OUDE-WAR ANDE (DE), boschje in de Meijerij van ’s Hertönen-
bosch , kw. Oislerwijlc, prov. Noord-Braband, gem. en ^ u. N. 0.
van Tilburg, —i Het bestaat enkel uit kreupelhout.
OUDEWATER , gem., prov. Zuid-Holland, arr. Rotterdam, kant.
Schoonhoven (9 k. d., 16 m. k., 3 s. d. 2 afd.) palende N. en 0.
aan/de Utreehtsche gem. Snelrewaard , Z, aan de Ftrechlsche gern.
Honkoop , W. aan de gem. Hekendorp.
Deze gem., welke vroeger een baljuwschap uitmaakte, bevat het
platlelandstadje Oudewat e r , benevens -eenige verstrooid liggende h.
en beslaat eene oppervlakle van 141 bund. 83 v. r. 88 v. eil., waar-
onder 137 bund. 84 v. r. 89 v. eil. belastbaar land. Men ’telt er
280 b., bewoond deor 473 huisgez., uitmakende eene bevolking van
2030 inw., wier voornaamste middelen van bestaan zijn de garenbanen.
Ook wordt er grooten handel gedreven in kaas; bovendien heeft men
er -eene leerlooyerij^ twee aardappelsiroopfabrijktHi, eene bierbrouwerij
en eenen korenmolen.
De Hervormden , die er 1000 in getal zijn, maken, met die uit de
bürg. gem. Hekendorp, Pape ko p -e n- Di e me r br o e k , Lange-
Li n sc ko t en, Sne l rewa ar d, Honkoop ten de heerl. V l i e t en
Ros endaal , 6ene gern; uit, welke tot de klass, en ring van Gouda
behoort, en volgens de laatste telling, in 1848, bestaat uit een getal
van 1630 zielen , waaronder ruim 700 Ledematen. De eerste, die in deze
gem. het leeraarambt heeft waargenomen, is geweest Theodor es Aemilius,
die hier eeist R. R, Pastoor was en in 1366 tot deHerv. overging. Hij had
in 1374 tot' opvolger Huyg Dirksz., die in het volgcnde jaar naar Gouda
vertrok, en nog in het zelfde jaar opgevolgd werd door Johannes Gela-
sius, genoemd V itria riu s , die twee dagen na het innemen van Oude-
water door de Spanjaarden , den 9 Augiistus 1373, door dezen werd
opgehangen. Nadat Oudewater in het jaar 1878 weder onder de- magt
der Staten gekomen was, werden aldaartot Predikanten beroepen L a u ren
tiu s Copicanus en Christianus Sinapius Venlo , van welke de laatstenog
in het zelfde jaar naar Dordreeht en de eerste in het volgende jaar naar
Jjeyden vertrok. Van toen af schijnt de gemeenle van Oudewater door-
gaans door twee Leeraaren te zijn bediend geweest, tot dat zij in
1649 eenen derden Predikant bekwam in Johannes Vai.kies , die van
Kockengen beroepen werd en in 1630 naar Amersfoort vertrok. Na
het overlijden van den Predikant Wilhelmus Mesch, hetwelkden 8 Ja-
nuarij 1721 plaats had , is er echter geen derde Predikant meer beroepen.
Het beroep gesehiedt door den kerkeraad.
Men telt er. 80 Af gesch eid en ei*.
De Rooms ch-Kathol i jken , die men er 970 telt, maken , met
die uit de bürg. gem. L i n s chot en, Papekop- en-Di eme rbroek,
S n e l r ewa a r d , W i ll e sc o p, L a n ge - e n - R u i g e -W e i d e en
Honkoop, benevens de heerl. Rozendaal en V l i e t , eene stat.
uit, welke 2200 zielen, onder welke 1360 Communikanten, telt, en
door eenen Pastoor en eenen Kapellaan bediend wordt.
De Roomsch-Kathol i jken van de Oude CIerezij , vanVelke
men er ongeveer 40 telt, onder welke 30 Communikanten, maken
rnede eene stat. uit, welke door eenen Pastoor bediend wordt.
Het twintigtal I s r a e l i t e n , dat men er aantreft, behooren tot de
nngsynagoge van Gouda. — Men heeft in deze gem. eene school ,' welke
gemiddeld door een j getal van ruim 200 leerlingen bezocht wordt.
