Philip, i
A R N O L D I
AB BAT IS BON A=
V A L L 1 S'
T K ^ A C T A T V S
De vltimis feptem verbis Domini.
V R Æ F A T I o ..
X t im a C h r if ti v e r b a , q u ie c ru ci a ffix«»
houi re ft a me n t ibæ r cd i b u s cça'dan da
'propoluitylicet fparfim à apn^pllis ir
commentarijs Euangéîiorurn Videan-
tur exppfita9 inouit me tanie^ yei'bo-
rum fandorum reuerentia;amplius corn
m penetralia fc^utari, Sc quod ilia
tores legis ï>ci totiushic religionis reperiantlèmina, de
quibüs exèreitatus animus , Diuiqorum in|.elle£kuum
frudusVEefes metat. Ad qüarumrerum inda|inem licet
infuibcientëm me>udi'çem, nec oculis qnpuris puram
lucemintueri fuftiheam: interim tarnen fub vmbrà Di-
uinorum fecretorum fecedensi à prohibitis ôcinacceili-
bilibüs abftinens, ad reliqUàs taradifi arborespræfum-
pfi manus extetodere, & experiri guftu,quid iaporis intra
le duleedinum multitude prôpbfità contineat.
SCHOLIÀ F. FRANCE
hora, qua copfummata videbantur quæ da eo fuerant
prophetata, prolatafint, cumiampon.dqdrinasfed ga^-
Iforiiçagebatur negociura,& quod ineis lua omniaChti-
ftus récapitulât dogmata, & tarri difFule prius praidicata,
breuibus.coartatcàpitulis: ita vtin illo yerbqrum coni-
pendio.Gliriftianæ hd'ei ratio Iplendeat,& defemiue exi-
guo feges immenfa vniueffifati cced’entium profuu.ua
confurgat. Quantoetenim breuius dida funt inillp
articulo quo feria & neceflaria agi rerum circumftantia
poftulabat, tanto diligentms inquirenda runt.:, Sc tan to
penitius intuenda, qùanto foeçundipr Sc caulalis &ie-
minalis ratio in eis delitefcit. .
• E u o lü tis ig itu r ç a u fis ,q u a fi e x q û ib ù fd am la téb r isy &
ex q u o d am r e c lin a tp r io aure© h o n o r a b ilem iu te r p o r um
a n t e lle d u u m m a ie fta tem p r o d u c e s in m e d ium , & e gu e -
d ie tù r p à làm in d e c o r e f u o c o g n o f c ib ilisV e r ita s -, q u am
a n t e a p p p oG t is v’e lam in ib u s ig n ô r a b a s : & c pm p r o p iu s
a c c é fle n sv& in fu 'd e r it fe tib i,illum in a n s ,fe n fum t u u m d i-
uinas radïjs v ë r ita tis » in t e llig e s & y id e h is in f c in t iljà in -
c e n d ium , &-in f tilla r e p e r ié s p e la g u s, & in l e c y t h p o l e i ,
v n d e c r ed ito r i r ed d a s d e b itu n ij& .tib i a fla t im f u p e r fit,in
in c o n fum p t ib ilem c ib um . A n t e tam é n e x o r d ium a t te n -
dam u sVqu ifn am ille f it ,q u i l é c lim a t d e r e h d u m . N o n n e
ip ( e ,q u i lâ t r o n i p r pm iç tit Si d o n a t pa rad ifum ? V tr o b i-
q u e v e rb i v ir tü r em in t é llig e . A u d i q u id hæ c v lt im a f e h o -
la fu b tilità tis e d o c e a t . H ic id em q u i le d e r e lid um c au fa -
