iis quæ funt Patris, &
habet Pater : Item fi accipit dèjjs quæ funt patris & habet
pater.-aecipit de ijs quæ funt filij & habet filius.Omnia
enim quæ habet pater, funt filij i 8c quæ habet filiusiurit
patris* At vero accipit fpiritus de ijs quæ funt patris, &
habet pater, quare adcipit de his quæ Tunt filij, 8c habet fi-,
lius. Quod ii accipiendo de ijs quæ fuhr patris & habet j
pater,accipit de pâtre, & accipiendo de ijs quæ funt filij
vobis. Et hoc Dominus non fecundum participatio'ncrn
aliquid elle, credentes in fando fpiritüj cum ipfe perfe>
&US omnino fit, & abfqué indige'htia, fedundum pro-
priam naturam & exiftentiam : illtid autem magis fighi-
ficantes, quod de Dei ôcPatris fubftantia, verbiqUoquë
quidem, fecundum propriam naturam ex ipfo eft & in
ipfoapparer, fpirituseJciftit. Sedneque ChryfbftOmusio
Ioannis Euangelio ad patrenl He meo acciptettefexte videtur,
exponens : De meo accipiet, id eft, qua: dixi ego &ipfe
dieet,aut, Ex meo ex quibus fcio ego j & eimea feien-
tia* Etiterum: D«»JW,ideft,cOnfonameispronunciabit.
Omnia quahabet pater,mea funi ilia* Ipfe enim ex His qu* patris
funt dieet, & ex meis dieet, quae Ventura funt anniin-
tiabit vobis. Dei hoc maxirriè proprium dicere,quaeven-
turafunt. Qdpdfi ipfe difeif abalio, nihil amplius Pro-
& habetfilius,accipitdeiilio. Manifeftum igitur, quod | phetishabeat. Verum inhoclocodiligentiflimamapud
A *"'Deum feientiam demonfträt & hic fandus. Quid ergo
conucnientius dicipofiit, diligentiilimam feientiam,
quam Patris fapientiam, tju« C h r i s t y ^ eft, & ex qua
fpiritus accipit j ficut patet ex eo ; quod non tanquam in-
dignus dixerit: & ab alio dicens; fed ad oftendendum
quod eius Caufaeft filius,ficut 8c pater*
folo patre accipit fpiritus vt PHotiUs afïèrit. Am-
pliiis. In his quæ font patris* & habet paterjnon videtur
omnino patri communicari debere* neque in his quæ
font filii, & habetfilius* Nam neque pater patris eft, vel
patrem habet : neqiie filius filij eft, vel filium habet. Ve-
runtamen accipiendo de his quæ font patris, & habet pa-
:8c dehis quæ font filij, & habet filius * indubitanter
accipcre de veroqj dicitur: quiâemiflïonisac procelfio-
nis caufa fecundum quas fpiritus efle accipit ,dcthefauro
font patris 8c filij : qui licet am bo emittant,non tamen fe-
cqndumquod pater vel filius ei eflèpræftant,ipfomque
producunt. Quam obrem, De meo accipiet, ficintelligen-
durri arbitror : De meo, f cilicet,& patris thefauro eflentiam
lqttitur,& quæ ventura flint annuntiabit'vobis ; id eft j
ipfum efle Deum vt nos fomus, perea quæ Vos docebit
animaduertetis. Eandem enim nobis feientiam; fubftaii-
tialiter habet, & fecundum naturam* Qijæ vero natura
communicant ; ex fe inuicem cognofcuntur. Nam per
vnum hominem,onine hominum genus videre eft,& per
vnum bouem omnem boum géneratioriem, fed non per
bouem pues, neqtié angelos per homines* Etenim quai,
differefitis naturæ font ex fe inuicem nequeun t cognofbi.
Amplius. Siemiflb’ripiritus non in eo quod general fecundum
nacuram eft pater, filius vero minime , quomo-
do verax erit Saluator aflerens. ideo dixi quia de meoacci-
piei,quidomnidqua habet pater mea funt , aut enim habebit
fecundum naturam , vt fit emiflor, quod patois non vt
genitoriseft, aut fi non hoepatris quidem font quteex-
iftunt filij, quæ vero font patris, non p'ertirtent ad filium.
