omnium communis amor vineens omnia, dcquo Vir-
gilius nofter :
cquæ movit primus ad hinnitum. Altcrum imagina-
tionis cxcitativum, eft humor feminalis, quærens exi-
tum. Qui li negetur, ftimulat, ut urina fuperabun-
dans, ut vapor colericus, 8c igneus, caufatque pru-
riginem circa partes alias, non minus circa génitales
calida ventofitas prurit, irritât, ôc urit.
N a t tira . Voluit hoc, & ingehiavit femmus autor
Orme adeo germs in terris hominumque, ferai
Equorumque genus, pecudes , piilaque vo hierein
furios, ferrumque ruunt. vnibus
Sophia. Declaraveris, 8c aggravaveris quantumli- . meus, providens ne defiderium propagations per
betvolueris, nunquàm obtinebis ut impoffibilis he- generationem fui limilis languefccrct. Nam ut co-
roi'ca caftitas jure putetur apud homines ftrenuæ vo- meftio fàlvat individuum, fic fpeciem carnalis com-
luntatis, quos æquus amavit, non fallus Jupiter, led mixtio.
Deus veiius, 8cquos
Ardens evexit ad athera virtus.
Quam virtutem, mei gratiamdicunt, atquechari-
tatem. Fafllis eft qiiippè meorum unus; V tfc iv i,
inquit., quia non pojfum aliter efle contenens nifi Dens
det, & hoc ipfum erat fapienria , ficire cujus effet hoc
donum, adii Dominum. Sap.viil.21.
Natura. Quid mihi nunc de miraculis, quxfblisin-
nitor Legibus meis.
Sophia. Neque lane Leges tua: divinum fecludunt au-
xilium, fine quo juxtäPlatonistui verbum, nullum rite
fundatur exordium. Nihilominüs agam tecum
proximius 3 dicam linde fortafiis tu llupeas, tuiqui
mirentur.
Natura. Expe&o.
Sophia. Facilius eft apud hominem qui bona vo-
luntate zelat caftitatem illam perpetuam, quam inter-
polatam fine vitio cuftodire.
Natura. Papse! quid ais?
Sophia. Id quod audis, quod ut melius accipias,
conftituo duos homines, unum uxoratum, alium ese-f
libem: contincbit, dico, cselebs facilius ab omni volu-
Sophia. Voluit, fateor, led ita voluit in homini-
bus, ut motum hujulmodi ratio fibi data regeret. Quod
Sc effeciflet abfque omni difficultate rebellionis, finon
fuo primitüs Creatori ratio rebellallet. •
Natura, Tranfcendit hsec aflertatio limites mcos:
depeccatotali perge, quöccepifti.
Sophia. Nemo dubitaverit, quin conjugates ha-
beat obje&um principaliter, & jugiter alliciens, quod
eft uxor lila, plus quam cselebs habere cogatur.
Natura. Quis hoc negat ? Sed prsefto fimile eft
remedium per ufum conlörtis legitimi.
Sophia. Prsefto eft, led an plus sequo feccendat,
inflammet, 8c ardeat, inebriet 6c abducat, vide-
rint conjugati. Dicit enim Satyricus :
B Quid enim Venus anxia curat ?
Ingtiinis, & capitis, quo fit difiantiu nefeit.
Quot inde, Deus altilfimc, quot intemperantiarum,
fcedilfimarum, 6c inconceflarum bulliant riv i, quot
flagitia, quot contumeliae, quas turpe nefafque di-
cere, fepiiis erumpant, tu nofti omnium cognitor
occultorum.' Calebs intereä rebus honeftis intendens
ac intentus, nodteque, dieque poterit avertere tales
ptstis illicit«: fenfu deliberate), vel experientia,qBàm quaIes iftj ^ tilfttu; inflammatiönes.
uxoratus utetür moderate fine quavis impudicitiæ ma-
culantis culpa.
Natura. Vellern certis id .approbationibüs confir-
jcoares.
Sophia. Sumuntur rationes ex çonfiderationc fex'
Natura. Cellänt h x pafliones., B K explentur.
Sophia. Siceflaverintadmomentum,protinusacrio-
res irruunt. Quia libidinis uliis non fatiat, fed im ta
t, morc febrilis ardoris quem potus nutrit, au-
g e t, 6c inflammat. Sic puritus in corpore, fealpentuplicii
ex allicientis ablatione, ex FebriU fimilimdk d o dùm rnori videtur, aagetur. Sic fbns laâis in
ne, ex pruritüs curatione, ex humoris deficcatione,
êx jocunda confeefa&ione, ex virtutum aflöciatione.
