zijn afgebroken , altbans in bet ja a r 1703 is er voor hei laatst in ge-
doopt. De kerk te Sondel is eene der oudsle uit den omtrek. Men teil
er ruim 600 zielen onder welke 210 Ledematen. Deeerste, die in deze
gem. bet lceraarambt heeft waargenomen, is geweest Q u i r i n u s P a lm , die
in het ja a r 1566 herwaarts kwam, en in het ja a r 1567 naar Emden
vlugte , wegens de vervolging , die Frieslands Stadhouder, A r e m b e r g ,
in Januarij van dat ja a r , tegen de reeds begonnene Reformatie, op last
van de Gouvernante , begon aan te rigten. Hij is in 1 5 7 4 , bij het innemen
van Leerdam , door de Spanjaarden aldaar opgehangen. De eerste,
die na hen aldaar stond was S j b l i H ä r i n g s , die in het ja a r 1599 hier
stond en in het jaar 1610 naar Gaastmeer vertrok. Destijds was Sonde
l nog niet met Ou d e -Mi r d um en N i e uwe -Mi r dum gecombi-
neerd, dit geschiedde eerst in het ja a r 1640. S o n d e l heeft vanhet jaar
1590 af vijf Predikanten gehad , waarvan de eerste was J o h a n n e s S i j l v i u s ,
OUDE-MOER (DE) , meertje in Dregterland, prov. Noord-Holland,
gem. en 30 min. Z. van Andijk.
OUDEMOEREN (DE), pold. in de heerl. Zwaluwe, prov. Noord-
Braband, Vierde d istr., a rr. Breda , kant. Zevenbergen , gem. Hooge-
en-Lage-Z waluwe.
Deze pold., inaakt een gedeelte van den Emelia-polder ui t , maar is,
in het ja a r 1 7 1 1 , te r verkrijging van eene verbeterde uitwatering en,
om het door inlating van den vloed te doen verhoogen , door eene
kade daarvan afgezonderd. Hij beslaat, volgenshet kadaster, eene op-
pervlakte van 149 bund. 65 v. r. 50 v. eil., en-wordt door eene sluis,
nabij de Hoage-Zwaluwe , wijd 2,35 eil., voorzien van een paar buiten-
en binnenpuntdeuren en eene schuif, op de zoogenaamde Vloedspui en
verder op de Amer van het overtollige water entlast. Ook ontvangen
de O u d e -M o e r e n nog, door een steenen sluisje, gelegen in de kade tegen
den buitendijk, wijd 1,22 eil. en voorzien van eene schuif, het water
van de landen van den Emelia-polder genaamd de Doodezijde, welk water
echter niet mag invloeijen, dan nadat de O u d e -M o e r e n tot op het zomerpeil
afgeloosd zijn. Het beheer over de uitwatering van dezen polder is aan
den Agent der Domeinen van de beide Zwaluwen opgedragen, overigens
behoort dit gedeelte onder het besluur der geheele dijkaadje, voor het
onderhoud der sluis echter , waarmede het domein belast is , ontvangt
deze adminislratie, volgens eene in 1740 geslotene conventie, jaar-
lijks de som van honderd twintig gülden uit de polderkas.
OUDEMOERENSCHE-SLUIS (DE), sluis in de heerl. Zwaluwe, prov,
Noord-Braband, gem. Hooge-en-Lage- Zwaluwe.
OUDE-MOLEN, geh. in den Bommelerwaard, prov. Gelderland,
Benedendistrikt, a rr, en 65 u. Z. W . van Tiel, kant. en 2 J u. van
Zalt-Bommel, gem. en 10 min. Z. W. van Pouderoijen; met 5 b.
en 24 inw.
OUDE-MOLEN, geh. in het dingspil van Noordenveld, prov. Drenthe.
Zie O l d e m e u l e n .
OUDE-MOLEN , geh. in den polder de Ruigenhil, prov. Noord-
Braband, a rr. en 6 u. N. W. van Breda, kant. en 2£ u. N. W. van
Zevenbergen, gem. en j u . Z. O. van IVillemslad; met 30 k. en
150 inw. Er is eene school.
OUDE-MOLEN-VAART (DE), vaart of haven in de Langestraat,
prov. Noord-Braband, te ’s Gravenmoer, beginnende aan den molen
en loopende noordwaarts op tot in de 's Gravenmoersche-vaart.
OUDEN-BAARLEBOSCH, oude naam van het vl. O u d e n b o s c h , in
h et mark, van Bergen-op-Zoom, prov. Noord-Braband. Zie Q u d b n b o s c i i.
OUDENB00M, geh. in de Meijerij van sHertogenbosch , kw. Peel-
Innd nrov. Noord-Braband , a rr. en 4 u. Z. O. van Eindhoven, kant.
en 2! u. Z. 1 . W. van A sten , gem. en 5 min. N. O. van Maarheeze;
met 26 h . en 130 inw.