tü r ,h oU p fcô la tron e p a ttern r o g a fc fed p o t e fta t iù e im m e r
r ito d o n a t is 'r e a t ib ü s , r ep en te fla g itio firm fa h d ifie a t,-&
çoe le f tib u s in u e h it f e d ib u s ,& f e c u m in g ld tia lo c a t.H oC
ifu n d am en tum f id e i e f l è , h o c a r g um èn tum p r o b a b ile Sc
n e c e f ta r ium ,om n i e u id e n t i a c o n f t it , q i io d r e g n i G b rifti
e tiam in c ru c e p e r f e â a fitj e ff ic ie n tia . N e am in u a t u r h u -
m ilita t e c a tn is im p e rij d ig riita s : im o h o c a d g lo r iam
c ru c ifix i p e r tin e a t , q u o d in ilia cpntume lia^ cruC is,'là “
p ie n t iam & f o .r t itU d in em m u n d ih u iu s v in ç a t& fu p e r e t ,
.q u o d ftu ltum & in firm um æ ftim ab a tu r i n c a r n a ti -Verbi
verierabdé faciamentum, Qtipd çnim“filius in perlbna
dereliâoram conquericur, nonëftnnpofilbilicatis indi-
I ciumî led hoc potius intimât;, quod d 1 minutio ilia ex-
|cellentiæ iupetioris-î hutnilitati c^orpons çcibuac incrç-
m e îuunii, v ts i (|i m h umilitas &lu blnnitas quib ufdam
reuolutiohibus inter Ce partiantur negptium,: torma D ei
:'fe cxinâ«iens!,&fprmi|M§ï twffltn quodeff i'uper pmne
IA oinen -aeci piens, îsFo u dete H t rquicur- ÿ iquëqiiâque] fe d
j di(penlâto;;e iiùguiaLum.'expunuturiado liâturarum : ’
quia & reiinqùi& pati &mPri, quidam at«fti Sedilficiley
. 'fiunttranfitusi per qûôsiadfpli^dm &immobilem fta-
tu m, qiiafi pel le peçcati depofita, .&qmnrfcabie.vicio-
hïùtrt detëjiajrenôuatysjR^iiû p Vnqe etiam
! quo4 fiAt in 'G^Uccfons yitâ,qupdfupplicante Ghriftp,
; e t iam cm c ih g e n E ib u s lo c û s e f t v e iiix ,q u o d in t e r c o n u i -
■ei.a, ôc iu p p h a a p ie ta .e e m â tn s a f iic itu r , q u o d om p ib u s
li a q u e r e , in g r a tiiu d in îs e lie t & td rp q r i? ;,;c um ïïazc/fm-
■'gida c a p itu la p r o p r iam ;iym agma!= cequicant : Sç m e d ita -
S C I T I T E L M A N N l .
; Et quoi iUa hofa qua confummata•videbantur,&c.) Gemioam h,ic
authôrinnuitrat!oném,quarè'nouifli:mâillaCh'rifti vetba in criice
prolataprôfundioii fiateonfiderationedignâ. I?rioreft, quod ilia
horaüûtàChr.fto piolau.q«iando minime loquendi atqus docen-
di tempus elle vidcbacui', nempe qdando totus ptemcbaçur pailio-
num toimetitis. t x h o c enim ,quod nec tantis tonncncoium ami'-
'ëtionibus ab hotum vefbôïüm pbtait impediri blentip , inteUigi-
mus.àdmodumCcria elle debcic vcrbailla, & plunmàm in fe vuh -
tatematqüçneccfluatçm coucmête Vclbti cumiiosynum grauem
loqui videmus co temporequod minime âpturpyidetur lôëutioni,
in^Uigimus lûagass .oeceffitâns y cl viilitaciseïle yetbum eiufiinq-
di.-Soientitem maxime feiiaeHè & familiærëgimen.bôhum ptoxi-