Natura. Nolo -moreris per fingula, led te ad pauca
refolve.
Sophia. Fiet. Difficultas continendi potifiimè cau-
fatur ex imaginativa virtute, præfentante objedtum
nutrice fugendo continuatiir, qui dimifiùs arefeit in
alios verliis humores 6c exitusv ;
Natura. Sic ingeniavi multis in rebus, 8c modis.
Sentio denique, fimilem tibi de feminis humoreargu-
mentationem fernere veile.
Sophia. Jure fentis, aeproindè cernis caulas inconappetitui
taM àm däeaabilet -vel d;reaè, quia m u t e tinentiæprreGipu^Jo’nm&s àcæljbe fieri-quàm iconc
a r . . m u i rrilni-iac irimn nilr^rf ■ * ■cet 3 -vel indire&è, quia triftitias ftimulantes aufert. A . . Si (■ ........ .U CI
Cujus rei fignuiri eft, quod , imaginatione cellànte fer
per venereis aébibus, celîàt 6c eorum concupifccntia,
vel appetitus. Perlpicuüm fit hoc in irrationalibus
quantumeunque prpnis ad luxuriam , ficut in equis,
tauris 6c canibus. Hoc exprëflït Virgilius tuus in
Géorgie is de euftodia equorum, docens, eos fcpara-
tim ab equabus alen.dos efle, 6c caufamadditcum ex*
perientia, dicehs:
Carpit enim vires paulatm iritque videndo.
Femina.
■ Natura. Ncgârl non poteft, ■ fenfe-repugnante,
■ Sophia. Ceterîim daulàtur imaginatio,- vela&uaturDfuavitates fentireiipfe bene olen
ex duobüS; Unum, eft objeÄum extériiis placibile - - TT--
perceptum vifu, ta â ù , vel auditu-, -vel etiam olfàébu.
H in cN a lo : : •' ' • \ v ;; rrj
Fortis.equas'vijf Jpnper adjjmttpequd. • . ':j j
Hinc Magôrüm-anus apud Athenas àdeptus eft mo-
dico nafi adjument-ó,: vel odoramento Regnum, ait
Valerius : quohram equum feum- ex memoria odoris
jugato, quæ fent objeStum alliciens extàiilsex àbun-
dantia ftimulans, 6c exitum quærens, quod in cæli-
be per fedores^ aut aliter , fine quayis impqdicitiæ
culpa .deflûit, e x it, aut evanefeit.’ Quid? quod
confeetudo vim tuam habet ô Natura? Proptereà
Cicero tuus benè confelit. O p t im a , inquit, f o rm a
v i v e n d i e lig e n d a e ft , qu a n t jô c u n d à m r e d d i t co n fu étu d o .
Sunt, qui venereas voluptates , etiam licenter exbi-
bitas alpernarentur ut Viles , üt indignas, ut nau-
leam fpiritui dantes, quoniam g u fta ta fp i r i t u à e f ip itom -
n is caro , ait Gregorius unus meorum. Talis olim
nofter Auguftinus, qui prius Ambrofii ftatum beatum
prædicabat, nifî quod cælibatüs ' feus onerofes fibi
videbatur. A t n e f c i e b a m , inqüit, q u a le s , q u a n t a fq ue
ifU ia tis . ' Sehtentia
eft, verba non te.nco. His ac.cedit virtutum aliartim
comes ipfis cafte viventibus locietas, quæ longe fent
à lollicitudme conjugatomm , curârum ceffiitio mor-
dacium, coelëlbs converfiftïô, Ibbriet'as, frugalitas,
ftudium liberum •» colloquens cum toto feculo fecum,
prælëns ego Sophia in allodütiohe tiedii fei. Rurshm
habetfeper Ç e ju g um Chrifti f u a v e , & l e v e , IVlattf-xi. JÔl
putrefeete fàciferis jugum nfuftïplcx , 6c ferreurnrnundi.
