ONBOTAYL, d. in Oost-Indie, op h e t e il. Groot-Kcy , e en der
Zuidooster-eilanden-van- Banda.
ONDANKBAARHE1D, naam, welken de Oostbatterij , aan den
Ilelder, prov. Noord-Holland, onder de Republiek droeg.
ONDARANDEER, onderdistr. in Oost-Indie, op het Sundasche eil,
Java, resid. Bantam, reg. Serang, afd. en distr. Tjikandie.
ONDARANDEER o f Onoerande, d . in Oost-Indie, op h e t Sundascht
e i l . Java, r e s id . Bantam, r e g . Serang, a fd . en d is t r . Tjikankie, ond
e r d is tr . Ondaradeer, a an d e r iv ie r v an d ie n z e lfd en n a am .
ONDARANDEER (DE) of de Onderande, riv. in Oost-Indie, op het
Sundasche eil. Java, resid. Bantam.
ONDER, b. in het Land-van-Kessel, prov. Limburg, arr. en 3 u,
N. van Roermonde, kant en 3 n. Z. van Horst, gem. en 8 inin. N.
van Helden; met 20 h. en 110 inw. — Het is het noordelijke ge-
deelte van het geh. Onder-en-End.
ONDER-DE-MOLEN, b., prov. Zeeland, gem. Oud-Vosmeer-en-
Vrijberghe. Zie Molen (Onder-de- ) .
ONDERDENDAM, kant., prov. Groningen, arr. Appingedam; palende
N. aan de Noordzee, 0 . aan het kant. Appingedam, Z. aan de
kant. Hoogezand en Groningen , alsmede aan het Reit-diep, dat bet
van het kant. Zuidhorn afscheidt, W. aan de Lauwerzee.
Dit kant. bevat de volgende veertien gem.: Adorp, Baf lo, Bedum,
E e n r um, Ka n t ens , Klo o s t e rb u r en , Le en s , Middel stnm,
l l i t hnizen , Ui thu i z e r -Me ed en , Ul rum, U s q u e r t , W a r-
fum en W insum. Het telt 4621 h., bewoond door 3337 huisgez.,
uitmakende eene bevolking van ongeveer 31,600 inw., die meest hnn
bestaan vinden in den landbonw.
ONDERDENDAM, d. in Hunsingo, prov. Groningen, arr. en 4 u.
W. ten N. van Appingedam , gem. en 1 u. N. ten W. van Bedum,
J u. N. ten O. van Onderwierum, waartoe het zuidelijke gedeelte
vroeger kerkelijk behoorde, { u. Z. ten 0 . van Menkeweer, waaronder
het noordelijke gedeelte hehoorde , aan de kanalen van Middelstum,
Warfum en Winsum , zoo dat hier alle schepen van het Noorden van
Hunsingo naar Groningen moeten doorvaren , uitgezonderd die van de
Marne.
Men telt er 63 h. en 430 inw. De benaming wordt ontleend van
eenen dam of eene onder water liggende steenen doorrid, die oudtijds
hieromtrent in het kanaal lag.
Het is wel bebouwd , en ongemeen levendig door de drukke vaart
längs de drie kanalen , welke er zieh vereenigen. Het eene kanaal
komt van Uithuizen , Kantens en Middelstum, waarmede zieh, bij
Froonklap , het Westerwijtwerder-maar vereenigt, door hetwelk men
naar het Damster-diep vaart; het andere van Warfum längs Menkeweer;
het derde is het Boter- of Zijldiep , hetwelk van Groningen
herwaarts komt en zieh verder, tusschen Obergum en Winsum door,
naar de sluizen , in de prov. Groningen zijlen genaamd, begeeft, en
in het Reitdiep ontlast, mft eene noordwestwaartsche zijtak, welke
zieh naar Mensingeweer begeeft (1), alwaar, aan de westzijde van
den dam , de TJlrumer-schuit, in gemeenschap met eene schuit van
Mensingeweer, over Orderdendam naar Groningen vaart. Ook ontlast
zieh te Orderdendam het Kardinger-maar. Dewijl er wel onderhoudene
grintwegen längs drie van die kanalen naar deze vcrschillende punten
( l) Alle deze raarten zijn aangelegtf tusschen de jaren 1653 en 1662.
