OOSTWOUDER-POLDER , pold. in Kennemerland, prov. Noord•
Holland, arr. en kant. Alkmaar, gem. Akersloot; palende N. aan de
Kooger-polder, Z. 0 . aan de Starmeer, W. aan de Starmeer-vaart
die hem van den Westwouder-polder scheidt.
OOSTZAAN , gem. in Kennemerland, prov. Noord-Holland, arr.
Haarlem, kant. Zaandam (7 k. d., 9 m. k., 7 s. d. ) ; palende N.
aan de Wormer-en-Enge-Wormcr , 0 . aan Purmerend, Ilpendam-en-
den-Ilp, Landsmeer-en-Watergang, Z. aan het IJ, W. aan Zaandam.
Deze gem. bevat het d. Oos t zaan, benevens een gedeelte van
de b. Oos t zane r -Ove r toom. Zij beslaat, volgens het kadaster,
eene oppervlakte van 1928 bund. 99 v. r. 1 v. eil., waaronder 1920 bund.
62 v. r. 79 v. ell. belastbaar land. Men telt er 210 h., en 3 be-
woonde watermolens , gezamenlijk bewoond door 232 huisgez., uitma-
kende eene bevolking van 1380 inw.
In het zuideinde dezer gemeente leven en kleeden zieh velen der
inwoners als stedelingen ; anderen , daarentegen , en hoe verder om de
Noord hoe meerder, als boeren, en doen geen ander dan boerenarbeid.
Sommigen der eerstgemelde drijven koophandel; anderen houden vee
en verkoopen het zuivel te Amsterdam en Zaandam. Oudtijds werd er
ook de akkerbouw ijverig voortgezet, en zelfs zeer goede tarwe gewonnen
, doch zulks is allengskens gesleten. Het graven van turf uit
de veenen, ten 0 . van het dorp gelegen , is ook van langzamerhand
meest te niet gegaan. De visscherij wordt bij velen nog naarstig
voortgezet, waartoe het groot getal slooten , lusschen de landerijen
aan beide de zijden van het dorp, eene goede gelegenheid verschaft,
e n , nevens anderen visch, ook zeer schoonen baars uitlevert j die
veelal naar de omliggende plaatsen gevoerd en daar verkocht wordt.
Men heeft er ook 8 stijfselfabrijken , 1 scheepstimmerwerf, 1 pelmo-
len , 1 koornmolcn en 1 oliemolen , welke laatste te gelijk stijfselpoe-
der en blaauwsel maalt.
De Herv., die er 1320 in getal zijn, onder welke 800 Ledematen,
maken eene gem. uit, welke tot de klass. van Haarlem, ring van
Zaandam, behoort. De eerste, die in deze gem. het leeraaratnbt
heeft waargenomen , is geweest B a r t e l J a c o b s z . , die hier vroeger R. K.
Pastoor was, doch, in het jaar 1870 of daaromtrent, zijne priester-
lijke bediening verliet, en de Verdiensten van C h r i s t o s begon te pre-
diken , leerende, dat men door C h r i s t u s alleen tot den Vader komt,
zonder zoo vele eigene gezöchte werken en schijo van .heiligheid, maar
door een waar en opregt geloof, volgens de belijdenis der eerste en
Apostolische kerk. Zijne eerste predikatie, die hij op dezen voet
openlijk deed, had plaats in de opene lucht, te Zaandam, op de
groote sluis, onder den toeloop van veel Volks. Vervolgens predikte
hij ook te Westzaan , op den Dingstal bij de kerk , terwijl men er
de godsdienst in uitoefende , en naderhand op vele andere plaatsen,
tot dat hij , om de inquisitie te ontwijken , de vlugt naar Engeland
nam , waar hij van de Gereformeerden uit Nederland wel ontvangen
werd. Doch zoohaastde zaken , onder het beleid van W il l e m I , Prins
van Oranje, in de Nederlanden begonnen te beteren , keerde hij weder
naar Holland , en verstrekte in de eene of andere kerk tot hulp,
tot dat hij, in 1878, tot Predikant van de Oostzaner gemeente werd
aangenomen, van waar hij, in het jaar 1880, naar de Beverwijk
moet vertrokken zijn. Destijds was O o st za a n met Za a n d am ver-
eenigd ; doch onder zijnen opvolger G e r a r d u s P u p p iu s , werden zij, m
1383, gescheiden , als wanneer O o st za a n tot afzonderlijken Leeraar
hekwam T it u s van E v e b d in g e n . In het volgende jaar, toen P o p p iu s
no» te Zaandam stodd , werd O o st za a n weder daarmede vereemgd.
