op eene andere plaats ter waag mögt brengen, dan na hier het waagregt
reeds betaald te bebben.
In 1581 werd hier, zoo tot dekking van dit dorp als van andere
plaatsen , eene schans aangelegd, waarvan de plaats tegenwoordig naauwe-
lijks met zekerhcid kan aangewezen worden. Waarschijrilijk is het alleen,
dat zij aan de noordoostkant des dorps gelegen heeft, dewijl men daar hog
hedendaags een huisje vindt, dat de S c h a ns genaamd wordt. Van
hoe veel nut deze schans wäre, bleek reeds in het volgende ja a r , wan-
neer de Spaanscbe veldheer V e bd u g o , haar aantastende, manmoedigüjk
werd afgeslagen.
Ookheeft men er nogeen fraai buitengoed An d r in g a - s ta t e . Vroe-
ger had men er nog de staten Gauma en Douma.
Ten Zuiden van het d. vindt men een watertje, de Wet ering
genaamd , doch geheel onderscheiden van de bovengemelde weteringen.
Ook loopt er eene lange vaart, de Böks loot geheeten, zuidwaarts
in het Ouddeel. •
Er bestaat in dit d. een Departement der Maatschappij : Tot Nut van
’tAlgemeen, hetwelk den 1 Augustus 1815 opgerigt is, en ongeveer
50 leden telt. _
Oldenboorn is de geboorteplaats van den Kapitein T ette B ackes V elt-
m a n , geb. 18 Maart 1791 , + 20 Julij 1850, die zieh gedurende 18 ja-
ren, dat hij zieh in Oosl-Indie hevond, vooral in de oorlogen op
Sumatra, door onversebrokken dapperheid onderscheiden heeft.
In het jaar 1413 werd hier een put gegraven , waaruit eene zoo
vergiftige damp oprees, dat er aanstonds twaalf mannen , vier vrou-
wen en twee kinderen door omkwamen, waarom men den put, zoo
spoedig mogelijk , weder dempte.
OLDEBOORN (HET NIEUWE-HUIS-), Doopgez. gem. in Friesland,
welke rnim 380 zielen, onder welke 160 Ledematen telt, en door
eenen Predikant bediend wordt. De eerste , die in deze gemeente het
leeraarambt heeft waargenomen, is geweest Gerwen T homas B kouwek,
die in het jaar 1738, na de scheuring , waarvan in het volgende art.
gesproken wordt, dit ambt aanvaardde. Hij was vroeger Kommandeur
op Groenland en heeft, als Liefdeprediker, de gemeente veel dienst
bewezen. . ,
OLDEBOORN (HET OUDE-HUIS-), Doopsgez. gem. in Fnesland,
welke 390 zielen, onder welke 170 Ledematen telt, en door eenen
Predikant bediend wordt. , . ...
Deze gem. is eene der oudste in Frieslaud, waarvan de juiste tij
van ontstaan onbekend i s ; vrij zeker bestond zij echter reeds voor
1549. Onder de eerste Liefdepredikers dezer gem. schijnen geweest
te zijn E elke en F u b , die in dat jaar te Leeuwarden , oin hungeloof,
zijn ter dood gebragt. _ . .
In 1738 ontstond er eene scheuring in deze gemeente. Het is wrei
waarschijnlijk, dat eenig verschil in godsdienstige begrippen het zijne
biertoe hebbe bijgedragen , zoodat de zoogenaamde grove party , on
der den titel van het Ni euwe -h u i s (zie het vorige art.), zieh van
de bestaande gem. afzonderde , terwijl deze laatste den naam van e
O dde-huis kreeg. De eerste, die na de scheuring , in het Oode- hihs
de dienst waarnam , was een zoogenaamde Liefdeprediker , J an Men-
t i s , overleden in 1784. De eerste gestudeerde Predikant was Hen-
dricds H aga , die er in 1837 beroepen werd.
OLDEBOORN-EN-NES, kerk. gem., prov. Friesland, klass. van
Heerenveen, ring van de Lemmer.
