verkocln eo afgebroken, zoodat de grond, waar bei gestaan heeft'
thans tot bouwland dient. Het tweede was den / / . Geest toefrewiid’
ii de kapel van dit gasthuis was eene vikarij, daar de Raad bet
regt van patroonschap over had, en waarvan de bedienaar i>4kou-
dcn was, driemaal per week, de onbloedige offerande op te drawn
De inkomstcn van deze vikarijen zijn naderhand dep Overste der school
toegelegd , met deze voorwaarde, dal hij er twee diensten moest laten
lezen. Het derde droeg den naam van S t. El izabeths -gas thui s
Het vierde, dat Hol lande r beet, is misschien naar de stichters
genoerad, en is tegenwoordig mede tot burgerwoning ingcrigt.
Aan de Lat i jns che s cho o l , eene instelling, oorspronkeliik door
het kapitlel daargesteld, en welke gevestigd is boven het gewelf van
dat gedeelte der kerk, hetwelk nog van de in 954 gebouwde is over-
gebleven, werd vroeger door eenen Rector, eenen Courector en eenen
Praeceptoronderwijs gegeven. In 1809 werd de praeceptorsplaats af-
gescbaft. In 1842 werd deze school als Gymnas ium ingerigt, waarbii
Rector en Conrector m de oude talen en geschiedenis, en eL Praecen-
or in de meuwe talen , geschiedenis en wiskunde onderwiis geven
liet Gymnasium telt thans 29 leerlingen , waaronder velen van elders.
Voorts zijn bier twee lagere S tads s cholen , welke gezamen-
lijk gemiddeld door een getal van 570 leerlingen bezocht worden.
JHen heeft er ook een P o s t k a n t o o r , alsmede een S t a t i o n de r
P a a r d e n - p o s t e r ! } .
O l d e n z a a l is de geboorteplaats van den Go d g e l e e r d e J a c o b u s
ffliDDEHDoariBs, geb. omstreeks het jaar 1 5 4 0 , f 13 Januarij 1615
na in onderscheidens Akademien het hoogleeraarambt le bebben bc-
kleed en onderscheidene werken te hebben geschreven. Nog verdienen
onder de beroemde Oldenzalers, vermelding H e r h l a n T e r h o e n y e , Overste
van het St. Catharma-klooster, bij Almelo, en G e b a b d E i l e r , die in
het midden der zeventiende eeuw, toen Twenthe aan de Staten was
gekonien, zieh alle moeijelijkheid getroost hebben , om de R. K. kerken
te verzorgen en de Leeken van zielenvoedsel te voorzien ; alsmede J an
W i l l e b R a c e r , Schnjver van de Overijssehehe Gedenkstukken, die hier,
gedurende meer dan een halve eeuw, de regtsgeleerde praktijk heeft
W lT .f i en '" et1laa,tsl der voriSe bekleedde. Hij overfeed m het jaar 1e8e1u6w. het drostambt van Twenthe
Deze stad heeft ten allen tijde haar deel gehad in de oorlogsram-
HpH M tNeJ®rland Sftroffen hebben. Gedurende den Spaanschen en
den Munsterschen oorlog is zij meermalen ingenomen.
J "a3 naau*elijks door den Graaf v a s Hohehlo voor de Staten beÄ
S t.’ ° , 1 Sera,akte wcder onder de magt der Spaanschen , in
KKaolihi?onhljükte° e"g odi sdri°enr st noSgc hl!lalndg dhear ddbeunr Sberlisj vzeenl veana n’ kldeivee nd.e HDoeo mGsrcaha-f
J ln de Iaalste jaren zijns levens, de Staten
trarhi d Ü CD ' SPaanschen belangen tocgcdaan , had wel getracht
deze stad eerst met geweld le doen bukken , doch werd door
de kloekmoedige tegeuwecr der Staatsche bezetting, met groot ver-
11 a ag^n * De bezetting middelerwijl door deze verdediging veel
volk verforenbcbbende, en daarbij zeer afgemat, kon zieh niet'op de
Spaanschgezinde burgers, die R e » « e n b e r c andermaal ter hulp riepen,
verlaten , waarom z i j , voor erger vreezende, het geraden vonden, de stad
verlaten , die daardoor weder aan den Koning van Spanje overging.
v, / , WCr or s > Prins van Oranje, opgeeischt, en
op het ontvangcn van weigcrend antwoord hcvig beschoten, waarna
zij zieh den 22 October, overgaf. Zij bleef toen onder bet gebied der
Staten tot den 6 Augustus 1605 , toen de Spaansche Veldheer Sn-
s o i a , zonder zijn volk le ontzien , de stad op drie plaatsen te gelijk
deed aanvallen en in eenen nacht overmeesteren.