Quare fi omnia q u i funt patris, non Vt genitoris habet filius,
emitter« autem fpiriturn patris : non vtgenitoris eft ;
hoc abefle non poteft dfilio. In eb enim quod dicit :0 -
mnia quæ font patris ; non vt genitoris efle filij nihil extra
dimittit., Et idcirco neque fpiritum emittere, quod patris,
non vt genitoris eft.- Amplius; Magnus Athanafius
n vna Epiftolarum ad Serapionem fcribir hoc modb ;
Quemadmodum genimen vnigenitus eft filius, ira fpiritus,
qui dfilio datur &mitritur; & ipfe vnum eft, & non
plura, neque ex pluribus vnum» fed folum ipfe fpiritus*
Nam cùm vnum fit Dei filius videns, verbum vnum efle
oportet, 8c plenam fanctificatiuam&iliuminariuam vi-
tam, qUæ.eft operatio iptius & donum, quæ ex patte dicitur
procedere, eo quod dfilio qui eft d pâtre manifeftë
fplendet 8c mittitur & datur. Igitur filius quidem à patre
mittitur : .Sic erlim,iriqùit, Deus dtlexitmunduni ,vtfilium
fyumvnigenitumdarefifilivisautein fpiritum mittit.5ienim,
inquit,abicro,mittameumadvoi- Er filius quidem patrem
clarificat dicensÆ Pater ego te clarificaui. Spiritus quoque
claVificat filium : Ipfe enim, inquit, meclanficabit. Et filius
dicit : Quaaudiuikpatremeojllaltiquorin mundo. Spiritus ve-
rbex filio accipk, ex filio,inquicraccipiet, & annuritiabit
vobis. Idem quoque magnus Bafilius in tertio deSpiri-
tu fermoneaffirmât. Dignitate quidem eft fecundusd filio
, ab ipfo efle habens, & ab ilia accipiens nobis annun-
tiat, Sc quod omnino de ilia caufa exeat , tradit fermo
pkcatis. Sedenim Magnus quoque Cyrillusinfextoad
Hcrmiam fermone,fimilialoquitur. Quomodo igitur,
inquit, per fpiri turn fanbtificari dicunt ilium, cum ipfe ma.
C A P V T XX.
A Voiifti Photi gloriofos hos viros, A th anafium dico,
Bafilium 8c Cyrillum ; ij tuarn inftantiam diflol-
uunt. Audifti afferentes illos ; fpiritus ex filio accipiet,
8c annuntiabit vobis : & non protinus tacuifti, obedien-
do doârinis eorum diuinitUs monftratis, quibus quidem
omnis fapiens concinit ; 8c fumma confignat ele-
ótione. Non bonum meritum reddis patribus tuis,
quosvt falfitatis teftes appareant prof crib is* Quantum
quidem melius tibi & competen tius erat ; fen tire aedi-
cere, quæ coelibes illi viri fenferunt 8c cohfcripferunt,
qudmdehoneftare, ac contumelijs afficere D ei Eccle-
fiam,dum & afïèlieras quodSanólumSymbolumadul-
terinis ratiocinationibüs, 8c procliuibus ad fallendum ,
fob exceflu confidentiæ improbaretentauerit*'1 Proptcr-
ea 8c vociferaris ; o maliciæ machinamenra, Spiritum fan-
âum, non ex Patre folo, fèd ex Filfo procedere ,fruftra
profitetur. Quis aliquando vel ab iropijffimis vocem
audiuit erumpenterahuiufmodi ? Quis prauiis fèrpens
in corda illorum talia inftillauit ? Ad hoe autemfaceris
quod Sacrofanétè confitearis Spiritum elle Patris, & Fiji],
fed & fubftantiale ad vtrumque tantum vocibusap-
plicasin hunc modum fando : Scimus quod confubftan-
tialiseft quidem Patri Spiritus, eo quod ex ipfb pröte-
d it, confubftantialis verb filió, non quod ex ipfo procedat,
abfit, quia neque ille huic per generationem , fed
qiioniam ex vna & indiuifibili caufïa,antefeculâæqua-
litervtique progreflio. f i t veró mihi videtur non reclè'
dici confobftanriale prædicari æquiuocè, dé, tribus per-
fonis. Inconucnientia enim fequuntur 8c impofïibilia
quamnis,plurima* Nam fi Spiritus confobftantialiseft
Patri, eo quod ex ipfo procederè fubftantiale eft Spiritui.