me conternënnaj j.quæ patiejfanuliàs cum.« domo gçregtc abfcer
duntjin ipfo abfccllus nouiflimo atticulolôquuntur'ijs quos domi
rcl.nquunt. Tiinc enim ipfà rerüm cirçGmüantiaippnulaCtia^ati
maxrmefftia. Ita quia Dptn,inus nofter à nobis PctfrglC
iuiplofui abfccflùsa.ticulô verba ifta proloqu-Utus eft nouiiliina :
nihil diibium,quin verba fint in fefe multi pondcris,, nbbis qüoquc
vtilitatis permagnæ. Pofterior ratio hardeft, qu od mira breuitate
plu:imam l'audtas crudit;onis vtilitaccm ix» l'ccontineant eà quod,
penitius conliderata pauculahsc vetbd, vmiJcrrarn Ghrifti doélri-
nàm ptius diffule ac late prædicatam , mirô CompfcndicyinFfefc yi-
deàntu^coucludcre. Piôptcrhxc, Scfetnen exiguum appel; a t îftud
verborum pauculptum cbmpendium, ex ipfq^di^JtsJegetem ampli
coiÿurgeic: aptiflimanimiriim corapatatione, quqniauvJicut le-
men quanti ta cc quidem mole pefpufillum eft,claùdit tarnen &
abfcondit iou a fc‘virtùtem admiiandam ,q u a d e fé poUitarborein
matins molis piOgignere , cum in.tetrabdna^ïbfconditum atque
m^tifiçatum'fucrit: sta & bæc verba fyllabatum numero modica,
maximam.in féfattæeruiïitionis yim çqncludunt : qyæ tum de.tnûi
feproferet>cum intra terrambpnaipj^eftj cormamuetupi &hu-
mile,abfcondit-a&bçnc moituafueiint. lllic en.m,u:gcs.m?Sn^
fémineexigüôcèrneturcxurgere;'Atq;hoc,pàtio ètiam illua ■ htei ■
hgendum eft,quodait,in vfeîJ>ièll6 s4ftu lt^ ^ Ç i|q d â in d e littfc e -
ce caufalem & feminalemracionem. : ,
Et inlecytho olet.ynde credi tort rpAdat débit um, &iihiaffdtim fu ■
perjit-i»inconfumptibilemci^wj»^;Alluditadmirabulû illudH^cJiz*
Prophète,de q u oqu a itiiión Regdm quàrtoçapitçlegt mus:quÔ vi-
delicetadprècem mulicrcula: dei^tis bp'prefl'æ, pauluïiim plei, quod
folum in domo fuabab.ebat, mirabiliccr mult,pliçauit, ita vc ex eo
replerètur yai'a nô paticâiquo faàp,diXtt Hehz ei^: Vade‘, & vende
olcum,&redde creditorï tùd,tu autel» tuiviuttede feliqiio,
6}uia.&reUnqut&pçtiér‘ morilquiddardt&difficilesfiunt trâfi-
c««,&;c..)i5ercr'pent.e&iïurvvbife fen fcdtfçqio^ü a ri,&Te l)itféa -
biefiuecôtirup&one quàdâ pellcm antiquâ perfUndi, tutn.ipfum ad
■fibimedcndâcligérëarauinaliqu5 traafitum^apguftûibfam^n;
perquod magna viplêntia eprpus tôt u tràd ucen^gcllédep ó ni t ve-
terécumTualcabie: ficqj vetèri pcliçUbchtotoCqtpore yclùpreno-
uatur: (^omodo&deaquilaferunt,perattriçionéjncuruati,roltri
ad , pettam rciui|enefeen th.‘ Hdcque efle putant & iu.terprctaqtur
nonnplli yetetes^authores, quod moncc in EuaugeUoDominus,
prutientes ffeti'faôsTircipulos^w^r/ewwiHucréipiti^quod hic
dicicar : relinqui, pati èrmori, elle atdlo'squoldam tran fu usp er
quos ad ft^tum hduicatis & i minortalicatis debeat^oifiq-tranlire,
priu;s;depb6capçcear|pell<^pmniTçabieabtafa.', .