OUDENBOSCH, k an t., prov. Noord-Braband, a rr. Breda.
Dit kant. bevat de volgende zeven gem. O u d e n b o s c h , R o s e n-
d a a l - e n -Ni s p e n , R u c p h e n - V o r e n s ein de - e n - S p r u n d e l ,
F t t e n - e n - L e u r , H o e v e n - e n - S t . -Ma a r t e n s - p o l d e r , 0 ude
n - N i e uw- G a s t e i en D i n t e l o o r d - e n - P r i n s e l a n d , en beslaat,
volgens het k ad a ste r, eene oppervlakte van 30,988 bund Men telt
er 3821 h ., bewoond door 4397 huisgez. en ruim 23,400 mw., van
welken eenigen in de vlas- en meekrapteelt hun beslaan vinden. Men
heeft er 16 graanmolens, waaronder 5 rosmolens, 7 oliemolens, waar-
onder 6 rosmolens, 21 bierbrouwerijen, 1 mo u te ry , 8 grutterijen ,
28 leerlooijerijen , 1 hoedenfabrijk, 2 steen- en pannenbakkerijen,
1 scheepstimmerwerf, 4 meestoven , 5 touwslagenjen en 3 lymstoe0UDENB0SCH,
gem. in het markgr. van Bergen-op-Zoom , prov.
Noord-Braband, Vierde distr., a rr. Breda, kant. Oudenbosch, (15 k. d .,
17 m. k ., 7 s. d. ): palende N. aan de Mark, die haar van de gem.
Stand-daar-buiten sch e id t, 0 . aan Hoeven-en-St.-Maartens-polder, Z. aan
Rucphen-Vorenseinde-en-Sprundel en aan Oud-en-Nieuw-Gastel, W. aan
Oud-en-Nieuw-Gastel. , . , i r „i -«
Deze gem. bevat het vl. O u d e n b o s c h , met de; buurten Ka l e s -
hoek en M o l e n e i n d , benevens de geh. B o s s c h e d i j k , G a l g s t r a a t
en een gedeelte van het geh. Boss che h oofd. Zy beslaat, volgenshet
kadaster 1176 bund. 23 v. r. 28 v. eil., waaronder 1129 bund. 67 v. r .
9 v. eil., belastbare grond, te lt 481 h ., bewoond door 532 huisgez.,
nitmakende eene bevolking van 2640 inw., die eenen aanzienlijken han-
del, vooral in g ra an , drijven , en veel rijshout naar Zeeland verzenden.
Ook heeft men er schoone boomkweekerijen , 4 bierbrouwerijen, 1 mou-
terii, 2 grutterijen , 6 leerlooijerijen , 1 scheepstimmerwerf, 1 touwsla-
gerij, 1 graan- en 2 oliemolens, onder welke laatste 1 rosmolen.
De R o om s c h -K a t h o l i j k e n , welke er ruim 2500 in getal zijn ,
maken eene parochie u it, welke to t het apost. vic. van re , .
van Bergen-op-Zoom behoort, en door eenen Pastoor en twee Kapellaans
bediend wordt. ,
D e H e r v o r m d e n , die er 110 in getal zijn , behooren tot de gem.
van Oudenbosch-Rucphen-en-de-Hoeven.
De 16 I s r a e l i t e n , die men er a a n lre ft, worden tot de nngsynagoge
van Rosendaal gerekend. - Men heeft in deze gem. eene school.
Het vlek O u d e n b o s c h , vroeger O d d e n - B a a r l e - B o s c h , en in de omstre-
ken veelal d e n B o s c h geheeten, ligt 4 u. W . van R red a , 4 u. U.
N. 0 . van Bergen-op-Zoom, aan een beekje, hetwelk uit de veenen
bij Rucphen ontspringende, aldaar bevaarbaar wordt , tot m de iYlark-
stroom , gelijk ook binnen de p la a ts, eene zeer bekwame havenkom is.
Deze haven, welke 1880 eilen lang is , werd m het ja a r 1829 to t
2,55 eil., onder A. P. uitgediept. Zij dient met alleen tot de scheep-
vaart, maar ook tot uitwatering van een gedeelte der Uude-en-
Nieuwe-Landen-van-den-Oudenbosch, en , hoewel in geringe mate ,
ook voor een gedeelte van den Gaslelsche-polder, alsmede tot suatie van
de zoogenaamde Bo t e r p o t t e n en andere lan d en , ten ui en U1
westen van den O u d e n b o s c h , welker zomerpeilen omstreeks 0 ,3 0 eil. onder
A, P . gelegen zyn. De sluis , gelegen aan de westzyde van het