Wester-Scheldo , 0 . aan de gem. Zaamslag, Z. aan de gem. Axel en
Westdorpe en aan het Oude-Sassche-Gat, W. aan de gem. Hoek.
Deze gem. bevat de plattelandstad en vesting Neuze n, de geh.
het Naaikus sen of Dr iewege n, S l u i s k i l l c en Tr i n i t e i t ,
en bestaat uit den She rl i p p e n s- p ö ld er , den Li e v c n - p o l d e r ,
den Noord-polde r , den Zuid-polder , Oud-Yogel -Schorre,
den Ouden - Zevenaar - polder , den Klei nen - Ze venaar -
po lde r , den S1 u i s -polde r, den VI oo sw ij k - polde r , en. ge-
deelten van den St. Anna - p o l d e r , den Sparks - p o 1 d e r , den
Goegors -polder en omtrent de helft van den N ieu we-p o 1 der.
Zij beslaat, volgens het kadastcr, eene oppervlakte van 5226 bund.
82 v. r. 52 v. eil., waaronder 5220 bund. 8 v. r. 82 v. eil. belastbaar
land ; telt 400 h., bewoond door 486 huisgez., uitmakende eene bevol-
king van ongeveer 2500 zielen, die meest hun bestaan vinden in den
landbouw , den kleinhandel en de scheepvaart. Men heeft er eene
meestoof, drie korenmolens en eenen koren- en pelmolen, benevens
eene scheepstimmerwerf, de eenige in het distr. Hulst.
De He rvormden, die er ruim 1960 in getal zijn , onder welke
1000 Ledematen, maken eene gem. uit, die tot de klass. van IJzendijke,
ring van Axel, behoort, en door eenen Predikant bediend wordt. De
eerste, die hier het leeraarambt heeft waargenomen, was P e t r u s I I o k d iu s ,
welke vermoedelijk in 1620 herwaarts kwam en eenige jaren later al-
hier is overleden. i
De ß o omsc h -Kat h o l i j k e n , van welke men er 240 aantreft,
maken, met die der bürg. gem. Hoek, Zaa m s l a g en het noorde-
lijke gedeelte van het buitenterritoir der stad A x e l , eene par. uit,
welke in het jaar 1844 is opgerigt, tot het apost. vic. gen. van Breda,
dek. van Hulst, behoort, door eenen Pastoor bediend wordt, en
450 zielen , onder welke 500 Gommunikanten , telt.
De erkende Chri stel i jk-Afgescheidenen, ten getale van ruim
70 zielen, maken insgelijks eene gem. uit.
De 12 Evan g e l i s c h -Lu t h e r s c h e n , welke men hier vindt,
worden tot de gem. van Vlissingen en de 11 Israel i ten tot de ring-
synagoge van Middelburg gerekeDd.
Men heeft in deze gem. eene school, gemiddeld door een getal van
ongeveer 200 leerlingen bezocht wordende,
De plallelandstad N e u z e n of, volgens de oude oorkonden en thans
nog in vele officiele stukken, T e r - N eu z en en in het Lat. N o v e s ium ge-
noemd, ligt 7 u. Z. O, van Middelburg, 5 u. Z. van Goes, 2 u.
N. N. W. van Axel, 4 n, N. W. van Hulst, en 2 | u. N. van Sas-van-
■Gent, vlak aan de schorren van den zuidelijken oever der Honte, ter
plaatse, waar het Kanaal-van-Neuzen -zieh daarin ontlast. Dit kanaal
splitst zieh, even ten Z. der stad , in twee armen, die zieh ten Noorden
weder tot een vereenigen , en alle de huizen der stad — behalve
die der buurt Java — op een vierhoekig stuk gronds omvatten. De
stad heeft, längs de wallen, met inbegrip der bastions r nagenoeg
een uur in den omtrek. Er staan daar 245 h ., bewoond door
511 huisgez. en ruim 1120 zielen.
De oorsprong van Neuzen verliest zieh in de hooge oudheid en is
zelf niet bij gissing te bepalen. Het schijnt van ouds eene fraaije
stad te zijn geweest, die, in de Gentsche en Brugsche beroerten vecl
geleden hebbende, tot een open vlek is geworden. Zij behoorde eehter
vroeger onder Axel, tot op den 24 Augustus 1586, toen zij een af-
zonderlijk regtsgebied bekwam, ln 1590 verhief zij zieh zelf boven
Axel doch dtt duurde slechts tot in 1594 , toen deze laatste stad weder
>pnn ein-en M a i n s traat bekwam.