ÇumfhacJingulacdp^Uprobri^jn jÿntagma reqùirant) i Proprium
Jÿniagmdjd c lt, p ropn u m qidiuem y cl dilp o U tiouem. Gcascis ehim
avvmoSrtoCi^diàài 'dijpiiino ,rvficomp<>}te,vetpTdino. .Vnde ovrndr«&
fignificat ordindtionem. Vcl dijpofitionem '
; ' Aprohibitb & inaccejsibilib,m çontinens, ad reliquat paradifiarbores
prejumpfimanm extenderf.) In paradifo protopaienu Adætuitpcr-
iniirum,dequibufdâlignisfumere,gQftarë&edere;fedprôhibitum
ci fumlignü ftienti.æ boni & mali. lpfc tamen nô folû ad çbncella,
vetumeuâ adprohibita lignaproefûmpfit manusextendere. 'Sipin
dm nisrebus inudligatio quædam d tprohibita, ca videlicet quæ
percpri.pfitatem maioia quærit,quam qüæ humanus captus poflit
coinprehendere i fie quali inucltigatione per lapientem dicitur :
Pirjerutaformaiejlatts,opprimeiürttgloria. Qiyedam veto inuefti-
garcpei'millumclt.ealcilicetquçhumanum cap tum nonexcedunt
M ammumin vera pietaté atdificant. Qùjiergo pröfcfibfta in rebus
diuiniiifcru tan piælum i t, redte dicitur, adpvphibitam arbofiem ma-
numextendere. Qui autem concéda humilitercpâfiderat, ad alias
arboresnm prohibitifs dicitur manus extendere.
A R N O L -
ü intt.27.
Marc, ij*
Lhc.i i •
*firt. eu
tiofit. fa-
M at. 27.
Mardi5.
A R N O L D I
TRACTATVS DE
NOVI SSIMI S SEPTEM VERBIS
DOMWlIi E t , PRIMVM DE
verbo illo:
Deus meus,Deus meus,quare me dereliquißi >
fibi contr4riainftitutio,qu£ quociinque tramite.ad pro-
pofitumredit,quxquod aftatu integritatis fuse clapfum
eratreftituit. Alioqui fubtra&afibi agonum fuorum fti-
pfendiaChriftus qiieritur, proteftansnon efle quaeftuo-
fostanti difciiminisludores,fi hi quibus tanti laboris o-
pera impenla eft ficrelinquantur, & ad lalutem eorum
inefficaxfithxchumilitaSj&itaranguisfilij in confpedtu
Pattis vilcfcat,vt non omniapoftulata obtirieat. Clamat
igitur: Helot,Heloi, quareme dereliquifti? Non improperat
Patri, ncc derelijftum fe dicir, quafi Contiimelia crucis
contra propofitum.videaturappofita: vitro enim&vlnas a*“s
patibuloj&palmasferroexpoiuit: fed quantumfitbbe-
dientias fundamentum & culmen-, fnterrogans iriniiit, jluit.
cum fe & mitiorem & squalem oftendit. Deftritiir hu-
militas,adeftmaieftas: fortius eft&lapietttilisomni vir- ^ ^ ^
tute&f<snfuhomintim,qupdin Chriftoludxus & Grac- <'
cus ftultum «ftupar & infirmum. Secundum formam
ierui,legationis luie minifterium nonerubefcit,non dif-
fitetur carnis ;mturam paflibilem & mortalerh. In hac
forma Patri blanditur mediator attentus , necabnegat j
quod videcur, necrapinamarbitratur,fi aliquidpro p o -!
teftate loquitur, &Patremaliquandocxxquali affatur.
