muur der kerk, dte minder oud dan het overige gedeelte schijnt te
z ijn , vindt men het jaartal 1899. Ook heeft de kerk eenen hang-
zolder. — De Doopsgez., van welke men er 60 a a n tre ft, worden tot
de gem. van Witveen-en-Rottevalle gerekend. —■ De gecombineerde
school voor Opeinde en Ni j e g a wordt gemiddeld door een getal van
160 leerlingen bezocht.
OPEINDE (HARKEMA-), d ., prov. Friesland, kw. Oostergoo, griet.
Acht-karspelen. Zie H a r k e b a - O p e i n b e .
OP-ENDE, d. in het Westerkwartier, prov. Groningen, arr. en
0 u. W . ten Z. vän Groningen , kant. en 5 J u. W. Z. W. van
Zuidhorn, gem. en 1 | u. W. Z. W . van Grootegast, op de grenzen
der prov. Friesland. . ,
Dit d. wordt ook wel bij-verkortmg Fende en , ter verkorting van het
hier voor vermelde Friesche dorp O p e i n d e , Grbnninger-Pende genoemd.
Yroeger is het ook meermalen Cale-pende genoemd geweest. Men
te lt er in de kom van het d. 18 h. en 100 inw., en mct de daar-
toe behoorende geh. O u d e - W i e r d e n , r o p w e e r en de Zan-
d e n , 73 h. en 430 inw., die meest hun bestaan vinden in den land-
bou\v. De bodem bcstaat e r , noordwaarts, uit veen- en läge hooilan-
den , vooral ten Noorden van den Kale-weg, zuid- en zuidwestwaarts
u it uitgestrekte heidevelden , terwijl men längs den boschrijken weg naar
Kornhorn zandland v in d t, hetwelk zeer geschikt is voor rogge en boek-
weit. Het is een hol gebouwd dorp' längs eenen zandigen weg.
De inw., die er allen Herv. z ijn , onder welke 20 Ledematen,
maken eene gem. ui t , welke to t de klass. van Groningen, ring van
Grootegast, behoort.- De eerste, die in deze gemeente het leeraarambt
heeft waargenomen, is geweest Heinsibs F re d e ric i, die. in het jaar
1616 aldaar stond en in 1620 naar elders beroepen werd. Het beroep
is eene collatie, welke bij onderscheidenen berust. De kerk schijnt
in het begin der vorige eeuw te zijn afgebroken , altbans aan de te-
genwoordige is , den 22 Maart 1 7 4 8 , door W oi.tkr Lübbes, de eerste
steen gelegd, zoo als blijkt uit het nog aanwezige opschrift op eenen-
ste en , in den oostermuur, buitcn aan het koor van de kerk ingemet-
seld , waarop men le e s t:
A n n o 1748.
EGBERT LIJKELES DE HAAN, v o i b a c h t e n g e c o b b i t -
TEERBE VAN HET WESTERQBART1ER , WOONACHT1G IN O p - E nDE.
G oDT IS BE STEEN
EN ANDERS GEEN ,
DAAE IE OP BOD
EN VAST VERTROD,
EN DIE OP G oD VERTRODT
DIE BAG HIER RINNEN KOBE ,
DAAR WORT S lN WOOHT VERHAU ,
A l VOOR DE WAARE VROOBE.
DE KERK DAT IS EEN WEES ,
HIJ LEEET A l VAN SIN RENTEN,
0 W E E ! O WEE ! DIE ONTRODWE REGENTEN.
De kerk Staat op eenen boschrijken zandhenvel, ten Zuiden en ten Westen
van den weg naar Noordwijk , en prijkt met eenen kleinen , groenen
spitsen toren , met eene, in 1637 gegotene, k lo k , aan den H. J o h
a n n e s toegewijd, doch heeft geen orgel. Men vindt in deze kerk nog
grafsteenen van de adellijke familie v a n A s s c h e n d o r p , die hier vroeger,
even ten Noordoosten van de ke rk, aan de Hoflaan, een slot hadden.
De dorpsehool wordt gemiddeld door een getal van 80 leerlingenbezocht.