Etenim, fi SocratesPlatoniconfubftantiali»,quiaräfiö-
nalis eft, ambobus rationale fubftantialiter ineflè con-
tingit: at vero procedeçe deque Patri nëque Filio fob-
ftanciale eft: Igitursöön funteiufdem naturæ cüm Patre,
Filius atque Spiritus* Quod fi verum confier, non
font vnüs Deus, quoniam confubftantiale non æquali-
ôc vniuocè de tribus prædicaturperfonis, quod quidem
& Photio videturdicenti, confobftanriale quidem
omnino ad vtrumque VOcibus&non fignificationered-
dimus, fed non bene. Nam fobftantialia eiufdèm funt
fubftanriæatque nâtutæ. Quæ veroeiufdemfobftanriæ
atque naturæ font, eandem râtionem fubftantiæ fitfoi-
piunr. Quarum omnia confubftaÄialia eandem (ubftan-
tiæfufcipiuntrâtionem.; f^uo fit, vt çonfobftahtiale de
omnibus confubftantialibus, fîmiliter 8c eodem modo
enuncietur. Sanè ficut fpeciajjflima fpecies, dé fois in-
Jguas in Latinos Gracideuoluunt, Lit. II.
diuiduis praedicatur ,fip vtique Deus 8c fobftantia,"de tribus
dicitur perfonis. Et quemadmodum omnia,quaf fpe-
cie participant,eiufilem naturae cenfehtur,a'cconfobftan.
tialia: fipvtique Pater,Filius,atque Spiritus fonblus aequa-
licereiufdem natur*dicuntur, atque confubftantialesife-
cundum fubftanti* nomen rionxquiuocè. Ergo fecundum
quem modum diciturSpiritus confubftantiälis
Patri, fecundum eundum & Filio confubftantiälis eft. Et
ficut filius confobftantialiï eft Spiritui, ita Spiritus filio
& Patri.
Nullam enim poffident differentiam, in eo quod con-
fubftanriales, quare non quia procedit confubftantiälis
eft Patri Spiritus. Amplius. Quoniam confobftantialis
éftSpiricusPatri,non differt aPatre. Quoniam vero procedit
, differt a Patre, ergo quoniam procedit, non eft ei
confobftantialis. Amplius. Confubftantiale colligit multi
tudinem in vnum, participationc enim fpeciei, vtPhi:
lofophus dicit,plüres homines vnus,vNam Socrates8c
Alcibiades duo cum fint, redudH ad hominem anguftan-
tur,&fiunt fpecie vnus, collediuum vero & adunatiuihn
quod commune,propterea vniüerfi homines inter fe cotl.
fubftantiales font,fèd nullus homo, in eo quod hopio al-
terius efle dicitur. Amplius. Incomparabile acincommu-
nicabile eft quod fubftantialiter dicitur ad procedere, flue
ad aliqua illorum, qujEpropria nuncupantur. None-
nimexciditurä natura, cum nulla quidem diuerfitasinfit
perfonis,fecundum fubftantiairi: proprietatum verb tan-
rum natura, in fubftanriaï identitate demonftrac alterni-
tatem. Quamobrem confubftantialiad fubftantiale,nul-
lanequé lecundumprolationem, neque fecundumfen-
fumeft permutatio. Amplius. Si proceffio fobftantia eft
Spiritus,uatura SpiritusproceffibiIeeft:finaturaquidem
procedit Spiritus, Piter verb n on, non funteiufdem fob-
ftanti», Pater & Spiritus; igitur non cpnfubftantiale eft
Patri Spiritus , quoniam ex ipfo procedit. Amplius. Neque
hoc videtur efle verum, vt Spiritus ideo fit filii, quod
ex vna caulla & indiuifibili ante foculaxqualitervtrique.