Eindelijk, in 1626, werd zij door Graaf E b k s t K a s im ib v a k N a s sa d -
D ie t z , Gouverneur van Friesland, met een leger van twaalf duizend
man aangetast, tcrwijl de Baron d e M o n c l e , als Spaansch Gouverneur
, over eene bezetting vaii omtrent elf of twaatf honderd man ,
meest Italianen, daar binnen liet gebied voerde. De stad werd den
1 Augustus, bij verdrag, overgegeven en de bezetting naar Lingen
begeleid.
In het jaar 1672 werd deze plaats, die toen ontmanteld was, zonder
tegenstand , door de Munstcrsche troepen overweldigd, die haae
tot in 1674 hebben ingehouden.
Na dien tijd is ons niets meldingswaardig omtrent O l d e n za a l voor-
gekomen , ten zij, dat door den storm van 29 November 1856 , behalve
de schade, die daardoor aan het stadhuis is toegebragt, ook de ko-
renmolen verbrijzeld is geworden.
Het wapen van O l d e n za a l is een schild van azuur (lilaauw) met een
kruis van goud. In den regter bovenhoek is geplaatst het borstbeeld
eens Bisscbops van goud en gekeerd naar de linkerzijde. Het schild
is gedekt met eene kroon van goud.
OLDENZEEL, geh. in het Gooregt, pröv. Groningen, arr. en 2-j u.
0. ten Z. van Groningen, kant., gem. en 1 u. Z. W. van Hooge-
zarid, 10 min. Z. van Kropswolde; waartoe het kerkelijk beboort.
OLDENZIJL of O u d e n z i jl , d. in Hunsingo, prov. Groningen , arr.
en 5 u. N. W. van Appingedam, kant. en 2 j u. N. O. van Onder-
dendam, gem. en \ u. Z. van Uithuizermeden.
Het d. is klein , teilende slechts 37 h. en 500 inw , maar welvarende
als op eenen vruchtbaren en zavelachtigen grond gelegen. De heer-
lijke veldgewassen en goede teelgrond maken dkt oord aangenaam.
De inw. vinden ineest hun bestaan in den landbouw en de veeteelt.
Ook heeft men er eenen korenmolen. Er loopt hier, len N. van het
dorp, een maar längs , hetwelk, j u. ten O. der kerk van Uithuizer-Mee-
den, een begin neemt, en bij Uithuizen in het Trek-diep loopt. Bo-
vendien heeft men nog, ten Zuiden van het dorp, het Onde-maar,
dat nu niet meer bevaren wordt. De Dijkuiner-weg , loopende Noord
cn Noordwest ever Paap-til naar de Uithuizer-Meieden, even ten Oos-
len Oldezijl was vroeger de zeedijk, ten' Oosten v;in welken het Nieuwe-
land, later aangespoeld , gelegen was.
De Herv., die er wonen , behooren tot de gem. Ooster-Nieland-
cn-Oldenzijl, welke combioatie reeds kort na de Hervorming plaats
tad, zijnde W e s s e l u s Rhodius er in 1595, de eerste Predikant
geweest. Hij verlrok in 1604 naar Kantens. 'Koen in 1650 L d d o v ic d s
H e l l in c k i io iz e n , die in 1621 derwaarts gekoancn was, overfeed,
werden O l d e n z i jl en O o s t e r - N i e l a n d van elkandcr geschei-
den, waardoor O l d e n z i j l , in 1651, lot cersten afzouderlijken Predikant
bekwain , G o a l t e r u s a B y l e r , die in 1690 overfeed. Na liet ver-
trek echter van J an F reesjh an V ik t o r naar Ten-Boer, in 1805, werd
O l d e n z h l , eerst provisioneel met Z a n d e w e i r vereenigd, maar in
1829 voor vast met O o s t e r- Ni e l a n d , zoo als het dit thans nog
)s> De Predikant woont le Ooster-Nieland. De kerk Staat aan de
Jioordzijde van den niet geplavcidcn rijweg. Het halfronde koor der
kerk of het zoogenaamde kloosterkoor, met veel. duifstecn , is in eenen