Dcum igitur fuum VoCat, tie qliis quod propriiim eft iltfc-
rius ad alterum, exiftimet alienum : & quod cbmmune
videtur, fecare pr£efuimt,quafi diuifum. Natlirie di.uin£e
c om m u n io n Patrem Schlium, non admitticTciflura:
jj| O st régulas fidei Eüangelicodogmate pro7
1 mùlgatas, poft figna & miracula & documen-
ta fuftitiae, quia iter lçngum * fuit per præce-
________ pta,ventum éft&ad compendiofum,& efficaxperexempla.
Etnealiqui4 do6lrinaedeeflct,(equuta
eft fo rm a : quie ideo ad vltimum dilata eft,vtquafipiæhçreditatis
teftamentum filij fiipfevftites eo deuotius am-
pledereirtur, qSo Chrifti fanguine confaiptapriiiilegia
; fùa vidèrent , & impreflam obedientiæ cius imaginem
! bulla impùtribilis exhiberet. Ideoque ex ilia cathedra
j crucis quoddam Deuteronomium didatum eft, in reca-
i pitalatis breuiter quæ multa prolixitate diffufa erant,Ia-
' fagit fimul magifter bpnus facere & docere & exemplo
^fiimmarèdodrinam,nec-Çamvefitatispræceptoref- . . ..
fc ouam teftis. Modo vitro eloquitur, qui paulo ante ad : & licet fit ibi diferetio perf6'nali§,Vna tainen eft diuinitas
Herodis & Pilati inquifitionesconticuit,*cilriofitatem ! &eflentianaturalis.Suumdicit,vcmanifeftumfiat,quod
&faftumtimentium hominumafpernacus,p,Äaperesfpi- [ ille qui fuuséftinnullo eicontradicerepoffit. Deum fuü
ritudepatibuloedocef.ibiquefcholaitireligionisiterum ! dicit, vt nobis-minime formidandum iudicem intimer,
jinftituens, pauca proponit capitula, in quibus & affe- ; quem ficut fuum fledere poffit, &adeûmtütümelfleâe-
I dum charitatisintimar,&zeli fandi imitacionem com- | ceflum, quern nprtvt alienum appcllat, fed fuum. Nec i niendat.Nonpoiruncimpedire tofmeRtadodrinam.fed paruam confidential!!, huiusx familiaritatis germanitas
quafi hebes conceirinitur ferrum: Sc prouidet follicita exigit,quæin confpedu Parris tantam derelidorum fol-
piecas,vtadregulam fidei difctpulorum moresaequetifr, licicudinemgerit, vt iequoqueineo, quod conftat vo-
j & conquadrato fiindamento ædifiçatio finna ftabiliter luntàriumefl'e&ippntaneum,dicerè'nondübitetdereli-
j innitatur. Seigituripfum modo hominemexhibet,mo- dum. Impoflibile fane eft,vtin Patrfem bonum, bons
I doDeum.modo omnipotentem & modo infirmum: vt voluntatis cadatingratitudo, &nonmagisintambenig-
1 inter fe fublimitas & humilitas vices negocio congruas no dilèdifibi filij affedu complaceat. Quod autem de-
partiant*ur.Mpdo*fuppli.cat,modoimperat,m odofèdicit relidumfefiliuscommémorât, mercedem obedientiæ ,
derelidum, modo latroni promittit paradifum. Agit fe- poftulare videtur : nec diu beneficium differri tokrat, |
; cundum vtramque n a tu r am quode\igit caufa.In hacco- quod deberi fibi obedientia morti obuiam procedens,
! tern ni tur,in ilia gloriam regnu mqiie largitur. Peiftrepe- confidenter proclamât. f^are(inc]uk)mederelujuifttîHa-
j bant ante cruccm clam ores irriforij ,'&ad dolorem vul- iusmyfterijrationemnpndqmintellcxeratmundus.nec-
1 nerumcruentaplcbsaddebatconuicia: ringebat & tor- dumtantifaçramentieffeduspalamadueneran&necévuis
afpedibus in faciem quam confpuerat intendebat, & fe erat, vt tam opps quam virtus huius holocaufti inno-