progteffio. Inconuenientia enim fequuntur & hoc nun-
ciaritem'. nempe,fecundum quod funt ex vna caufla&
inuifibili vniuntur ambo. Non enim tot, fedhuiufmpdi
oftenduntur, ex eo quod fecundum vnionem non intèr-
cedat numerus. Impoflibile eft enim, aliqua numerariin
eoquod nihildifferunt,cum fecundum diftantiam tantum
numerum nancifcantur,at verb fecundum quodSpi-
ritus eft filij differens ab ipfo,&quafi alteraperfona often-
ditur. Nihil quippe foi ipfius efle poteft. Quare non ideo
eft filii, 8c ei confubftantiale, quod ex Vna caufa & indiuifibili,
ante fecula aiqualiter vtique progreflio. Amplius.
Non dicitur Spiricqs filii vt confobftanriale, &qui
mittitur per ipfum,vtPhotij declarar defcriptio:auc enim
«cernaliter eft filii,perque ipfum asternalicer mittitur, aut
pxius filii erac, quam per ipfum mitteretur. Quodfi ance-
quam mircerecur, filijerat Spiritus, quia per ipfum mittiex
filio; quod eft inconueniens, cum ergo ex fiho ,&cX
ipfo procedit. Hoc qui negant, affèrère videhturnon
propria virtute per Spiritum fecifle miracula. Adiebia verb
aduenientiaque cum feiantfilium habere,.omnia qu«
Pater habet, excepto qubd Pater non eft. Quire caulla
Spiritus eft & emiflor, vtipfe Éateréx quoexit&proce-
dit;ficuc Lucas teftaturdicens; Omnüpopulus quarebat cum
tangere, quia virtus de illo exibat, dr fanabat omnes. Quseeft
ifta virtus, nifi de qua dixi: Accipiet is virtut cm Spiritusfancti
fuperuenientisinvos?Huiusvirtutis C h r is .t v s cauffa6c
fons exiftitficut Pater,quia fanac^f oborat, fapiehrer facit,
8c in finita praeftat beneficia. Per Matthäum quoque
fZ H RI s x v s loquitur; Cumtradidennt vos, nolite fotheiti
ejfe,quomodo aut quid loquamini -.non enim vos eßis qui loquimwi, ■
fed Spiritus Pagis veftriqui loquitur in vobis. Et rurfos per Lu- I
cam exprin\it: Ponite in cordibus vefiris nonprameditari quemadmodum
rejpondeatis, ego enim dabo vobis os & fapientiam.
Marcus quoque idem affirmat dicens : Cumduxerinivos
tradentes, nolitepracogitare velprameditari quid loquamini, non
enim vós eßis loquentes, fed Spiritusfanäus. Scimus quidem
indubitancer & firmiter tenemus, quod.C h r i s f i
verbaplena veritatis font, & quod loquebatur in Apo-
ftqlisipfe dedcrit, fandufque fiierit Spiritus. Ex quibus
colligitur veraillaconclufio,, C h r i s t v s dat&re-
mittit Spiritum, hoc modo; C h r i s t v s dat qui lo quebatur
in Apoftolis, haec autem propofitio vera-eft, |
ipfius teftimonio .Saluatoris: Ego enim, inquit, dabo vobis
os drfapientiam: At vero qui loquebatur in Apoftolis, Spi-
ritus faniftus erat, vt idem Saluator teftimonium perhi-
hibet. QUjare C h r i s t v s fecundum fe dat Spiritum
vtPater. Non enim, inquit, per mePaterdabit, fedvt
Pater, ego dabo. Liquet igitur ex pr«di£tis quod ficuf
Spiritum dat Filius, ita &emittir Filij8cex Filiocxiften-
tem. Quare non quomodo Filij,itaintelligis,cohfilij,
fortitudinis, timoris, fäplenti«, adoptionis, omniumque
fimpliciter beneficiorum , donorum, acque grariaruni
Spiritusefledicitur? Nequaquamhoc modo Filij nun-
cupatur Spiritus, Filij fane Spiritus, vbi Patris éqivs ac
in differenter cenfetur. Intelle&us verbgratiarum & d onorum
dicitur Spiritus, vrdacor, &effe6riua illorurxi