Het plattelandstadje Oudewater ligt 6J u. N. O. van Rotterdam,
2j u. N. van Schoonhoven , ter plaatse, waar de Linschoten in de
/? d
? • y / - 7 7
IJssel valt, welke beide wateren er doorstroomen; 32° V 23" N. R.,
22° 18' 39" O. L.
Over de naamrede en oorsprong dezer stad , zijn de gevoelens ver-
schillend. Daar zijn er , die meenen , dat O u d ew a te r, in het Latijn
AqUjE V e te re s , Oudewaard , dat is het oudeeiland of bedijkte polder , ge-
naamd moet worden, tot onderscheiding van eenen anderen waard , wel ke,
hier digt bij gelegen, den naam van den N ie u w ew a a r d zoude heb-
ben gehad. Anderen willen, dat Oudewater eigenlijk Oudewaarder ge-
naamd zoude zijn, omdat het in een oud eiland of oude waard is gelegen.
Doch velen , en wel de meesten , welke de gelegenheid der stad
kennen , beweren dat zij hären naam van den IJssel, eene zeer oude en lang
bekende rivier, die in oude tijden , doorgaans het Oudewater genaamd
werd, gekregen zou hebben , vermits zij op deze rivier gcbouwd is.
Hoewel men in oude kronijken wegens Oudewater niets gemeld vindt
voör den jare 1349, hebben echter aridere oudheidkundigen deswegen*
vroegere bewijzen opgedolven. Arnold Rcchelius verhaalt , dat Henrik van
Vianden, den acht en dertigsten Bisschop van Utrecht, omtrent den jare
1263, Oudewater tot eene stad gemaakt en de inwoners met vele voor-
regten , als onder anderen met het burgerregt zou begunstigd hebben.
Oudewater en zijn onderhoorig land , heeft nog op het einde der
dertiende eeuw aan het bisdom van Utrecht behoord, als wanneer het
voor zekere som gelds aan Graaf F lo r is V , volgens den brief van Jan ,
Graaf van , Nassau , den negen en dertigsten Bisschop van Utrecht ,
van den 24 Januarij 1280, is verpand geworden. Deze stad aldus
onder het bestuur van den Graaf van Holland gekomen zijnde, is
huiten tegenspraak, vermits die verpanding nooit weder gelost werd ,
sedert altijd aan Holland of wel aan de grafelijkheid gebleven , hebbende
ook de Keizerin M a rg arie t , die na den dood van hären vader Willem IV,
Graaf van Holland, bij gebrek van mannelijke teigen, het bewind over
dat graafschap verkregen had , deze stad , in het jaar 1346, met het
aanmerkelijk voorregt begunstigd , dat zij nooit van de grafelijkheid van
Holland zou mögen gescheiden worden, welke aldus onverbreekbaar
gemaakte vereeniging met Holland, sedert nog door Graaf W illem V I,
in het jaar 1404, is bevestigd geworden.
Hertog A lb re ch t van Beijeren , Ruwaard van Holland en M a rg a rie t
van Liegniech, zijne echtgenoot, hebben echter, bij hunnen uitersten
wii van den 16 Junij 1377 , nevens meer andere goederen, Oudewater
aan hunnen zoon Jan , gekozen Bisschop van Luik , tot een jaarlijks
onderhoud toegelegd en besproken. Daar dit echter geen gevolg kon
hebben , aangezien deze stad van het graafschap van Holland niet rpogt
gescheiden worden , heeft gemelde Hertog A lb re ch t , die sedert Graaf
»an Holland werd , zijnen uitersten wil, in dat opzigt, herroepen , zoodra
hem zulks , naar het uitwijzen des briefs , vertoond was , en aan zijnen
voorgemelden zoon het Land-van-Voorne , zoo als het gelegen was in
Oostvoorne en Westvoorne, met de stad Brielle, in de plaats der stad
•Oudewater afgestaan. Reeds in 1400 merkte A lb re ch t van Beijehen
Oudewater aan als eene stad, welke, als op de grenzen des lands gelegen ,
wel behoorde voorzien en bewaard te worden. Ook is het altijd voor
■eene der sleutels van Holland gehouden. Men had er van ouds eenige
onregelmatige vestingwerken, die , sedert het jaar 1740 tot 1746,
•aanmerkelijk vermeerderd zijn , waardoor zij na dien tijd bestonden
uit eenen aarden hoofdwal, uit zeven , meest halve en onregelmatige
bastions , met vier ravelijnen voor de poorten en eene enveloppe , die
het zuidelijke gedeelte omvat, alles omringd door natte, vrij breede