vnanimi-claflîcqaçclamabat. Vah.qui deftruistemplumDei, tefceret,&auditoribusEuangelijimprimercturhæc forçai
» triduo illudreadificas. Vide quantum mali error & per- ma vr difeeren t ex præfenti fegula,vnumquemque opor-
fidiaPrincipum adliniuérat plebi, quantum rubiginis tere deincepsintfoire in fandain fanguine proprio,& f i- 1
! rUîe,affçicuerat populoimprudenti audoritas facer^o- nemadueniffe earum expiatiorium,quæfadæ erantea-
tum,quanciimconualueratconiüratio fada inChriftum J tenusinfanguinealieno.Periretenim&prorfusdiluere-
I cum occiderent eum Sc nomen cius delerent è medio : j tur religionis audoritas , fi iterum circaimagines& vm-
Non verebantur omrtes homicidij titulo in perpetuum ! bras veritatisoccuparetur,& non magisipfamventatem
! efle notabiles , vno in fe&in paruulosfuos tanti fceleris apprcJiendens,mores in fe taurinos vel hircinos mada- I reliquias congerebant, & vitro damnations fuæchiro- 'ret, & in alçàn intrinfecopur* deuotiohis non adoleret
grapho fubferibebant- Nondum expirauerat Ghriftus, fln^rantiam, prorurturc&columbapietatis&fandimo- g
fed foflis manibus pedibufque, & feifl©, vepribüs capite, mæ intendensaftedur. Defentur Chnftus ad modu lonæ • *
{viuebat in cruce , & parricidalium mentium inruensvo- Prophet«,prpiedum in mare venter beluæ lulcipit : led
' ta, non tam clauorum acumine quam illorum criipine pröpeeracfufeepnomatutina, de qua Pater prædixerat di- |
pungebatur.Prohisigitut^dPatremconuertitur,&eha- censadFilium;Ex«r^/t»rwwM:ÄCfiliusadPacrem:Ex«r- Pf,l.$6.
ritatis argumento prolato in medium, inauditum dicen- gamdduculo.Exattrutz erat haifis, ftadumqueremigium :
di gerftis nouus oratorâfTumit : & inimicorüm caufam fedrecolledisreliquijs^iterum nauigij fupëlledilemgu-
allegansjîpfisinuitisatquençgligentibus parti contrariæ bernator magnusaptat adcurfum: &,cuius res^eploratæ
fuffragatur : & vtrum bids poflit peccatum quam iufti- èflavidebantur,dumclauderetunntra fcpulchtum, de-^
tia,DeoPatri,quæftionem ptopbnit. Et ediiTerit.elTe in- ; uida morte vidoregrediens,imperauit ventis&^ari. Et
conueniens,ytampliorisfit vittutis delidum quam do- ! infernusobftupuit iudicem | quemquafi prædampeeu-
num, & p r i e i t malltia bonitati, & perditib faluti., liarem vnguibus carni mfixis pro confuetudme ind.ftc-
Gum enim i pfeadliocnitaturvt laluentür, & Iudæi ad j rend attraxerat.Sane ille Plalmu^uitituluseft.ItifinemA
hoc vtdatnncncur,plus debet apudDeumpofle filij ch i- ;pr./«ƒ«?«««< etc petfpnaChnftifiçmctp.t: Dm r fiU
titaS; quampopuli cacitas: quia 8c hocnon minimum D m m m stfu im m '.q um m am U qm fti!S ed lM c ram m -
habet pondus, quod ciu fe huicnon patrocinatur alie- [ba i tWorum*id eft.in perfona eorum quibus ipfe fe vme-
nus,fed filius, nequereipublictec'omuiodum ex hac in- rat, quibus per omnia abfque p e can , fim.hs erat. Suos
, dulgcntiaminuitur,fed augetur : ideoque nec legibus dicitp«Mnr«.proptçr quosvenerat,quorumcaputerat-.
I Dec mdici derogat,, fi temperaturfententia : quia cum neque membra fua a fe abfcindi cpnuemens mdicabat.
commnnihi.svHlirarihns rribiinaiia defemiant. non eft Alioquin abfque nota dclabcpeccatt fi corpus inqmras,
a. ■ _______ __________________