m oss.
weinig kleigrond. De granen, welke hier gebouwd worden , beslaan voor-
nainelijk in rogge . boekweit en een weinig garst.
De Ro o m s c h Ka t h o l i j k e n , die er 3 8 7 0 in getal z ijn , onder
welke 2 8 3 0 Comnmniknnten , maken eene pastorie u i t , welke tot bet
apost. vie. gen. van ’s liertogenbosch , dek. van Oss, behoort, ea
door eenen Pastoor en drie Kapellaans bediend wordt. Tot in het
ja a r 1619 behoorde B e r c h em nog onder de par. van Oss, en het
schijnt dat ook oratrent en na de verovering van ’s Hertogenbosch
beide pastorijen nog langen lijd door den Pastoor van Oss zijn be-
stuurd geweest.
De H e r v o rmd e n , die er rnim 80 in getal zijn, behooren tot de
gem. Oss- H eesch-Berchem-Geffen-en-Ifuland, welke te Oss eene kerk
heeft. v ' » r» t . . \Xu*n-Zoo
De 1 s r a e l i e t e n , van welke men ü r \4 6 D t e l t , behooren tot de
ringsynagoge van Oss, waartoe ook de bijkerken te Li t h en te Cuyck
behooren, en waarin de dienst door eenen Voorlezer gedaan wordt.
Men heeft in deze gemeente zes scholen, allen in het vlek Oss
welke door een gemiddeld getal van 430 leerlingen bezocht worden. ’
Het vl. Oss of O s, voorbeen Osca, ligt 4 u. N. 0 . van ’s Hertogenbosch
, 3 i u. W. van Grave, 3 u. Z. len 0 . van T ie l, en even,
zoo ver W. ■ W O.van Zalt-Bommel.
Oss is hoogst waarschijnlijk die p la a ts , welke als een matlobergum,,
maalstede of gerigtsplaats, onder den naam van O h sen o , in de Sali-
sebe wetten , door G. W e n d e l i n u s uitgegeven , voorkomt.
In 7 1 2 werd die p la a ts, onder den naam van Osnje, aan den Bis-
schop W i l l i b r o r d geschonken , en de erfgenamen vaa dien Bisschop ,
benevens de abdij van Echternach, hebben ook tienden en andere be-
zittingen aldaar gehad ; hiervan heeft de Prelaat van die abdij de
benoeming der Pastoors bezeten, tot den tijd der Reformatie. Oss
is eene oude vrijheid. Hertogin Johanna had reeds, den 9 September
1 3 8 7 , aan de stad ’s Hertogenbosch vergund , om Oss te mögen
bevestigen met behulp der Meijerij. Den 1 4 October 1 3 9 9 werd, door
die zeli'de Vorstin , aan die van Oss de bevestiging van vorige enr
verscheidene nieuwe voorreglen, onder anderen, om hunne plaats met
muren , poorten en grachten te voorzien en alzoo tot eene stad en-
veste te maken, verleend. Mede is Oss toen met eene ja a r- en week--
markt begiftigd geworden , terwijl de inwoners vrijdom van houtschat'
verwierven. Deze voorrcgten zijn door Hertog A n th o si , den 1 November
1 4 1 2 , en door deStaten-Generaal der VereenigdeNederlanden,
den 2 December 1 6 6 3 , bevestigd. De inwoners van Oss maakten , in
bet begin der veertiend£eeuw, ook dadelijk gebruik van het hun vergund
voorregt, om hunne plaats te bevestigen ; doch dit werk werd door de Gelderschen
, die niet gaarne eene vesting zoo digt blj hunne grenzen zagen,
verhinderd. Men kan nog de overblijfsels er van zien. DeGr a a f s c h e -
p o o r t , in de voorgaandeeenw , bij hetzoogenaamde Ho og e h u i s opgc-
tro k k en , is nog gedeellelijk binnen dat huis zigtbaar. Een gedeelte der
B o s s c h e - p o o r t ¡s' eerst in 1 8 3 8 weggebroken en op de plaats daar-
van tbans een huis gebouwd. De A r e n s v l u g t , eene nette huizing
en luin binnen de gracbten , schijnt mede te r versterking te hebben
gediend.^ De huizing Mu n s t e r , inet een fraai to ren tje , moet mede
to t dekking van het sladje hebben verstrekt, doch deze z ijn , even als
net H u i s - t e -O s S j Spi t s b c r g e n en T r a w a n en of Te rwa enen ,
tot woonhuizen herbonwd. Ook is Oss nog gedeeltelijkdoor wallen , welke
cveriwel gesiecht zi jn, en geheel door grachten omgeven, welke
O S S .
laatste, len eCneh male toegegroeid zljnde, in 1746. weder werden uit-
vegraven, en sedert van lijd to t tijd worden schoon gemaakt. In de
lulle van Paus P a o l o s IV , van 1 3 6 0 , Staat Oss gesteld als behoorende
onder de acht sted en , welke onder het opzigt van het bisdom van
’s Hertogenbosch staan zouden.