Non ulla fibf! jparUirientfem' 'feftidia, non Cducatlö
contumàcium fæpè liberorutn' Poftremo lbcum ifturri
multi mei, 6c tui, liiper oneribus conjügiicôpiofilîi-
mè , vehementerque profecuti fe n t, præcipuè nofter
Hieronymus, qui laudes nunc virgiriitatis, 6c ad-
versum Jovinianum nuptias æquantem cælibatùi, ubi
quicqùid ex hiftoriis, 6c fententiis veterum, cum là-
cris Littefris exhauriri poteft, induxit. Qtfo fit,- ut
repetitione noftra (quoniam habehtur in pfomptu)
non egeant, nec te latent.
Naiüra. Mallem laterent meque omnelquè, præ-
fertim in hoc quod laudem virginitatis in iüiprope-
rium , reprobationemque vertit nuptiarum. Nec
defuerunt, qui tale quid ipfi, dùm viverenf, oppo-
nerent.
Sophia. Oppofeerunt. Sed rélpondit, conjugiurri
fanélum, 6c nuptias fandas elfe, dëquibushîcdicen-
dum non eft per fingula.
Natura. Si talis efîèt omnium cælibum conditio
qualem defcripfifti, tolerabilém mihi non nego fore
quamdàm ipforum multitudinem, dùm plures aliorum
intendcrent, quantùm llifficeret, generationi filiorum.
At vero de mille vix unum talem invenies ampliùs,
quiâ laudem fundas hèroïcæ caftitatis ex fine, quia
præparat ad contemplationem altifiimæ veritatis : quid
de tot meis, de tot tuis elevatilfimis, 6c doétilfimis
ufque àd prophetiæ Ipiritum viris , quos feimus
uxores habuilfe?
Sophia. Non tollimus omnemabuxoratiscognitio-
nem perlpicuam veritatis , illam Ipecialiter quæ lu-
cet in fpeculativo intelledu, qualem tuf vel folamcu-
riofiùs inveftigant, amantes veritatem magis ut luccn-
tem, quàm ut redarguentem, 6c corrigentcm mores
perverlbs, quos non ita deferere curaverunt Proptereà
traditi fent vélut ingrati in reprobumfenfitm, Rom. 1.28.
& obfcuratum eft infipiens cor eorum, ÿ. 21.6c in ftultum
finem dedudi fent. Datur altera cognitio non declara-
tiva, 6c illuftrativa ut præcedens, fed in experimento
confiftens, 6c affedu, quam nemo novit, nifi quiaccipit.
E t hæc fi datur uxoratis, profedo fit dum vacant ab
amplexibüs, 6c rarilfimè fit, quia nec nunc coftfertur
Prophetiæ Ipiritus, néque feavifiimus odor ille, fa-
pientifiimaque jocunditas quam ego làpientia confe-
ro fecundùm nomen meum, quod plus femitur à fa-
pore, qui eft guftjtio fpiritûs affedualis, quàm à làdum
phyfioriomiâ irifpedâ, diceret phyfionomus cor-
ruptofem efiê pùerorum, difeipuios volentcsirruereiri
éum compefeuit dicéns : S tm , f é d con tih eo.
Namra. Modeftè, civiliterque perfuades. Sèd quid
de multitudine dicis ùxorüm.
Sophia. Nolo putaverit aliquis, multitudinem uxb-
riim (dum ériàiïi legaliter multis fas cfiêt uti) libidinté
ignem , fùrorem , fomitem , tyrahnidem excutere,
A fed crebriùs in malum augere. Docet hoc Ipurcilfi-
ma Saracenorüm feda, quos à fædiftimo 6c à te , Natura
, damnato mafeulorum concubitu, pluralitas uXo-
rum non avertit 3 fed invertit, pervertit 6c fubvertit.
Quid infuper de Romanis feripferit Apoftolüs nofter
in Epiftolæ p rin c ip e quid ipfiPoëtæ fui cecinerunt 3
quid Hiftorici narraverunt de muto hoc vitio, cogiii-
tum eft. Quo palàm fit, venereum furorem plùs
cedendo, fùgiendoquC vitari, quàm utendo. Habet
proindè çaftitas heroïca Deum finem, quærens expe-
ditum à mille lb 1 licitudinibus animum, quibus nequa-
quàm caret conjugium. Fit proximiot Deo, fit au-
xilii fui capacior: earn idcirco licet, decet 6c expe-
dit ampledi.
N a t u r a . Cuf non utuntur corporali caftratione, qui
mentalem eligunt fervare pèrpetuam. Tune itaque
nec ipfi peccarent concupifcendo feminas, nec eas in
peccatum traherent, 6c à lùfpicionis macula de con-
ß lortio mulierum manerent immunes.