Men telt er 800 zielen , onder welke 190 Ledematen. De eerste,
die in deze gem. het leeraarambt heeft waargenomen, is geweestCon-
b a d iu s A l ü a r i u s , die in het jaar 1596 herwaarts kwam , en in het jaar
1602 naar Tjum vertrok. _
OLDEBROEK gem.op de Over-Veluwe, prov. Gelderland, distr.
Veluwe, arr. Arnhem, kant. Eiburg (1 k. d., 5 m. k., 2 s. d.) ;
nalende N. aan de Overijsselsche gem. Kamperveen, O. aan de gem.
flattern Z. aan Heerde en Epe, W. aan de gem. Doornspyk.
Deze gem. bevat de d. Old ebroek, benevens de buurs. We s t e r rot
B o v e n s t r e e k , Mu l l in g e n , Echt en Zwa r t ewe g ,
Bro’ekdijk , La p s t r e ek , He e rde r -We z ep , Ha t t emme r -
Wezep, V o s k u i l , Ha t t emme rbro ek, Ge ld e r s c h e - d y k en
MolecaIgu* oonp l j Zii beslaat eene oppervlakte , volgens het kadaster , van o99-j du nd.,
45 v r. 27 v. eil. waaronder ruim 3000 bund. heidegrond en 8995
bund". 67 v. r. 82 v. eil. Men telt er 568 h., bewoond door 738huis-
pez., nitmakende eene bevolking van ruim 4200 zielen , die hun be-
staai vinden in den landbouw. Ook heeft men er eene papierfabryk,
eene steenbakkerij , eene calicotweverij , eenige wolspinnenjen en we-
verijen, benevens vier korenmolens, waarvan dne door wind en een
door water gedreven worden.
De Herv., die hier 4120 in getal zijn, onder welke 1000 Ledematen,
maken eene gem. uit, die tot de klass. van Harderwijk, ring
van Haltern behoort. De eerste Predikant, die hier m 1592 beroepen
werd, was T ibannüs A iberti , die in 1594 naar Garderen-en-Kootwijk
vertrok •
De li. K., die hier ongeveer 100 in getal zijn, behooren tot de stat.
van Eiburg. , . .
Men heeft in deze gem. twee scholen, als: eene te Oldebroek en
eene te We z e p , welke gezamenlijk door een getal van 470 leerlmgen
bezocht wordt. _ .
Het d. Oldebroek , H ollanderbroek , Abdenbroek of O ldenbroek ligt
11 u. N. van Arnhem, i u. O. van Eibürg en 3 u. W. ten Z. van
Hattem, aan den straatweg van Amersfoort op Zwolle. _ Het was
vroeger een der twee minder of smalle ambtmanschappen m Uelder-
land, onder het kwarlier van Arnhem of Yelnwe, het andere was
Nieiiwbroek. , ,
Men telt er in de kom van het d. 6 3 , meestal met pannen, doch
ook eenige met riet gedekte, huizen , door 450 in w., meest handwer-
kers en neringdoende lieden , bewoond, welke huizen , m eene ry ,
längs iedere zijde van den door het dorp loopende^ straatweg gelegen
zijn. De stoepen voor deze huizen zijn , bij sommigen, opmerkehjk ,
doordien zij met veldsteentjes, van gelijke grootto, geplaveid en met
allerhande figuren ingelegd zijn. _ gJ
Dit d. heeft zijnen naam te danken aan (eenige arme Holländers ,
die, na den verschrikkelijkea zeevloed van 1170, van tijd tot lyd
het land verlaten hadden, en wier landhoeven en bezittingen yermoe-
delijk door die overstrooming vernield waren. Deze begaven zum naar
de Yeluwe, waar zij vernomen hadden, dat zieh eenige Priczen
in het Veen (naderhand Kampe rve en genaamd) alskolomsten hadden
nedergezet. Ge rhard , Graaf van Gelder, gaf, met toestemmmg der
lands Edelen, aan eenige dier Holländers vrijheid, om in de woeste onbe-
bouwde streek het Broek ofOlbruch (naderhand Hollanderbroek),
grenzende aan het Veen (Kamperveen) en de Wolden (Oostcr-Wolden),
VIII Dm