t
,Wij zieu derha^e, dat gedeelle van Java —^ en indien
hierbij gevoegd w(Äe n de streken, die uit alluviaalbodem zijn
gevormd, welke waarschijnlijk op eene tertiaire grondlaag
rust, vier vijfde gedeelte van het eiland, bestaat uit laagvormige
bergmassas, die in het water zijn afgezet geworden; dat deze toi,
de tertiaire periode beliooren, zullen \vij in het kapittel bewijzen.
Aile vulkanen te zaïnen genomen beslaan ongeveer bel,
overige een vijfde gedeelte van de oppervlakte; zij vormen
älechts kleine eilanden in de gedaante van kegels, klokken, die,
wel iswaar, veel liooger oprijzen, maar eene veel geringere
nitgebreidheid bezitten. Buitendien worden in het neptunisebe
gebergte zelf zoowel vulkanische als plutonische eruptiegesteenten
gevonden; deze bestaan ten deele sleehts. tiit smalle,
met scherpe grenzen van het omringende gedeelte des bodems
afgescheidene gangen, welke alsdan geen invloed op de vorining
en de gedaante der oppervlakte hebben uitgeoefend, ^—
ten deele uit werkelijke bergketenen van geringe uitgebreidlieid,
of uit geïsoleerde bergklompen, die zieh door hunne
eigenaardige gedaante, welke op eene andere plaats zal worden
toegelieht, met een oogopslag laten onderscheiden van hel
neptunische gebergte, dat zij hebben doorbroken.
Meer naauwkeurige, tot in bijzonderheden afdalende berigten,
ten opzigte van de uitgestrektheid en verbreiding der
neptunische formatie op Java, behooren tot de topographische
beschrijving van het eiland en van het neptunische gebergte
in het bijzonder i).
In dit overzigt zullen niet de bijzonderheden, hetzij van
plaatsehjken of anderen aard, worden vermeld, maar datgeen,
lietwelk van algemeene toepassing is ; de wetten, waaraan de
vorming van land en berg onderworpen was, zullen op den
voorgrond gesteld en door voorbeelden aanschouwelijk geniaakt
worden.
Tot hiertoe hebben wij slechts nagegaan, welke uitbreiding
deze formatie op Java heeft verkregen; zij reikt van de uiterste
O Dezc beschrijving zal door mij in een ander werk worden geleverd, behoorende
tot de kaartvan Java, met welker bearbeiding, op eene schaal van 1: 350,000, ik thans
onledig ben; hierbij zal tevens eene geologische kaart, doch op eene kleinere schaal
dan de zoo even gemeide, worden gevoegd.
wesLelijke kaap, aan straat Soenda, Lot aan den laatsten zuidoostelijken
hoek van Java: goenoeng Proa , ten zuiden van ßanj
oewangi en van de zuider- naar de noorderkust ; aan de noorderkust
wordt zij onder anderen gevonden tussehen Pekalongan
en Samarang, wijders bij Lasem, Toeban, Sedajoe en op andere
plaatsen. Maar zij strekt zieh veel verder uit en liet schijnt,
dat zij onder water door den ganschen Indischen Archipel is verbreid,
dewijl overal, waar deelen der aardkost binnen de grenzen
van dezen archipel boven den spiegel der zee zijn opgeheven
geworden, tevens de neptunische formatie is aan den dag
gekomen. Met zekerheid is mij zulks slechts ten opzigte van
noordelijk Sumatra bekend, in welk eiland het tertiaire gebergte
in de Batta-landen wordt aangetroiïën. De eilanden in
de baai van Tapanoeli, benevens de aangrenzende läge kuststreken
van Sumatra en, ten deele althans, de bergen bij
Toeka en in andere streken bestaan uit zandsteenlagen, welke
meer of min zijn opgedreven geworden en waarin, hoewel in
geringe hoeveelheid, tertiaire zeedieren (schelpen) worden aangetroffen.
Op Singapoera vönd ik zandsteenen en conglomeraten,
welke veel overeenkomst hadden met de Javaschen; zij
bevatteden echter geene fossile overblijfselen. De nasporingen,
door deensche natuur-kiindigen in het werk gesteld,, hebben
het bestaan cener neptunische formatie op de Nicobar-eilanden
aan den dag gebragt en tevens boven allen twijfel verheven,
dat dezelve insgelijks van eene tertiaire vorming is; uitofficiële
berigten, door de plaatselijke beambten aan de indische regering
ingezonden, blijkt, dat benoorden Makasar, op Gelebes,
bi'uinkolen worden gevonden; ook op het eiland Laboean zijn
bruinkolen aangetroifen ; op het eiland Bornéo zijn tertiaire
fossile schaaldieren verzameld geworden, welke ik in het Museum
V. h. Batav. Genootsehap heb gezien; overigens is mij niel
met zekerheid bekend, of de vlotbeddingen van fossile kolen ,
welke aldaar worden aangetrofFen en die op last der Neêrlandsch
Indische regering reeds sedert 18-44 met goed gevolg
worden geexploiteerd. tot de tertiaire, dan wel tot eene ou-
' ) Alleen het, eiland Doengoes nasi bestaat uit trachiet.
Die de reis rondoni de aarde raaakten met het schip Galathea.
I .