De stad N ijkerk , ook wel eens Nijekerk of N iebwkerk , in het Lat»
N eöclesia gespeld , ligt 9 u. N. W. van Arnhem, 6 £ u. N . ten w '.
van Wageningen , 4 u. Z. ten W. van Harderwijk, en 2 u. N. 0
van Putten ; 52° 15' 24" N. B., 25° 8' 84" 0 . L.
Zij is tamelijk groot van ointrek en werd eerst in het jaar 1413
door Hertog R einald III, met stads geregtigheden beschonken, daarom
werd zij vroeger bij de inwoners de V est genoemd, ziende op hare vorige
gedaante , toen zij met muren omringd en van poorten voorzien was ,
waarvan men thans geene overblijfselen meer ontdekken kan. In 1808
werd zij door Koning L odewijk weder tot eene stad verheven. Van
ouds waren er drie poorten aan, als de Oo s t -po o r t ten N., de
Veenpoort ten Z. en de Holker -poor t ten W., die allen voorlang
verdwenen zijn. — Men heeft er veertien straten, allen met steenen
gcplaveid.
Door eene bekwame baven heeft N i jk e r k vereeniging met de Zui -
der zee, en kunnen daardoor de ingezetenen hun koorn , *tabak en
andere voortbrengselen , gemakkelijk naar elders verzenden. Ookhan-
delen zij veel in de vetweiderij, waartoe zij bekwame gelegenheid
hebben, door het weiland, ten Noorden dezer plaats gelegen, en de
Arkenheem geheeten , hetwelk in de geheele Veluwe , in vruchtbaar-
heid niet geevenaard wordt. Men telt er 882 h. en ongeveer 4140 inw.
Het Raadhui s., in de JColkstraat, is een nietgeheel doelmatig in-
gerigt gebouw. Het Ka n t o n g e r e g t , wordt mede daarin gehouden.
De kerk, welke hier vdör de Hervorming stond, en naar de
H. Catearina was genaamd, stond destijds ter vergeving van de Abdis
van het kapittel bij Eramerik. Het opbouwen van deze kerk is begonnen
den 8 Junij 1461 , en is de eerste steen gelegd door P ieter
B asterd van E gmond , Richter van de Veluwe. Doch op den 8 Au-
guslus 1840, is de kerk, met een kasteel, bij ongeluk afgebrand,
maar kort daarna is eerstgemelde weder opgebouwd en met rijkelijke
inkomsten, die aan St. Severinus-altaar gemaakt waren , begiftigd.
De tegenwoordige H e r v o rm d e k e r k , aan de Stollcerstraat, is
een betrekkelijk ruim en fraai gebouw, met eenen schoonen torcn met
klokkcnspel en uurwerk, en van een uitnemend goed orgel voorzien.
In het jaar 1821 werd door den Heer J. Marcbs aan deze kerk een
fraai bewerkt doopbekken vereerd en , in 1858, daaraau door wijle Vrouwe
van Harselaer, laatst weduwe den Heer P. J. Croes , bij uitersten wil
twee zilveren scholels, twee zilveren bekers en eene zilveren schenk-
kan , ten dienste van het H. Avondmaal, vermaakt.
De Rooms ch-Kathol i j ke- kerk, aan de H. Catharina toege-
wijd, aan de Holkerstraat, is een fraai ruim gebouw, met eenen toren
en van een orgel voorzien.
Vöör de Relormatie plagt er een ruim en wel begiftigd Beggijn-
ho f te staan, waarvan eenige huizen en het bijgelegen Beggijnen-land
den naam als nog bewaren.
De Israeliten hebben hier nog twee S ynagogen, eene vroeger voor de
Portugesche Israelieteu, in de Nieuwstraat, zijnde een eenvoudig gebouw,
zonder toren , en eene voorheen voor de Nederduitsche Israelieten,
in de Cingelstraat, zijnde een vrij fraai gebouw, zonder toren in
welk laatste echter thans alleen dienst verrigt wordt.
Men heeft er een V e e sh u i s , op het Eerlaat, zijnde een wel ingerigt
gebouw, waarin nu zeven kinderen verpleegd worden., alsmede eene
Bank van Le ening. — Vroeger had men er ook een Melaats-
h u i s , in de Vetkampstraat, welk gebouw thans een woonhuis is.