ln 1388 werden zij nogmaals gescheiden, zoo als zij dit later ook
aitjjd gebleven zijn. Onder de Predikanten, welke hier vroeger gestaan
hebben , verdienen melding de bekwame ßijbeluitlegger en Godgeleerde
J o ha nn es d ’O u t r e in , van 1683 tot 1687, die zieh o o k als Nederdu.tsch
Dichter heeft doen kennen, en A b ra h am R u t g e r s , van 1777 tot 1778,
die Lid was van de, in het jaar 1806 benoemde, Commissie tot het
zamenstellen van eenen bundel Evangelische gezangen , ten gebruike
der Hervormdeu ; terwiji hij zieh tevens als Nederduitsch Dichter heeit
doen kennen , en buitengemeen bedreven in kerkelijke zaken was. Het
beroep geschiedt door den kerkeraad.
De Doopsgez., welke bier 7 in getal zijn, behooren tot de gem. van
Zaandam. — De Evang. Luth., van welke men er 8 aantreft, worden
tot de gem. van Zaandam gerekend — De R. K., van welke er
12 wonen , behooren tot de stat. van het Kalf.
Men heeft in deze gem. eene school, te Oo s t z a a n , waarin bij
dag gemiddeld aan 130 kinderen het gewone onderwijs gegeven vrordt,
en bij den avond aan eenige in de Fransche en Hoogduitsche talen en
bet handteekenen.
Het d. O o st za a n of O o st z a n e n , oudtijds O o st za a n d b n geheeten , ligt
4-t u. N. 0 . van Haarlem, 1 u. 0 . van Zaandam. Het strekt zieh in
de lengte, bijna Zuiden en Noorden van den dijk, aan het IJ , om-
trent 1{- u. gaans uit. Bezuiden de kerk, die een half nur gaans
van den2dijk Staat, draagt het den naam van h e t Zuideind. Be-
noorden de kerk wordt aan een gedeelte den naam van Kathoeken
gegeven, en, daar het zieh vervolgens in tweeen scheidt, draagt het
ooster- en wijd uitgestrektste deel den naam van Haal , oudtijds fla -
del en nu ook N oo rd haal , en het wester deel, dat verre het minste
is, noemt men Heul of Zuidhaal . Längs bet een en ander deel
van het geheele dorp is een doorgaande weg en eene wegsloot, die
den naam van Gouw of Gouwe draagt, ter wederzijden met huizen
betimmerd, doch niet digt aan elkander, dan alleen bij de kerk, maar
doorgaans eenigzins vaneen gescheiden en velen daarvan op werven , die
veel hooger zijn dan hetgemeene weiland. Ten dienste van de We s t e r -
lijke huiz en zijn er, längs het geheele dorp, vele dämmen, of,
gelijk men anders zegt, bruggen over de wegsloot, die van ouds maar
met eene enkele plank ten overgang voorzien waren. In den weg zelve
is ook een groot getal bruggetjes, hier zijlen genaamd , waarvan de pos-
ten los leggen en aan de eene zijde slechts met eene geringe leuning
voorzien zijn , om dus met schuiten gemakkelijk van de oostelijke huizen
achter aan de westelijke te kunnen komen. De weg was vroeger smal,
zijnde slechts tien voet breed , en ter breedte van slechts twee voet
met steenen bestraat of met planken belegd, uitgezonderd omtrent de
kerk, waar de weg en de straat breeder waren ; doch na het jaar 1845
is de weg aanmerkelijk verbeterd. Van den Overtoom tot aan den
Haal en Heul is hij , met eene behoorlijke straat en bij de laatstge-
noenide , met een puin- en schulppad voorzien, zoodat hij , in tijden
van nood , met eene brandspuit of anderzins van zeer groot nut kan
zijn. Men wil, dat dit dorp in de negende eeuw reeds bekend was, en
in de lijst der goederen van de St. Maartenskerk te Utrecht, met den
naam van H o st sa g n en benoeind zou zij ti. Reeds in 1361 werd het
gedeeld in Hadel en Zuid eindc, waarvan elk zijne bijzondere
dijklasten had. Het moet destijds een der voornaamste dorpen van