wirtrlloopen, zoo is dit dorp eene aangename en welgelegene plaats.
ln dit d. kruisen zieh twee grintwegen, de eene van het westelyke
iunsingo oostwaarts over Middelstum naar Appmgedam loopende, cn
Wandere van Warfum naar Groningen. Reeds vroeg werden hi er de
Warfdagen der Reglers en Zijlregters gehouden. Heden vergaderen er
de Scheppers van de Winsumer- en Schaphalster-zylen nog m een
L n gebouw, het Zij 1 ve s t e r-huis genoemd. Hier is tevens de
JLliiksche vergadering van de kiezers uit de Ommelanden (het eerste
district), de Heeren Predikanten van de klassis van Middelstum en
d e Schoolonderwijzers van het derde district Daarb.j wordt alhier,
is gelegen in het hart van het land en aan het Z.jldiep, van rondom
veel vee en koren, meest echter haver, mgescheept en naar Holland
en Engeland vervoerd; hetwelk alles deze plaats zeer levendig maakt,
„daardoor in den zomer vele stedelingen u.tlokt, om er den dag o f
"htermiddag door te brengen. Bij goed schaats.js wordt in geheel
Hunsingo-kwartier geene plaats drukker bezocht dan Onderdendam, en
zelfs bij sterk ijs met arren cn wedloopen. .
De Herv., di^ er 430 in getal zijn, onder welke 110 Ledemalen,
maken eene gem. uit, welke tot de klass. en ring van Middelstum
bchoort. Deze gem. heeft vroeger deel gemaakt van vier gem., zijnde
M e n k e w e e r , Mid d e l s tum, Bedum en Onde rwie rum, welke
gedeelte in 1828 tot eine gem. vereenigd zijn. De eerste, die in deze
nieuwe gemeenle het leeraarambt aanvaarde, is geweest P. Damsie ,
die in het jaar 1829 herwaarts kwam. Het coUat.eregt bezjt de ge-
„.eente zelve. Zij heeft hier eene kerk waarvan den 24 April 1840 de
eerste steen gelegd is , en die den 13 December van dat zelfde jaar
werd ingewiid • ten gevolge waarvan de kerk van Onderwierum in
WO en die van MenkewJsh in 1843 zijn afgebroken. De n.euwe
kerk is een net , langwerpig gebouw, met eenen hollen naaldtoren
met klokuurwerk en wijzerbladen. Het orgel, door N. A. L oeman es
Zorn nieuw gemaakt, is , den 18 Julij 1841, mgew.jd. De kerk Staat
ten Z . het Winsumer- en ten W. het Boter-diep , ten N. den grindeVeelRZ
K., welke er 20 in getal zijn , behooren tot de sUL van
I Bedum. — De dorpschool wordt gemiddeld door een getal van 100 leerlinaen
bezocht. „ , ., ä a
Er bestaat hier een Dep a r t emen t der Maat s chappy :
Nut van ’t Algemeen, dat den 3 Augustus 1801 is opgerigt en onge-
'Tn ^le/ jaar 1837 is aldaar een genootschäp, tot ^ e^order'"S |j| niiverheid gevestigd , waartoe W illem I , Koning der Nederlanden, bij
besluit van 31 Januarij 1837 , magtiging heeft verleend en hetwelk thans
223 Leden telt, vergaderende in het Zijlvester-huis. — Men houdt
hier jaarlijks op den laatsten Zaturdag in de maand Juny eenen wed-
loop van paarden, om eenen aanzienlijken prijs. , , .
De orntrek van Onderdendam is laag en vlak land, bestaande uit
zware klei , zeer geschikt voor steenfabrijken , zoo als er dan ook twee
aan het Winsumer-diep bcstaan. D e omtrek dezer plaats ls naakt
en kaal en biina zonder boomen; ook is de grond met geschikt voor
het aanleggen van tuinen. Men vindt er eenen houtzaag- en eenen
korenmolen, vele.ambachtslieden en onderscheidene; ambtenaren
ln 1803 werd er de zetel der burgerlijke. lijfstraffelyke regtspleging
voor Hunsingo, welk kwartier een drostambt uitmaa t e , gep aa s ,
en dien ten gevolge aldaar een Regthuis nieuw gebouwd. Doch by
VIII. D e e l . *