Bij de afschudding van het Spaansche juk in 1572 en 1575 werd
dit plaatsie, door den Hertog van A lba, tegen de aanvallen der Water-
«reuzen versterkt, die het echter spoedig vermeesterden. Later, weder
in handen van den Hertog van P arma gevallen zijnde, werd het dezen
door Maurits , Prins van Oranje , onlnomen, waarop de Algemeene
Staten het , in het jaar 1585 , door den Graaf van H oherlo deden
versterken , het geen de Hertog van P arma vergeefs poogde te beletten.
De vestingwerken werden in het vervolg van tijd zoo zeer vermeerderd
en uitgebreid, dat de plaats schier voor onwinbaar werd gehouden.
Hare gelegenbeid in een laagen moerassig land, dat gemakkelijk kon
■worden onder water gezet, bragt hier toe veel bij. Op oude kaarlen,
onder anderen op de groote kaart van Capitaine , staan deze vesting
werken aangewezen. Na den Munsterschen vrede liet men die ten
■eenen male vervallen , daar toch de veslingen Hul st , Axe l , Sas-
van-Gent en de schans Phi l ippine werden besehouwd , den Staat
tot eene genoegzame voormunr aan die zijde te verstrekken , tot dat
men eindelijk, in 1680, besloot die geheel te siechten, terwijl in
1682 een groot gedeelte door het zeewater is vermeid. Langen tijd
daarna is de kapitale wal, behalve wat aan den waterkant daarvan
wcggespoeld was, nog staande gebleven , zoo mede hare beide poorten ,
de Waterpoort en de Landpoort genaamd , wplke laatste in
1775, benevens de daarvoor gelegen hebbende honten brug is afge-
broken en door eenen aarden dam , met eene kleine brug tot doorlating
van het water der stadsgraehlen, is vervangen , die nu ook weder
geheel is afgebroken. Eenige weinige overblijfselen dier beide vestingwerken
zijn thans nog zigtbaar.
Kort na den Belgischen opstand zijn daar rondom eenige veldwerken
aangelegd en ten gevolge van dien opstand is bij Koninlijk besluit van
den 17 Julij 1855, de bevestiging van N eu z e n op nieuw bevolen. De
werken daarvan zijn begonnen den 15 November van dat jaar, inet
het gravenvan het stads-haven-kanaal, en voortgezet tot de voltooijing
op den 15 Octoberl859, hier onder niet gerekend de militaire gebou-
wen , die later achtervolgens werden volbouwd en gedeeltclijk nog daar-
gesteld worden. De werken van de vesting verdienen de opmerkzaam-
heid van allen, die eenige kennis van vestingbouwkunde hebben. Die
het kleine, onaanzienlijke, plaatsje vroeger gekend heeft, zal zieh
verwunderen het thans te zien ; de menigvuldige moerassen , die het
voorheen omringden, zijn door frisch vlietende , diepe en met verba-
zend hooge wallen omringde grachten vervangen, hetwelk niet weinig
tot de verbetering van den gezondsheidstoestand bijdraagt;. de vermeer-
dering van bevolking, het gedurig aanbouwen van nieuwe huizen , en
de algemeene bedrijvigheid , de ontzaggelijke werken , welke hier tel-
kens werden aanbesteed, de menigte van arbeiders, die hier hun be-
staan vonden en gedeeltelijk nog vinden, het daaruit voortvlocijende
vertier voor de ingezetenen , de scheepvaart en het garnizoen doen deze
vestiüg eene voorheen zelden gekende welvaart genieten. De tegenwoor-
dige ibrtiilcatien van N eu z e n kunnen gevoegelijk in drie hoofddeelen
worden onderscheiden , als: voor eerst, de werken tusschen de beide
kanaaisarmen, welke de stad onmiddellijk omringen; ten andere,
die aan de oostzijde, en eindelijk, de werken aan de westzijde , bürten
de kanaalsarmen aangelegd. Deze werken , waarvan de hoofdwal
door de beide armen van het kanaal doorsneden wordt, bestaan uit