Schepenen van Oss waren van ouds geregtigd, om niet slechts te
dier plaatse , maar ook te B e rc h em de schouw te voeren , en zijn
daarin bevestigd, bij vonnis van 2 December 1663. De Hertogen W e n c e s -
l a u s en J o h a n n a hebben het gemaal met h e t regt van dwang overOss,
Heesch, B e rc h em en N i s t e l r o d e , aan A l a b d v a n Os, Proost van
Leuven, gegeven, onder eenen jaarlijkschen cijns van honderd gouden
realen (262 g u ld .), die nog met honderd drie en dertig gülden vijf en
dertig cents betaald worden. Er waren eerst alleen te Oss en Heesch
molens , vervolgens ook een te Nistelrode en eindglijk nog een te Berchem
, welke eenen gemeenschappelijken dwang over die vier plaatsen
plagten te hebben.
De plaats is groot, schoon , regelmatig en zeer digt betimmerd ,
even als eene stad , staande alle de huizen aan elkauder en hebbende
eene: ruime en schoone marktplaats. Met een woord , Oss is een der
seboonste plaatsen van de Meijerij , en zeer zeker de schoonste van
Maasland. In het ja a r 1824 is er een grindweg , van de Maas te Lit-
koijen tot op een kwartier uurs afsland van Oss, in gemeenschap met
Tiel, aangelegd. Bij koninklijk besluit van 28 Junij 1837 , no. 12 ,
is aan de gemeente, tot herstel van den moerassigen toestand en
hierdoor. de bijna onmogelijkheid om er door te komen , octrooi verleend
tot bestrating van het vlek zelf, hetwelk uit bijdragen , zoo
van de provinciale- als van de gemeentekas, in 1838 is ten uitvoer
gelragt.
, ( Er worden jaarlijks tien jaarmarkten gehouden, a l s : de eerste
op Woensdag na den 2 Februarij ; de tweede op Donderdag vöör
j Halfvasten ; de derde den tweeden Woensdag in Apri l} de vierde dpags
/ voor H. Sacramentsdag ; de vijfde Woensdag na Mabia Hemelvaart j
i de zesde Woensdag na den 8 September; de zevende.Donderdag na
Ossche kermis, die Zondag na S t. Michiel invalt; de achtste den eer-
sten Woensdag na 1 November , doch die dag op het: feest van den
H. W i l l i b b o b d u s invallende, dan op den dag daarna:; d e . negende den
1 laatsten Woensdag in November en de laatste den tweeden Woensdag in
^December^ Er zijn weinige dorpen in Npord-Braband , waar de wekelijk-
sohe groemnarktzoo overvloedigmet allerlei warmoezerij voorzien is.. De
dorpen längs de Maas markten er hnnne boomvruchten en aardappelen ;
den Düngen en Berlicum hunne kool, groenten en boonen; Zeeland en
Boekel komen aldaar de Peelturf markten en Maaslan.dsche voortbrengseleh
inkoopen. De^tien jaarmarkten worden druk bezocht. Er gaat alsdan
veel om in p a a rd en , hoornvee en.varkens ; ook in lak en s, l innen,
hoeden en allerlei boerengereedschappen. Yroeger werd vooral deOsser-
linnenmarkt zeer druk bezocht, als hebbende het Osserlinncn eene groote
vermaardheid , waarom er ook eenige uren in den omtrek geen goede
huismoeder gevonden werd, die niet eenig geld afzonderde, om op de
Ossermarkt linnen te kunnen koopen. Op den dag is pp de Osserjaar-
Markten alles gewoel en ’s avonds is h e i'luidruchtig . Thans zijn vecht- / f 'n -'y/ys/ifJ’ite/
partijen zeldzaam ; v66r, den Franseben tijd ging er echter geene markt i /
voorbij , zonder d a t er lustig met messen werd gevochlen. Liefheb-
bers van het mes kwaipen uren ve r , om .gelegenheid te.vinden tot
deze liefhebberij , zoo als men het noemde. Op Zon- en feestdagen