S o p h ia . Multùm aliter fentit ünus de mèis, dicens,
quod C o n cu p ifc en t ia Jp ad on is d e v i r g in a v i t a d o le f c e n tu lam
v i r g in em . Eccli. xx. 2. Apud Comicum inlùper dicun-
tur amatores efiè mulierum maximi, vefùm nihil polfë.
Adeo verus eft fermo Magiftri nqftri , qüoef e x c o rd é
p r o c é d a n t a d u lte r ia , fo r n ic a t io n e fq u e , Marc. Vil. 2 1 .
torpeat quàm vis corpus. Ceterum nefaseft, aütori-
tate propria fe cafti'ando mutilare , ficut 6c fe occi-
dere, præcipuè dùm non fervaturindè toturrucorpuSj
fed debilitatur, alteratur, vitiatur 3 undè confequen-
ter anima pafliones morbidas fubit, 6c in moribus tétras.
Neque in hoc Origenis mei probatur exemplum ,
vel zelus, non f e c u n d im f e i e n t ia m Rom. x. 2. caftitatis,
fe carne caftrantis.
Natura. Quid agat igitur adversùs ftimulos carnis
integer corpore, fi talià patiantur mutilati.
Sophia. Arbitrium in eis liberum cùm timoré Dèi
pore, quod refpicit intëlledum. PoiTO fipaucifuntp configit carnés eorum làgittis gratiæ potentibus
ccæælllhifb*.e«s?,. 6&c efilleeérrtii., 6c elevati, perfeétique, tm-nunlltrob '“' r.uyyi rarhnni.htAt virt-ntiim de fhl/itnrii<.P Ici I rvrv a i
rariores fent (ceteris paribus), nuptiis dati, qui fine
contaminatiône fe euftodiant.
Natisra. Foves meam adversùs continentes quéri-
moniam, dum continéndi difïicùltatem caufas 3 mecum
quoque fentis quæ d ix i, vix unum, vel ûnam dfe
mille reperjri.
Sophia. Immo vèi'iùs debilito , compefcoque, dum
caftitatem in cælibatu fàciliorem trado, dum poftibi-
lem irt omni ætate, fexu, gradü, ordine ( qüamvis
difficilcm) multis ipfam prædico '■ alioquin peccatüm
non habèrent, aut ad impoflibile tenèrentur. Vide-
rint qui non credunt, fi omnibus in commune non
uxoratis detrahunt perverfà , temerariaque dijudica-
tione proximorum, etiam in matrimonio conjünôtp-
rum, quos 6c quas eflè confiât frequenter mutuo fe-
paratos per tempus, 6c per tempora, 6c dimidium temporis,
vel diftantiâ locorum, vel impedimento frior-
borum, aut Religionis Sacramento. Quos fi conti- U
nere dixeriséostunepoflè, cur non 8c cælibes tanto
fpatio fiiltem poterunt idem, immo proniùs ex dédui
s ? Éos verb fi fufpicatus fueris per incontinentiam
fuperari, damnas Omnës, teque ipfàm, tuofque do-
mefticos, parentes 6c aiienos. Itaque regrediendum
eft ad haric vèritatem, quod feb ratiohis imperio eft
fenfealis appetitus, 6c cai*nalis executk>3 difficiiitate,
vel ihclinatione nitente in contrarium , non obftante.
Ad quod aftfuendum valet refponfio Hyppôcratis fe-
cundum aliquos, vel fecundùm alios, Söcratis, queiïi
T o m i l l , F a r s I V .
cum car bomb us virtutum dèfolatorits, Pfàl. exix. 4, fi
quærantur bona fide., & toto cordé remedia fùroris
hujus, quæ plurima fent, 6c præcipuum fuga inertis
otii, quod vidit qui ait :
Otia f i tollas, periére Cüpidinis ârtes.
Adfit fbbrietas, familiaritas abfit.
Natura. Cértè non meum eft ^udire modo generationem
cohibentia , cujus eft incentiva procuravé:
Te transfer ad alia , fi qua fuperfent, quæ poft àli-
quantulam , fi vis, pauiationem profequere.
ACTUS QUARTÜS
P R I N C I P A L I S
T rattans de Caftitate divinali.
S O P Ö I A.
N fätis 6 Natura fbror, paufatum eft?
Natura. Satis.
Sophia. Terminemus ergo quod feper eft.
Natura, Terminemus expeblo.
R r i
A
Sa