kork is van binüenln eenen zeer goeden Staat, en prijkt thans me» een
uitmuntend fraai orgel, hetwelk door den Heer W ander B eekes , orgel-
maker te Utrecht, vervaardigd zijnde, den 20 Februarij 1831 plegt-
statig is ingewijd. Aan de oostzijde van het mime koor der kerk
is cen fraai marineren grafmonumcnt, van eenige Jeden der familie
van den Heer A. D ouglas , voorinalig Railjuw en Schout van N aaldwijk
^ enz. Dit gcdenkteeken, ooi'spronkelijk voor den Baron de S mettad
opgerigt, onderging, toen het aan de familie D ouglas kwam, slechts
eene kleine Verandering. Ook andere aanzienlijke personen, welke, üit-
hoofde van liooge betrekkingen als anderzins, hier gevestigd waren,
liggen in deze kerk begraven. Aan de westzijde van het koor is een
fraai antiek koperen hek, hetwelk het koor van het raiin der kerk
afscbeidl. Tegen dit hek , in het midden , was voormaals de zttplaats
tcr dienste van het hof te Hondsholredijk ^ van waar deze bank thans
nog de Prihsenbank genoemd wordt. Het gehecle gebouw is 32 eil.
7 palm. 8 duim, lang, en , de kruizen mede gerekend, 29 eil. 8 palin.
breed. In 1836 is in plaats van de oude kerkekarner, welke echter
nog aanwezig is , aan de regterzijde van het voorportaal der kerk eene
nieuwe gebouwd. In de kerk worden twee zilveren schoteis gevönden,
welke door Jon an P auw , Heer van Rijnenburg , In het jaar 1699, ten
gebruike bij het H. Avondinaal aan de Diakonie vereerd zijn. Op
den bodem dezer schoteis heeft de kerkeraad zijn wapen laten gra- j
veren, mi;t dit opschrift : J)oor den Hoog Ed. Heer J ohaN P auw , Heer
van Rijnenburg enz. enz. vereerd aan de Diakonie-armen van Naaldwiji
en Horidsholredijli, i699 9,20.
De toren, welke van eene middelmatigo hoogte is , heeft , als
windwijzer, het Nederländsche wapen, den leeuw en daaronder de
wapftns van Nassau en Pruissen, doelende op den tijd, toen W ille» Y ,
gehpwd inet eene Pririses van Pruissen, de heerlijkheid N aaldwijk in
bezit had. Deze wapens zijn , bij gelegenheid eener aanzienlijke ver-
betermg aan den toren , in het jaar 1779 , er op geplaatst; v«5ör dien
tijd diendc slechts een haan tot windwijzer. De toren is voorts voorzien
van een goed uurwerk en twee klokken j welke j voor dorpsklok-
J an eene bijzondere zwaarte zijn wordende de grootste op
2470 Nederl. ponden geschat. Sedert 1829 lieeft men de algemeene
begraafplaats der gemeente niet meer in of bij deze kerk , maar even
buiten de kom des dorps. Dit is eene ruime of schoone plaats, om-
ringd door eenen muur, tegen welke voortreffelijke druiven-, perzi-
ken-, morellen- en abrikozenboomen geplant zijn.
De R. K. kerk, in het Noordoosteinde van het dorp j is eerst in
het jaar 1790 gebonwd en den 18 December van dat jaar ingewijd.
Zij is aan den H. Adriasus toegeheiligd, voor ioo veel zij de It. K.
stat. ^ van Naaldwijk en aan den H. LambeRtus voor zoo veel zij die
van 's G r a v e z a n d e , welke mede daärtoe behoort, aangaat. Het is
een zeer fraai gebouw, voorzien van eenen toren, die in. het jaar
1828 gebouwd en van een goed uurwerk en twee klokkcn voorzien is.
Het gebouw , hetwelk onder de fraaiste dorpskerken mag gerekend
worden , wordt door veertien groote rannen verlieht. Daarbinnen
vindt men uitmunlende glazcnkroonen en , onder meer andere beeiden ,
welke het versieren, die der gehoemde Patronen. Eert sieraad dezer
kerk is vooral het schoone orgel, hetwelk door de Heeren Kam en
VAS DER Meulen , orgel- en pianomakers te Rotterdam , vervaardigd is.
Achter de kerk heeft men, sedert 1828, het bijzondere lenk hof der
U. h . gemeente, versierd met een vöörtrcffelyk, levensgroot Chris-
tusbeeld eu door eenen ranur omgeven.