Buitcn de stad liggen twee fraaije builenplaatsen, Gr o o t -Wa t e r - .
goor en de S a l en t e in ; voorheen had men er nog Hu lk en s t e in ,
en Be e r enkamp.
De F r a n s c h e k o s t s c h o o l v o o r J o n g c h e e r e n wordt gennddeld
door een getal van 40 leerlingen bezocht. De F r a n s ch e
k o s t s c h o o l voor J on g e jufv r ouwen telt 30 leerlingen ; de
twee Nede rdui t s che scholen 480 leerlingen, en de drie bys
c h o l e n 280 leerlingen.
N ijkerk heeft eene beroemde Maandagsche beestenmarkt, en twee ,
doch onbeduidende, kermissen , eene kleine en eene groote, körnende
de eerste in f f lift de tweede acht dagen voor St. Lambertusteest; ook
worden er drie paardenmarkten gehouden, waarvan de eerste mvall op
Vrijdag voor Palmmarkt, de tweede op Zaturdag voor den eersten
Maandag in Junij en de derde op Vrijdag voor St. Laurensmarkt.
Er is te N ijrerr ook een D is t rib u tick an too r voor de bri eve
npo’ste r ij. .
Te N ijkerk zijn de volgende beroemde mannen geboren : iVIadrits
Marissen P annenkoek , Rentmeester van Hertog K arel , en een zeer ge-
leerd man: diens broeder A üsbst P annekoek , Secretaris van Hertog
Kabel die hen beide zeer hoog schattede ; Gerard P annekoek , Heer
van Meinerswijk en Raad van het vorstelijk hof, ten tijdc van Keizer
Karel V en F ilips. Verder J an S chrasser, Ritmeester van Vorst Karel;
H erman van H el , die in het jaar 1511 , door eene bijzondere knjgslist,
Harderwijk van de ßourgondiers vCrlostte, en in 1528 de stad Hattem
zeer laug en ridderlijk verdedigde; J ohan van R enselaar , die in Friesland
streed, en R einerd Kollen, mede een Krijgsman, welke den Koning
van Spanje, zijnen Heer , in een gezantschap naar Denemarüen, zoo
wel diende , dat deze hem tot Ridder verhief.
In 1410 deden de Hollanders, met die van Amersfbort, eenen inval
in N ijkerr en namen er grooten buit en eenige gevangenen mede.
In 1494 en later was zij de legerplaats van de zoogenaamde groote
garde van Keizer M axibiliaan , welke van daar over de Veluwe stroopte
en zieh hier vast nestelde , tot dat Vorst K arel haar, na eene harde
belegering, van daar verjoeg en de opgeworpene schansen deed siechten.
Vervolgens werd N ijk e r k , in 1510, nog eens door F r e d e r ik van
B a d e n , den zes en vijftigsten Bisschop van Utrecht, en naderhand, m
1629, door eene bende Kroaten uitgeplunderd.
Bij den watervloed van November 1775 stond het in den omtrek
dezer plaats jammerlijk gescliapen. De omliggende buurten, ten Westen,
waren a l l e n overslroomd; velen moesten, om het water te ontwij-
ken, naar de zolders van hunne huizen vlngten. Behalve het verlies aan
vee , hetwelk hier en daar is omgekoinen , was de schade, die hier
omstreeks, door het wegspoelen of bederven van tabak , veroorzaakt
werd , zeer aanmerkelijk. Eene groote menigte hooi was in de bergen
onbruikbaar geworden , alle bruggen en vondels , welke men in
den Poldcr-van-Nijkerk gelegd had, waren weggespoeld.
In September van het jaar 1748 ontstonden er geweldige bewegin-
gen , onderhet prediken en in de catechisatien van Gerardbs K bipers ,
een jong, welsprekend en ijverig Leeraar, hier kort te voren van Jutphaas
beroepeu. Velen onder de toehoorders geraakten van tijd tot tijd , en
doorgaans verscheiden te gelijk, aan het schreijen , handenwringen,
roepen, tieren, slaan en' kloppen , niet zonder, somtijds met luider
stem , hunne zonden te verfoeijen , den duivel af te zweren en hunne
toevlugt te nemen tot ’s werelds Heiland. Ecnigen kregen geweldige