cauffa. Is idem ficut Dei dicicur Spirirus,ica&Dbmini
Spiritus nominatur, fed non comiertitur. Etenim licei
Deus Pater Spiritus, iuxta Domini vocem cenfeatur, Spi-
ritus eft Deus, Spiritus quoque & Filius Dei, fecundum ii-
lud: Spiritus antefaciemveßram C H R I S T V S Dominus
neque tarnen Pater, neque Filius, Dei Spiritus dicitur
ficutigitur commune eft Patri & Filio non efle Spiritum
alicuius, fic proprium eft Spiritum efleamborumSpjri-
tum. Amplius. Sicuc inter illos qui ex Deo naci font
folum Dei verbum ,de vtero eius genitum effe pronun-
tiatur, ita inter Spiritus Dei, folus Spiritus fanófcus, de oré
Filij prodire credirur. Verbo enim Dominicoelifirmatifunt
& Spiritu or is eius, V erbi, fcilicet, iuxta Apoftolum, omnis
tureiusexiftit. Et rurfus fi per filium Spiritus æternaliter j virtus eorum. IftoSpiritu illeiniquus Antichriftusdifpet-
mictitur, aut mittitur filio cum Patre mittente ipfom, aut derur, quia Dominus I E S V S interficiet eurn Spiritu orisfui,
tanquam per inftrumentummittitur per filium, véluti
per arcum mittitur fagitca; fed hoc eft impoflibile,eb
qubd alia narura fir caufl«, & alia inftrumenti: alienus
veique foret filius d Patre., vt inftrumentum ab artifice.
Quire mittit filius, 8c habet Spiritum omnino, quemadmodum
8c Pater; qui,fcilicet,Spiricus, neque ineo qubd
mitttitur alicubi confubftantialiseft. Prorecto qute mini
mé fubftantialiter infunc, fobftantialia efle non pof-
func. Quomodo enim d propriecacibus ad fubftantiales
qualitares, fcilicec;fubftantiales differentias, rationem
transfetri poflibile,exiftimo nonrebfeè.Non enim eftpiro-
prietas idem fubftantiali qualitati, propterea non poteft
tranfigi confobftanriale in proprietatum co m münitatem:
ergo filius Dei eft Spiritus dator,&eius emiflor vc fuse ple-
nitudinis, eft enim eius plenitüdq Spiritus fanblus, ficut
lohannes dicit; Nos, inquit, deplenitudine eius omnes accepi-
mtu: videlicet,de Spiritu'eius.Quod fiSpiritus in eq,qubd
perfona filio non communicat, plenitudo filii non cora-
municatfilio.
Item fiSpiritus non eft ex filio, plenitudo filii non eft
& defiruetillußratione adttentus fui, vt Paulus dicit ; quod de
anima C h r i s t i nullusintelligerepræfumet. Nam
ilia in eo quod anima eft, neque inteificit, neque deftruit
aliquid. Reliquum igitur eft »'vt fànâo Spiritui folum-
modoattribuaturhoc. Quaexre maniféftumeft, quod
fiéuc Filius de Pâtre per natiuitatem exiftir, ira Spiritus ex
Patre 8c Filio per proceftionem. Quod iterum -8c fic
monftrari poteft. Spiritus oris Ç h r i s t i ex C h r isto
procedic , cuius rei fignumeftinfufflatio infaciem
difcipulorumfabla .-fcilicer, Spiritu oris C h r i s*t i ,
Spiritusfanduseft, vnum enim habet Spiritum confob-
ftantialiter vt Dèi Filius , non plûtes. Itaque Spiritus
faiiâus ex C h r is t o Dei Filio procedit,. Sed fortè di-
cet aduerfarius, infofflatio, donatio, proceffio, fiue mif-
fio Spiritus ad Apoftolos feu Prophetas, d Cri r is t o'
fada, temporalis exiftir proculdubio. Ac vero ilia, qua
fpiritus exiftentia confideratur, fecundum fe eft, & non
intelligitur ad aliquid, fed dquo. Earn enim Græcusin-
.telligit, dum Spiritum ex Patre folo after it procedere, pri-
us verb dida; cum fit temporalis, 8c ad homines, ærerna