Vqoriieen lwd men hier nog eene kap el, W) hef Oudo-Mannenhuis,
welke ongetwijfeld van zeer vroege herkomst is. Wanneer en tot vyat
einde zij echter weleer opgerigt werd , laat zieh n.et bepalen j weUigt wel
ten dienste van een kloqsler, dat hier in de pabijheid geweest i s , _ci
van welks vroeger aanwezen nog pnmiskenbjire sporep te zien zyn.
Hoe het z i i , tijdens het bezit der heerhjkheid N a a ld w ijk , door de
Prinsen van Nassau , werd deze k a p e l, gemeenlijk de kleine kerk gc-
heelen , voor de eeredienst der Hervormden , en wel allereerst tot het
liouden van catechisatien bestemd. Omstreeks het jaar 1720, schijnt de
toenmalige Predikant door den Heer D am e l Jacob v a s MEmERTzaAGEs,
Afgezant van den Koning van Pruissen, welke Monarch destijds Heer
van N a a ldw ijk was , gelast te z ijn , om , behalve de gewono catcchi-
satien , des gevorderd, wekelijks ook openbare godsdiensloefenmg in
de kleine kerk te houden. Dit geschiedde vervolgens des Woendags
avonds, maar heeft slechts tot omstreeks 1760 stand gehouden. Het
catechiseren duurdo evenwel tot op het einde dier ceuw voort, toen,
bij de inlegering van krijgsvolk, door de oorlogzuchtigo woelmgen
der Franschen veroorzaakt, de kapel met eene daaraan verbonden
houten loods, eenigen tijd, tot kazerne gediend heeft. ln het jaar
1807 is zii voor afbraak verkocht en daardoor m handen der , in
deze gemeente in groolen getale wonende, Israeliten gekomen. Deze
hebben, met toestemming van het besluur der domeinen en onder ver-
pligting van eena jaarlijksche opbrengst voor het gebruik van den do-
meingrond, waarop het Staat, het gebouw tot eene synagogo inge-
rigt, waartoe het tot op heden dient. Het is een klein doch net gebouw,
met een torentje yoorzien. zr
Men heeft in het d. N aaldwuk , m de nab.jheid der Hervormde
kerk een gestiebt, bekend onder den naam van Oft d e -Man n en h a i s ,
hetwelk in 21 huisjes of woningen is afgedeeld. De cerste oprigte*
van dit gebouw was Hesprik , Heer tan N aaldwijk. Deze heval,
in 1426, bij testament, dat binnen het dorp N aaldwijk een huis
voor viif arme oude mannen zoude gebouwd worden. Voor dp op-
timmering werd door hem eene zekere som aangewezen, alsmede
eene andere som, strekkende tot onderboud dier mannen, welke lautste
som iaarlijks bij de zoogenaamde Heiligen Geest armen van N aald-
wijk te ontvangen en fe heffeu was. Vijf huisjes werden voor even
zoo vele oude mannen gebouwd en onderhoudeu. Pnns F rep.erik
H esdrik de heerliikheid Naalpwijk, in 16.12, m bezit krygendo, liet
bij deze vijf huisjes nog even zqo vele andere van den zellden vorm
bouwen, en beval in eenen fundatiebnef van 1627, dat aan de ouile
mannen, die er in woonden, van zijnentwege, jaarl.jks 36 gülden
zoude nitgereikt worden. In dit stuk werd ook beprokw , djft by
deze tien huisjes, waarbij nog een clfde als ziekenhuis hehoorde, er
nog tien andere, voor even zoo vele arme oude vrouwen , zouden ger
bonwd worden. Aan deze oude vrouwen mo.est lnsgelyks dne guldeu
per maand of 36 gülden jaarlijks uitgereikt worden. Hier
derhalve dat, hoezeer H esdrik vas N aaldwijk de grondlegger van dit
buis is, Prins F rederik Hendrik echter als de voorname stichtcr moet
beschouwd worden. Deze menscblievende Vorst toch zorgde vervolgens
voor de vermeerdering der fondsen, zoowel tot onderboud van het gestiebt,
als tot verbetering van het lot der daarm wonende oude lieden.
In eenen fundatiebrief van January 1631 bepaalde h y , dat, at de
maand Augustus van het vorige jaar a f , voortaan aan de genoemde oude
T i Ö 11 X Jtrm* on t ni»l» f \ff CfUldon 111 UCt 103** v ZCUUC