De bürg S j a l l ema versierde vroeger d it d o rp , hebbendc ten Zuiden
yan den rijweg, 10 min. ten Westen van de kerk gestaan , doch
is in het begin dezer eeuw afgebroken. Aan die zelfde zijde Staat een
stander-korenmolen. Ten Zuidwesten is een rneer, het Op - e n d e r -
m e e r geheeten. (Zie dat woord). De waarnemiug van de grietenij of van
den regtstoel van Westerdeel-Langewold viel voorheen alle vijf jaren op
dit dorp en dan aldaar tegen elkander in vier k lu ften , die te zamen
negen en twintig heerden hadden. Waneer er eene v a a r t, noordwaarts
van Op-ende , naar het Trek-diep gegraven werd , dan zouden de uitge-
breide veenen hier veel rijkdom en welvaart aan h e t dorp kunnen op-
leveren.
De eikenbosschen , om de kerk en sommige landerijen, worden , in
de maand Mei, door den nachtegaal, zeer vervrolijkt. De wel onder-
houden voetpaden , met wit zand bestrooid, zijn hier , ook in den win-
ter , aangenaam te bewandelen.
OP-ENDER-MEER (HET), meer in het Westerkwartier, prov. Groningen,
8 min. Z. Z. W . van Op-ende.
Het beslaat eene oppervlakte van 8 bund., doch is thans bijna ge-
heel droog, zoodat het naauwelijks den naam van meer nog verdient.
OPGA', gedeelte van Hunsingo, prov. Groningen. Zie Ubbega.
r OPHAM,, geh. in Westerwolde, prov. Groningen, a rr ., kan t. en
>2 u. O. Z. 0 . van Winschoten, gem. Bellingewolde.
OPHAREN, d. in het graafs. Valkenburg, prov. Limburg. Zie
Borgharen.
OPHEERDERBUREN ook Olfenderboren , b ., prov. Friesland, kw.
Westergoo , griet. Wonseradeel. Zie Scharnebdren.
OP-HEUSDEN, heerl. in de Neder-Betuwe, prov. Gelderland, distr.
Nijmegen, arr. en kant. T ie l, gem. Festeren; palende N, aan den Rijn ,
0. aan de heerl. Randwijk, Z. aan de Länge , W. aan de heerl. Kesteren.
Deze heerl. bevat het d. Op-H e u s d e n , benevens eenige verstrooid liegende
huizen. Dp inw. vinden meest hun bestaan in den landbouw.
De Herv., die er 1070 in getal z ijn , onder welke 300 Ledematen ,
maken eene gem. ui t , die tot de klass. van T ie l, ring van Ingen, behoort.
De eerste, die in deze gemeente het leeraarambt heeft waargenomen,
is geweest Hobertbs E lie rb s , die in het ja a r 1619 her-
waarts kwam , en in het ja a r 1638 overleed. — De R. K., die e r
gevonden worden, behooren tot de stat. van Tiel. — Men heeft in deze
heerl. eene school.
Het d. Op-hebsden, ligt 3 | u. N. W. van Nijmegen en 3 u. N. 0 .
van T ie l, | u. 0 . van Kesteren, gedeeltelijk nabij en gedeeltelijk aan
den Neder-Betuwsche- of R ijn d ijk , 81° 88' 20" N. B. 23° 19' 32" 0 . L .
10 min. N. van den Rijn , waarvan het door de uiterwaard de Maas-
waard gescheiden is , en waarover het ten noordwesten een pontveer
heeft, het H e u s d e n s c h e - v e e r genaamd. Het d. ¡s vrij groot en
zeer wel betimmerd.
In de kerk , was voör de Reformatie eene vikarij , toegewijd aan den
H. Johannes. Het is een oud gebouw met eenen spitsen toren , doch
zonder orgel.
Men heeft hier een prächtig heerenhuis , de W o e r d of ook wel het
H u i s - t e - O p - H e u s d e n geheeten.
Door de gevolgen van de dijkbreuken , die in Januarij 1809 onder
Loenen en Oosterhout plaats hadden , liep het d. O p - H e b s d e s